Ναζί και Σοβιετική Ένωση: δύο ακραία ολοκληρωτικά καθεστώτα. Σε τι διέφεραν τα Γκουλάγκ του Στάλιν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Χίτλερ; Διέφεραν αρκετά, αλλά η ουσία ήταν ίδια: θάνατος και πόνος!
Η ανθρωπότητα κεραυνοβολήθηκε όταν αποκαλύφθηκε η έκταση της θηριωδίας των Ναζί στις φονικές- ερεβώδεις- παρενθέσεις των πεδίων της μάχης: τα στρατόπεδα συγκέντρωσης! Ονόματα, όπως «Άουσβιτς» (Nomen est omen), που ακόμα και σήμερα- 80 χρόνια μετά- προκαλούν συναισθήματα ακραία: τρόμο, οργή, θλίψη, απέχθεια, αμφισβήτηση για την ύπαρξη Θεού! «Υπάρχει το Άουσβιτς, και έτσι δεν μπορεί να υπάρχει Θεός», έγραψε ο Ιταλοεβραίος συγγραφέας Primo Levi...
Κι έπειτα, χρόνια μετά την αποκάλυψη της ανθρώπινης αγριότητας που θέριεψε στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, εμφανίστηκαν σιγά σιγά ειδήσεις για τα σοβιετικά Γκουλάγκ· τα ίδια συναισθήματα ξανά: έκπληξη στην αρχή, μετά οργή, θλίψη, «πού είναι ο Θεός;», και τέλος απέχθεια για κάποιους εκπρόσωπους του ανθρώπινου είδους. Η απανθρωπιά του ανθρώπου προς τον άνθρωπο εκπλήσσει συνεχώς!
Κάποιοι συγκρίνουν τα σοβιετικά Γκουλάγκ με τα ναζιστικά «Άουσβιτς». Συγκρίνονται όμως; Ασφαλώς και συγκρίνονται! Για δύο βασικούς λόγους: 1: για τον αριθμό των ανθρώπων που πέθαναν εντός των «τειχών» των κολαστηρίων του Ολοκαυτώματος και του Σταλινισμού και 2: για την ουσία των τεκταινομένων εντός των κολαστηρίων, που ήταν ο θάνατιος και οι κακουχίες.
Τα επίσημα στοιχεία αποδεικνύουν ότι από τους 18 εκατομμύρια ανθρώπους που καταδικάστηκαν και εκτοπίστηκαν σε Γκουλάγκ μεταξύ 1930 και 1953, περίπου το 10% χάθηκαν, δηλαδή 1.800.000 άνθρωποι, επίσημα πέρασαν το κατώφλι του θανάτου… υποβοηθούμενοι από τους σταυρωτές τους! Στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης «μαρτύρησαν» 6.000.000 (μόνο) Εβραίοι και αυτός ο αριθμός υπολογίζεται βάσει επισήμων εγγράφων της ναζιστικής Γερμανίας. Σ’ εκείνες τις βιομηχανίες εξόντωσης ανθρώπων, άνθρωποι κακούργησαν επί ομοφυλοφίλων και ρομά και αντικαθεστωτικών των οποίων ο αριθμός είναι απροσδιόριστος!
Γκουλάγκ λοιπόν: που είναι το αρκτικόλεξο της σοβιετικής υπηρεσίας που επόπτευε τα «στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στην πρώην Σοβιετικής Ένωσης, όπου εξορίζονταν κυρίως αντιφρονούντες, αλλά και παραβάτες του ποινικού κώδικα (σε διφορετικούς χώρους περιορισμένοι) και πολλοί απλώς ύποπτοι για αποκλίνουσα πολιτική συμπεριφορά…
Δύο ειδών στρατόπεδα συγκέντρωσης
Για τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης γνωρίζουμε πολύ περισσότερα και από ό,τι έχουμε διδαχτεί ήταν δύο ειδών: τα κέντρα εξόντωσης (Tοtungszentren) και τα στρατόπεδα εργασίας. Τα κέντρα εξόντωσης ήταν επιφορτισμένα για τον άμεσο τερματισμό της ανθρώπινης ζωής και μάλιστα όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Υπήρχαν μόνο τέσσερα αποκλειστικά κέντρα εξόντωσης τα: Chelmno, Belzec, Sobibor και Treblinka. Το διαβόητο Άουσβιτς-Μπίρκεναου ήταν μισό στρατόπεδο εργασίας και μισό κέντρο εξόντωσης. Με λίγα λόγια: τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης που δεν ήταν κέντρα εξόντωσης θα μπορούσαν να είναι Γκουλάγκ ως προς τρόπο που λειτουργούσαν, αν και ήταν περισσότερο θανατηφόρα.
Στη Σοβιετική Ένωση ο εφιάλτης άρχιζε με τη σύλληψη του υπόπτου. Γράφει ο νομπελίστας Αλεξάντρ Σολζενίτσιν στο διάσημο «Αρχιπέλαγος ΓΚΟΥΛΑΓΚ» του: «Σε έναν αιώνα που οι λόγοι των ρητόρων, τα θεατρικά έργα και τα σχέδια των γυναικείων φορεμάτων φαίνονται σαν να βγήκαν από το ίδιο καλούπι, οι συλλήψεις παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία. […] Σας συλλαμβάνει ο ζητιάνος που φιλοξενήσατε τη νύχτα στο σπίτι σας από ευσπλαχνία. Σας συλλαμβάνει ο υπάλληλος που ήρθε να μετρήσει την κατανάλωση του ρεύματος. Σας συλλαμβάνει ο ποδηλάτης που έπεσε πάνω σας στο δρόμο. Σας συλλαμβάνουν ο ελεγκτής του τραίνου, ο σοφέρ του ταξί, ο υπάλληλος ταμιευτηρίου ή ο διευθυντής του κινηματογράφου. Όλοι τους μπορούν να σας συλλάβουν»…
Μέσα από το φέρετρο!
Και ο Σολζενίτσιν περιγράφει ακραίες συλλήψεις: «Όταν έπιασαν τον μηχανοδηγό των τρένων Ινόσιν, στο δωμάτιο βρισκόταν το φέρετρο με το παιδί του, που μόλις είχε πεθάνει. Οι εκπρόσωποι του νόμου πέταξαν το παιδί από το φέρετρο και έψαξαν και εκεί! Σήκωναν ακόμα και τους αρρώστους από τα κρεβάτια τους και έλυναν τους επιδέσμους». Και μετά όλοι εκείνοι χάνονταν στα απομακρυσμένα κι από τον Θεό Γκουλάγκ.
Οι Ναζί, από την άλλη, δεν χρειάζονταν την παραμικρή πρόφαση ή προφύλαξη για να προβούν σε συλλήψεις. Το καθεστώς ήταν ακραίο και οι μέθοδοι εξίσου ακραίες. Πόλεμος ήταν και όλοι θεωρούνται εν δυνάμει εχθροί του Γ’ Ράιχ· συνεπώς: πίσω από τα συρματοπλέγματα! Ας δούμε διαφορές των ναζιστικών με τα σοβιετικά κολαστήρια.
Κοινά στοιχεία και διαφορές
1.Το ιδεολογικό υπόβαθρο· αυτό διέφερε από τα «Άουσβιτς» στα Γκουλάγκ. Τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν προϊόν του ναζιστικού καθεστώτος και είχαν τις ρίζες τους στη ναζιστική ιδεολογία, η οποία περιελάμβανε ακραίο αντισημιτισμό, ρατσισμό και την πίστη στην φυλετική υπεροχή. Ο πρωταρχικός στόχος των ναζιστικών στρατοπέδων ήταν η συστηματική εξόντωση συγκεκριμένων ομάδων, ιδιαίτερα των Εβραίων· κάποια στρατόπεδα χρησιμοποιήθηκαν (και) για καταναγκαστική εργασία. Από την άλλη, το σοβιετικό σύστημα των Γκουλάγκ ιδρύθηκε από τον Ιωσήφ Στάλιν και είχε τις ρίζες του στη σοβιετική κομμουνιστική ιδεολογία, με πρωταρχικό στόχο την καταστολή της πολιτικής διαφωνίας, των εχθρών του κράτους και των ατόμων που θεωρούνται απειλή για το καθεστώς.
2. Η ομαδοποίηση: τα ναζιστικά στρατόπεδα στόχευαν συγκεκριμένες ομάδες: Εβραίους, Ρομά, πολιτικούς αντιφρονούντες, ομοφυλόφιλους, άτομα με ειδικές ανάγκες και άλλους που κρίνονταν ανεπιθύμητοι από το καθεστώς. Ο στόχος ήταν (σχεδόν πάντα) η εξόντωση τους. Οι Σοβιετικοί στόχευαν κυρίως πολιτικούς αντιφρονούντες, αντεπαναστάτες, διανοούμενους, θρησκευτικές προσωπικότητες και άτομα που θεωρούνταν απειλή για το καθεστώς. Οι θεωρούμενοι ως επικίνδυνοι για το καθεστώς (και τους εκπροσώπους του) εκτελούνταν άμεσα με συνοπτικές διαδικασίες και επί ναζισμού και επί σταλινισμού. Οι άλλοι, οι λιγότερο επικίνδυνοι ή οι αμφισβητούμενοι αφήνονταν να σαπίσουν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και επί ναζισμού και επί σταλινισμού!
3. Οι συνθήκες: στα ναζιστικά στρατόπεδα οι συνθήκες διαβίωσης ήταν, επιεικώς, φρικτές· οι τρόφιμοι υποβάλλονταν σε καταναγκαστική εργασία, λιμοκτονούσαν, υφίσταντο ιατρικά πειράματα και μαζικές εκτελέσεις. Οι συνθήκες στα Γκουλάγκ ήταν σκληρές μεν, με καταναγκαστική εργασία, ανεπαρκή διατροφή, συνωστισμό και πλημμελή ιατρική περίθαλψη, αλλά ο θάνατος ερχόταν πιο μαλακά· έπειτα από μια χιονοθ'υελλα για παράδειγμα ή έπειτα από εβδομάδες ασιτίας... Ωστόσο, στα Γουλάγκ, πρωταρχικός στόχος ήταν η τιμωρία και η επανεκπαίδευση (σπανίως και η επανένταξη) του αντιφρονούντα παρά η εξόντωση του· αυτή η τελευταία ερχόταν μόνη της… αβίαστα.
4. Η διάρκεια: κορύφωση των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης σημειώθηκε κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, κυρίως μεταξύ 1941 και 1945. Κάποια στρατόπεδα υπήρχαν πριν και επεκτάθηκαν σημαντικά κατά τη διάρκεια του πολέμου. Τα Γκουλάγκ λειτούργησαν επί πολλά χρόνια, αρχίζοντας από τη δεκαετία του 1920 και συνεχίζοντας να υπάρχουν στη δεκαετία του 1950. Τα Γκουλάγκ διατηρήθηκαν και μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
5. Διεθνής αναγνώριση: Το Ολοκαύτωμα και οι φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης αναγνωρίζονται ευρέως ως μερικά από τα πιο αποτρόπαια εγκλήματα στην ανθρώπινη ιστορία. Σε πολλές, κυρίως ευρωπαϊκές, χώρες, μάλιστα, η δημόσια άρνηση του Ολοκαυτώματος με οποιονδήποτε τρόπο αποτελεί ποινικό αδίκημα και η αυστηρότητα των προβλεπομένων ποινών ποικίλλει από χώρα σε χώρα. Το σοβιετικό σύστημα των Γκουλάγκ, ενώ ήταν γνωστό στους ιστορικούς, έλαβε λιγότερη διεθνή προσοχή και αναγνώριση μέχρι το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Η συνειδητοποίηση της κλίμακας και της βαρβαρότητάς του αυξήθηκε μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Κάποιοι- φανατικοί- αμφισβητούν την έκτσαη των Γκουλάγκ και τις συνθήκες διαβίωσης, αλλά δεν διώκεται ποινικά η άποψή τους!
Μία η ουσία: θάνατος και κακομεταχείριση
Γενικά: και τα δύο συστήματα σημαδεύτηκαν από τεράστιο ανθρώπινο πόνο και απώλειες ζωών, αλλά λειτουργούσαν μέσα σε διαφορετικό ιστορικό, πολιτικό και ιδεολογικό πλαίσιο, με διαφορετικούς στόχους και μεθόδους. Η ουσία είναι μία: θάνατος και αναλγησία! Και οι Ναζί σκότωναν με τον χείριστο τρόπο και οι Σοβιετικοί με τον δικό τους.
Μπροστά σε μια φωτογραφία αγνοούμενου η μάνα τον ίδιο πόνο και το ίδιο δάκρυ καταθέτει και δεν την νοιάζει αν το παιδί της χάθηκε στο Άουσβιτς ή στο Νοβοσιμπίρσκ…
Μια ρωσική παροιμία λέει: «Όποιος θυμάται τα παλιά να του βγει το μάτι» και καταλήγει: «… αλλά όποιος ξεχνάει να του βγουν και τα δυο»… Και επιβάλλεται να θυμόμαστε... έστω και με ένα μάτι!
