Εκλογές 16ης Σεπτεμβρίου 2007: Η αμέριμνη πορεία προς τον οικονομικό όλεθρο

Οι εκλογές της 16ης Σεπτεμβρίου 2007 είναι πολύ κοντινές στον χρόνο και ταυτόχρονα πολύ μακρινές στη συλλογική μνήμη, σχεδόν κρυμμένες στο ημίφως που καλύπτει την εποχή πριν από την κρίση, δυσδιάκριτες ανάμεσα στις εκλογές του 2004 (τότε που η ΝΔ νίκησε το ΠΑΣΟΚ με 3,3 εκατομμύρια ψήφους έναντι τριών εκατομμυρίων) και στις εκλογές του 2009 (τότε που το ΠΑΣΟΚ πήρε τη ρεβάνς νικώντας τη ΝΔ με 3 εκατομμύρια ψήφους έναντι 2,3 εκατομμυρίων). Αν οι εκλογές του 2004 κερδήθηκαν με το σύνθημα «επανίδρυση του κράτους» και εκείνες του 2009 με το σύνθημα «λεφτά υπάρχουν», η αναμέτρηση του 2007 είχε μπροστά της τον προϋπολογισμό και την οικονομία.

Ήταν κίνηση πολιτικής τακτικής;

Είναι αλήθεια πως, όταν ανακοινώθηκε, στις 17 Αυγούστου 2007, ότι ο πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής ζήτησε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κάρολο Παπούλια, τη διεξαγωγή πρόωρων εκλογών για «εθνικούς λόγους», αποδίδοντας την ανάγκη στην ψήφιση του προϋπολογισμού και τις αλλαγές στην Παιδεία, η κοινή γνώμη ερμήνευσε το αίτημα ως κίνηση πολιτικής τακτικής, διότι η κυβέρνηση είχε μπροστά της υπόλοιπο θητείας έξι μήνες και μεγάλη κοινοβουλευτική πλειοψηφία (165 βουλευτές έναντι 117 του ΠΑΣΟΚ, 12 του ΚΚΕ και 6 του ΣΥΡΙΖΑ). Συνεπώς, μπορούσε και τον προϋπολογισμό να περάσει από τη Βουλή και τις μεταρρυθμίσεις στην Παιδεία να ολοκληρώσει.

Γι’ αυτό η απόφαση του Καραμανλή αποδόθηκε στις πιέσεις της ΕΕ για μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος και στην ανάγκη να περιοριστούν οι δαπάνες κοινωνικής ασφάλισης, που από 40 δισεκατομμύρια το 2005 ξεπέρασαν τα 47 δισεκατομμύρια το 2007, σωρεύοντας ετήσιο έλλειμμα άνω των 10 δισεκατομμυρίων.

Ήταν, λοιπόν, εύλογη η ερμηνεία ότι, αφού οι πιέσεις αυτές θα αποτυπώνονταν στον προϋπολογισμό, ήταν προτιμότερο για την ΝΔ να προηγηθούν οι εκλογές του προϋπολογισμού, παρά ο προϋπολογισμός των εκλογών. Βέβαια, η μεγάλη καταστροφή στην Πάρνηθα ήταν πρόσφατη και είχε πολιτικό κόστος, ενώ επρόκειτο να ακολουθήσει η τραγική καταστροφή στην Ηλεία, με ακόμη μεγαλύτερο. Αλλά αυτή συνέβη όταν πλέον οι εκλογές είχαν πάρει το δρόμο τους. Οι καταστροφές αυτές έδωσαν στο ΠΑΣΟΚ την ευκαιρία να κάνει λόγο για τη «χειρότερη κυβέρνηση μετά τη μεταπολίτευση».

Η υπόθεση των δομημένων ομολόγων που είχαν αγοράσει ασφαλιστικοί οργανισμοί (και η οποία έληξε το 2018 με την απαλλαγή των υπευθύνων των οργανισμών) είχε βαρύνει περισσότερο την ατμόσφαιρα, ιδιαίτερα όταν η έκθεση του προέδρου της Αρχής Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες θεωρήθηκε ως απλό διαβιβαστικό έγγραφο από τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, λόγω τυπικών ελλείψεων. Η δημοσιοποίηση μέρους της έκθεσης αυτής από το «Έθνος» στις 22 Αυγούστου 2007 είχε προκαλέσει σάλο, αλλά και πολλές απορίες στο αναγνωστικό κοινό, λόγω του εξειδικευμένου και συνεπώς δυσνόητου περιεχομένου της.

Aναπόφευκτος ο περιορισμός της κατανάλωσης

Αν αυτά γράφονταν στις πολιτικές στήλες των εφημερίδων της εποχής, οι οικονομικοί συντάκτες είχαν πάρει μηνύματα για την πορεία στο έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών, μια εξέλιξη δύσκολα κατανοητή από το ευρύτερο κοινό. Από 13 δισεκατομμύρια ευρώ το 2005, το έλλειμμα είχε ανέβει σε 20 δισεκατομμύρια το 2006 και επρόκειτο -αλλά αυτό δεν ήταν ακόμη γνωστό- να ανέβει σε 28 δισεκατομμύρια ως τα τέλη του 2007. Ως ποσοστό, δηλαδή, του ΑΕΠ το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών είχε διπλασιαστεί μέσα σε δύο χρόνια. Το πρόβλημα εντοπιζόταν στην ταχεία διόγκωση των εισαγωγών και τη στασιμότητα των εξαγωγών. Αν η Ελλάδα είχε δικό της νόμισμα, η παραπάνω εξέλιξη θα συνεπαγόταν αξιόλογη νομισματική υποτίμηση. Με το ευρώ σήμαινε μεγαλύτερο χρέος. Θα συνεπαγόταν επίσης άνοδο των επιτοκίων, την οποία είδαμε και με το ευρώ. Οπωσδήποτε, η κλασική λύση της εφαρμοσμένης οικονομικής για τις περιπτώσεις αυτές ήταν ο περιορισμός της εσωτερικής κατανάλωσης, δηλαδή η λήψη «μέτρων λιτότητας». Βέβαια, όλα αυτά δεν ήταν πολύ καθαρά τον Αύγουστο του 2007, αλλά οι βασικές ενδείξεις είχαν οπωσδήποτε περιέλθει σε γνώση της κυβέρνησης.

Αντίθετα, ήταν σαφείς και πασίγνωστες οι πιέσεις εκ μέρους της ΕΕ προς την ελληνική κυβέρνηση για τη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος. Το 2006 έκλεισε με δημοσιονομικό έλλειμμα 5,6 δισεκατομμύρια ευρώ, το οποίο ανέβηκε σε 8,2 δισεκατομμύρια το 2007. Ως ποσοστό επί του ΑΕΠ αυτό σήμαινε αύξηση από 2,6% το 2006 σε 3,6% το 2007. Το χειρότερο από όλα ήταν ότι το χρέος της χώρας αυξήθηκε στο μεταξύ περισσότερο από το έλλειμμα: Από 204 δισεκατομμύρια το 2006 ανέβηκε σε 216 δισεκατομμύρια το 2007. Η πολυδιαφημιζόμενη «ανάπτυξη» (αύξηση του ΑΕΠ) ήταν ισόποση με τον δανεισμό από το εξωτερικό.

Η παθολογία αυτή της ελληνικής οικονομίας μπορούσε να χρεωθεί στην κυβέρνηση (αυτό ισχύει και σήμερα) μόνον σε ό,τι αφορούσε τη δημοσιονομική πολιτική της. Συνεπώς, ο δρόμος της «λιτότητας» ήταν υποχρεωτικός για την κυβέρνηση Καραμανλή και έτσι μπορεί να εξηγηθεί για ποιον λόγο έσπευσε να κάνει εκλογές τον Σεπτέμβριο, πριν δηλαδή από την κατάρτιση του προϋπολογισμού του 2008.

Τα αποτελέσματα των εκλογών

2007 2004 Διαφορά

ΝΔ 2.994.979 3.359.682 -364.703

ΠΑΣΟΚ 2.727.279 3.003.275 -275.996

ΚΚΕ 583.570 436.706 146.864

ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ 361.101 241.637 119.464

ΛΑΟΣ 271.809 162.151 109.658

Η προεκλογική περίοδος ήταν σύντομη, μόλις 30 μέρες... 

...γεγονός που ενέτεινε την αβεβαιότητα για το τελικό αποτέλεσμα, αφενός μεν διότι ο εκλογικός νόμος εφαρμοζόταν για πρώτη φορά αφετέρου διότι η ανακοίνωση των δημοσκοπήσεων ήταν απαγορευμένη τις τελευταίες δύο εβδομάδες πριν από τις εκλογές.

Εκμεταλλευόμενος τη βραχεία προεκλογική περίοδο και την ανετοιμότητα του αντιπάλου του, Γ. Παπανδρέου, ο Κ. Καραμανλής πέτυχε τον εκλογικό στόχο του, χωρίς να απειληθεί: Ανανέωσε τον χρόνο παραμονής στην εξουσία, αλλά όχι χωρίς τίμημα. Έχασε 364 χιλιάδες ψήφους σε σύγκριση με τις προηγούμενες εκλογές και εξασφάλισε μόλις 152 έδρες στη Βουλή, έναντι 165 που διέθετε προηγουμένως.

Περιέργως, απογοητευτικά ήταν τα αποτελέσματα και για την αξιωματική αντιπολίτευση, που έχασε 276.000 ψήφους σε σύγκριση με τις εκλογές του 2004 και βρέθηκε με 102 βουλευτές, από 117 που διέθετε στην προηγούμενη Βουλή. Ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ Γιώργος Παπανδρέου ανακοίνωσε το βράδυ των εκλογών ότι θα ζητούσε από τη βάση του κόμματος ανανέωση της εμπιστοσύνης στο πρόσωπό του και αμέσως ο Ευάγγελος Βενιζέλος εκδήλωσε το ενδιαφέρον του για την ηγεσία. Το ζήτημα επρόκειτο να λυθεί σχεδόν δύο μήνες αργότερα, με άνετη επικράτηση του Παπανδρέου στη σχετική ανοιχτή ψηφοφορία, στην οποία συμμετείχαν σχεδόν 800.000 πολίτες.

Τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών αξιολογήθηκαν από τον Συνασπισμό ως «φθορά του δικομματισμού». Ο Συνασπισμός, με ηγέτη τον Αλέκο Αλαβάνο, συγκέντρωσε επιπλέον 120 χιλιάδες ψήφους (αύξηση 50%) και βρέθηκε με 14 βουλευτές έναντι 6 μόλις που διέθετε προηγουμένως. Ένα μέρος από τις πρόσθετες ψήφους προήλθαν από τα κατάλοιπα Δημοκρατικού Κοινωνικού Κινήματος (ΔΗΚΚΙ) του Δημήτρη Τσοβόλα. Τα στελέχη του κόμματος αυτού (χωρίς τον Τσοβόλα που αποχώρησε από την πολιτική) συμπαρατάχθηκαν με τον Συνασπισμό, στον οποίον συμμετείχε αριθμός κομμάτων και κινήσεων που σήμερα έχουν ξεχαστεί

Αν και με διαφορετικό σκεπτικό, τόσο ο Συνασπισμός όσο και το ΚΚΕ (το οποίο ήταν ο μεγάλος ωφελημένος των εκλογών, αυξάνοντας τις δυνάμεις του από 436 σε 583 χιλιάδες ψήφους και εκλέγοντας 22 βουλευτές), απέδωσαν την απώλεια ψήφων ΝΔ και ΠΑΣΟΚ (αθροιστικά 640 χιλιάδες) στην έλλειψη πολιτικών διαφορών ανάμεσά τους. Υπήρξε βέβαια και ταξικός διαφορισμός στις επιλογές των ψηφοφόρων. Η ΝΔ εδραίωσε τις θέσεις της στα «πλούσια» προάστια, στην ύπαιθρο και στους δημόσιους υπαλλήλους, διατήρησε τις δυνάμεις της στις μικροαστικές συνοικίες και είχε απώλειες, προς τον ΛΑΟΣ, στις φτωχότερες αστικές και αγροτικές περιοχές. Η είσοδος του ΛΑΟΣ στη Βουλή, στο οποίο είχε συγχωνευτεί το «Ελληνικό Μέτωπο» του Μάκη Βορίδη, χαρακτηρίστηκε σπουδαίο επίτευγμα, αφού ήταν η πρώτη κοινοβουλευτική επιτυχία ακροδεξιού κόμματος ύστερα από τριάντα χρόνια.

Στα πρόθυρα της καταστροφής

Η κρίση σε όλες τις πτυχές της, δημοσιονομική, οικονομική, πολιτική, είχε αρχίσει να εκδηλώνεται.

Δεν είναι, όμως, βέβαιο αν η ηγεσία της ΝΔ αντιλαμβανόταν τις διαστάσεις που θα μπορούσε να προσλάβει και -το κυριότερο- τις επιπτώσεις που μπορούσε να έχει η διεύρυνση των ελλειμμάτων και η διόγκωση του χρέους, μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον που είχε ήδη αρχίσει να εμφανίζει προβληματικά στοιχεία. Οι πρωταγωνιστές της εποχής δεν έχουν ακόμη μιλήσει. Πάντως, οι αντιδράσεις της νέας κυβέρνησης Καραμανλή, που σχηματίστηκε μετά τις εκλογές, ήταν εξαιρετικά βραδείες. Το 2008 το δημοσιονομικό έλλειμμα όχι μόνον δεν μειώθηκε, αλλά αυξήθηκε από 8,2 σε 12,1 δισεκατομμύρια, φτάνοντας το 5% του ΑΕΠ, ενώ το ισοζύγιο πληρωμών επιδεινώθηκε από 28 σε 31 δισεκατομμύρια. Αν και οι εκλογές έγιναν για να ανασχεθούν αυτά τα φαινόμενα, στην πραγματικότητα επιταχύνθηκαν. Τίποτε πια δεν επρόκειτο να αντιμετωπίσει την καταστροφή.