Ο άγνωστος κόσμος του ποιητή του ταξιδιού

Είναι ο ποιητής που μελοποιήθηκε, διαβάστηκε και τραγουδήθηκε όσο ελάχιστοι. Στο έργο του η περιπλάνηση αποτελεί την πειστικότερη απάντηση στα προαιώνια ερωτήματα του ανθρώπου, με τα ταξίδια στο άγνωστο, την ατέρμονη αναζήτηση και τις εικόνες από τη ζωή των ναυτικών να συνθέτουν μία ιδιότυπη μυθολογία που ακόμα συναρπάζει.

Κατά καιρούς τον έχουν αποκαλέσει ποιητή του ταξιδιού και της φυγής, του εξωτισμού και του κοσμοπολιτισμού, της θάλασσας και της περιπέτειας. Και, βέβαια, ο Νίκος Καββαδίας (1910- 1975) κατάφερε -όσο κανένας άλλος- να δημιουργήσει έναν σχεδόν παραισθητικό κόσμο γεμάτο με ανεμόσκαλες, καραβοφάναρα, πληρωμένους έρωτες, παράξενες ζωγραφιές κεντημένες στο κορμί, μεθύσια, καβγάδες, μαχαίρια, αρρώστιες τροπικές και βοτάνια για τον πυρετό, σμήνη πουλιών και λιμάνια σκοτεινά, μουσώνες, τρικυμίες, πληγές θανατερές, μπαρ του λιμανιού, καταγώγια και μπορντέλα.

Πίσω, όμως, από την κρούστα του εξωτισμού βρίσκεται μία εξαιρετικά προσεγμένη ποίηση με κρυμμένα νοήματα, με λέξεις αμφίσημες και αλληγορικές, με φωτοσκιάσεις εντάσεων και σιωπών η οποία οφείλει -ως ένα βαθμό- την αξία της στην αίσθηση του «χειροποίητου» που αφήνει στον αναγνώστη: ό,τι δηλαδή φαίνεται απλό και αυθόρμητο, εμπεριέχει την περισυλλογή, τη δοκιμασία και την προσπάθεια. Αλλά και ένα αξεδιάλυτο μυστήριο και μία σκοτεινή γοητεία που ναρκώνει. Σε κάθε περίπτωση, η προσωπικότητα του Καββαδία είναι εκείνη που πρωτίστως καθιστά την ποίησή του τόσο σαγηνευτική.

Έτσι, η έμφυτη επιθυμία του για περιπλάνηση, μαζί με έναν αθεράπευτα συναισθηματικό ρομαντισμό και μία λεπτή διαπεραστική θλίψη, θα αποτυπωθούν -ήδη από τα πρώτα του ποιήματα- με μια ασυνήθιστη ωριμότητα. Η προστυχιά των λιμανιών, η ζαλιστική μυρωδιά των μπορντέλων, η βασανιστική υγρασία, οι σκοτεινές διαδρομές των περιθωριακών και καταδικασμένων, η ενοχή, η φθορά, η περιπλάνηση: Όλα αυτά θα αποτελούσαν για τον ονειροπόλο ασυρματιστή των καραβιών, τις βιωματικές και -κατ’ επέκτασιν- ποιητικές του πρώτες ύλες. Μόλις στα 23 του χρόνια, ο Καββαδίας θα εκδώσει την πρώτη ποιητική συλλογή του, «Μαραμπού»: η επιτυχία ήρθε χωρίς καθυστέρηση. Θα ακολουθήσει το «Πούσι» (1947), το μυθιστόρημά του «Βάρδια» (1954) και το τελευταίο βιβλίο με ποιήματά του, το «Τραβέρσο», που θα κυκλοφορήσει δύο μήνες μετά το θάνατό του.

Η περίπτωση Καββαδία παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον, αφού η ζωή και το έργο του αποτελούν ένα αξεδιάλυτο μείγμα εμπειριών και επινοήσεων, με τις ναυτικές ιστορίες που παρατίθενται  να αποδίδουν θαυμαστά τα ανθρώπινα ψυχικά τοπία σε συνθήκες τυχοδιωκτισμού, μέθης, πορνείας, σύφιλης και θανάτου.

Πίσω, ωστόσο, από την επίφαση της παρακμής και της φυγής, για τον Καββαδία υπάρχει ο άνθρωπος, η μεγάλη περιπέτεια της ύπαρξης. Και εδώ, ακριβώς, είναι που πρωτοτύπησε: Κατάφερε να σκιαγραφήσει -με αδρές γραμμές- μοναχικές ανθρώπινες μορφές σε ακραίες καταστάσεις απελπισίας, απομόνωσης, μελαγχολίας, παροξυσμού και -εν τέλει- ενός πάθους έξω από τα όρια του πολιτισμού, εκεί που κυριαρχούν οι φυσικές δυνάμεις και τα ένστικτα.

Απ’ την άλλη, ο εξομολογητικός τόνος, το μελοδραματικό στοιχείο, η μοναξιά, η έντονα νοσταλγική διάθεση και μια υπόγεια μελαγχολία που διαπερνούν την ποίησή του, ανιχνεύονται και σε άγνωστα μέχρι σήμερα κείμενά του, στην ανέκδοτη αλληλογραφία του, σε συνεντεύξεις του ποιητή που έρχονται για πρώτη φορά στο φως σε μία πολύτιμη έκδοση με τίτλο «Νίκος Καββαδίας: ο αρμενιστής ποιητής» που επιμελήθηκε ο δημοσιογράφος και μελετητής Μιχάλης Γελασάκης.

Πρόκειται για τον αποτέλεσμα μιας πολυετούς έρευνας που έρχεται να επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση και τη μελέτη γύρω από έργο του σπουδαίου δημιουργού, αφού σταχυολογεί ανέκδοτο και αθησαύριστο έργο, αδημοσίευτες φωτογραφίες, τον ναυτικό του φάκελο, τα καράβια που ταξίδεψε, σπάνιες μαρτυρίες, τη σχέση του με τον Γιώργο Σεφέρη και άλλα ευρήματα με επεξηγηματικά κείμενα, υποσημειώσεις, λεζάντες και παραπομπές.

Ο Γελασάκης έψαξε σε βιβλιοθήκες, αρχεία, παλιά περιοδικά και εφημερίδες, σε παλαιοβιβλιοπωλεία, στο Παρίσι, στη Βιέννη, στη Σύρο, στη Θεσσαλονίκη και αναδεικνύει άγνωστες πτυχές του ποιητή, σχετικές τόσο με το ποιητικό του έργο όσο και με την προσωπικότητά του. Αλλά η επαφή με τον κόσμο του Καββαδία σου φανερώνει -πάνω απ’ όλα- τη δύναμη που κρύβει η γνήσια ευαισθησία και καλλιέργεια, καθώς και την συγκινητική προσήλωση σε ευγενή ιδεώδη: Σε παρακινεί, συνεχώς, να κάνεις το ταξίδι της ζωής με όλες σου τις αισθήσεις, να μην υποχωρείς στις δυσκολίες. Και να ζεις με Τέχνη, με υπομονή, με θάρρος, με συνέπεια και αξιοπρέπεια...

Μιχάλης Γελασάκης (επιμ.)
«Νίκος Καββαδίας: ο αρμενιστής ποιητής»
Εκδόσεις: Αγρα
Σελίδες: 440