Βιβλία για το καλοκαίρι: Οι μαύροι συγγραφείς κατάφεραν να ανατρέψουν τα στερεότυπα του λογοτεχνικού κατεστημένου

Οι προσπάθειες του κινήματος Black Lives Matter, το 2020, έριξαν φως σε πολλές γωνιές της μαύρης κουλτούρας. Για πολλούς αναγνώστες, η στιγμή αυτή έδωσε νέα έμπνευση για ν' αναζητήσουν νέους μαύρους συγγραφείς, αλλά και να εξερευνήσουν την πλούσια ποικιλία της μαύρης λογοτεχνίας, ιστορίες της οποίας καλύπτουν τόσο σύνορα όσο και γενιές, φωτίζοντας μια τεράστια ποικιλία εμπειριών.

Μαύροι συγγραφείς κατάφεραν ν' ανατρέψουν τα στερεότυπα του λογοτεχνικού κατεστημένου, που αντιμετώπιζε τη «μαύρη» λογοτεχνία ως προϊόν μιας κατώτερης κουλτούρας. To 2021, μάλιστα, το βραβείο Νόμπελ απονεμήθηκε στον Αμπντουλραζάκ Γκούρνα για «την ασυμβίβαστη και συμπονετική εξερεύνηση των επιπτώσεων της αποικιοκρατίας και της μοίρας του πρόσφυγα στο χάσμα μεταξύ πολιτισμών και ηπείρων» σύμφωνα με τη Σουηδική Ακαδημία. Το τελευταίο του μυθιστόρημα «Άλλες ζωές» κυκλοφορεί στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Αλλά και το γαλλικό Γκονκούρ δόθηκε στον Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ για το βιβλίο του «La plus secrete memoire des hommes», το οποίο κυκλοφόρησε από τον οίκο Philippe Rey. Πλέον, οι μαύροι συγγραφείς χαίρουν ευρείας αναγνώρισης και συγκαταλέγονται στους σημαντικότερους λογοτέχνες. 

Μερικά από τα βιβλία αυτής της λίστας θα σας διδάξουν για την ιστορία των μαύρων, ενώ άλλα θα σας κάνουν απλώς να γελάσετε δυνατά και θα σας φτιάξουν τη διάθεση. Αν λοιπόν θέλετε να προσθέσετε μερικούς τίτλους στη λίστα ανάγνωσής σας, συνεχίστε να διαβάζετε το άρθρο και θα βρείτε τα καλύτερα βιβλία από μαύρους συγγραφείς.

Η Τόνι Μόρρισον ξεκίνησε την καριέρα της ως συγγραφέας το 1970, όπου κέρδισε πολύ καλές κριτικές και την αγάπη του κοινού για την επική της δύναμη, τους διαλόγους και την ποιητική και εκφραστική της απεικόνιση της Μαύρης Αμερικής. Το 1993 τιμήθηκε για το σύνολο του έργου της με το βραβείο Νόμπελ. Στο βιβλίο «Ο Γυρισμός», η συγγραφέας μας μεταφέρει στην Αµερική της δεκαετίας του 1950, όπου ένας νεαρός Αφροαµερικανός, ο Φρανκ Μάνεϊ, κατατάσσεται στον στρατό για να ξεφύγει από τον στενό, ασφυκτικό κόσµο της επαρχιακής πόλης του Νότου όπου µεγάλωσε, αφήνοντας πίσω του την αγαπηµένη και εύθραυστη µικρή του αδελφή, τη Σι. Ο πόλεµος της Κορέας τον τραυµατίζει ψυχικά και σωµατικά, τον γεµίζει ενοχές και τον βυθίζει σε πλήρη απάθεια. Η ζωή του δεν έχει νόηµα, ώσπου µαθαίνει ότι η Σι κινδυνεύει. Ο Φρανκ είναι ένας σύγχρονος Οδυσσέας που επιστρέφει από την Ασία στη ρατσιστική Αµερική, ναρκοθετηµένη από το φυλετικό µίσος και τις προκαταλήψεις, εχθρική και επικίνδυνη όσο και τα πεδία των µαχών. Ενόσω ταξιδεύει σε αναζήτηση της Σι προς την Τζόρτζια και τη µικρή πόλη όπου γεννήθηκε και ανέκαθεν απεχθανόταν, αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι τα προβλήµατα του ίδιου και της αδελφής του ανάγονται σε µια πολύ παλαιότερη εποχή, τα θαµµένα µυστικά της οποίας αναδύονται σταδιακά, συγκλονίζοντάς τον. Ένα συγκινητικό µυθιστόρηµα για έναν ηττηµένο άνδρα που ξαναβρίσκει το κουράγιο, τον ανδρισµό του και τον τόπο του. Διαυγές και έντονο, βάναυσο αλλά και βαθιά ανθρώπινο… 

Παράλληλα, το «Τραγούδι του Σόλομον» της Μόρρισον κυκλοφόρησε πριν από ένα χρόνο στην Ελλάδα και είναι ένα μυθιστόρημα τεράστιας ομορφιάς και δύναμης για έναν μαγικό κόσμο τεσσάρων γενεών Αφροαμερικανών: ο Μίλκμαν Ντεντ, γόνος της πλουσιότερης μαύρης οικογένειας κάποιας πόλης των μεσοδυτικών ΗΠΑ, γεννιέται την ώρα που ένας εκκεντρικός γείτονας, στη μάταιη προσπάθειά του να πετάξει, πέφτει από μια στέγη και σκοτώνεται. Η άτυχη αυτή πτήση θα στοιχειώσει τη ζωή του, καθώς ο Μίλκμαν μεγαλώνει σ' ένα σπίτι στοιχειωμένο από τον θάνατο αλλά και την απληστία του πατέρα του, παρέα με τις σιωπηλές αδελφές του και την παράξενα παθητική μητέρα του. Καθώς ο Μίλκμαν θα ταξιδεύει αναζητώντας τις ρίζες του, η Μόρισον θα μας εισάγει ολοένα και πιο βαθιά στον πολύπλοκο και αντιφατικό κόσμο των Αφροαμερικανών της μεταπολεμικής Αμερικής, έναν κόσμο όπου συμβιώνουν άνθρωποι του μόχθου και προφήτες, επαναστάτες και συμβιβασμένοι, ψεύτες και δολοφόνοι, άγιοι και δαίμονες. Στη χώρα μας, από την ίδια συγγραφέα κυκλοφορεί, επίσης, το βιβλίο «Η Αγαπημένη», το οποίο συγχωνεύει τη φρίκη με την ομορφιά σε μια ιστορία που σε συγκλονίζει δια βίου. Ποιητικό και σκληρό, τεντωμένο σαν σχοινί, το μυθιστόρημα εξερευνά το ανεξίτηλο τραύμα της δουλείας με τρόπο που καθηλώνει τον αναγνώστη. Ένα από τα σημαντικότερα βιβλία της Τόνι Μόρισον, της πιο τολμηρής γυναικείας φωνής στην αμερικανική πεζογραφία. Όλα τα μυθιστορήματα της νομπελίστριας κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. 

Αντλώντας από τους θρύλους και τις παραδόσεις της αφρικανικής ηπείρου, αλλά και από την πλούσια φαντασία του, ο Μάρλον Τζέιμς, συγγραφέας του βραβευμένου «Σύντομη ιστορία επτά φόνων» από τις εκδόσεις Αίολος, φτιάχνει ένα περίτεχνο επικό αφήγημα, με τίτλο «Μαύρος Πάνθηρας, Κόκκινος Λύκος», στα χνάρια του Τόλκιν, της Άντζελα Κάρτερ και του Τζιν Γουλφ, που κόβει την ανάσα. Σ ένα φόντο μαγείας και ανείπωτης βίας στήνει το δικό του «Game of Thrones» και εξερευνά βασικές αλήθειες γύρω από τη δύναμη, την εξουσία, την υπερβολική φιλοδοξία, τα ένστικτα και τη λογική, το καλό και το κακό. Ο Ιχνηλάτης, ένας κυνηγός γνωστός και στα δεκατρία βασίλεια για τη φοβερή όσφρηση που διαθέτει, βρίσκει ό,τι χαμένο ή εξαφανισμένο του ζητούν με όπλο τη μοναδική αυτή ικανότητά του, κάτι που κάνει πάντα μόνος του. Η μόνη φορά που δεν το κάνει, είναι όταν αναλαμβάνει να βρει ένα αγόρι που έχει εξαφανιστεί. Μαζί με μια ομάδα περίεργους κυνηγούς, από έναν γίγαντα, μέχρι μια μάγισσα και έναν πάνθηρα που μεταμορφώνεται σε άνθρωπο, ακολουθεί τη μυρωδιά του αγοριού σε τόπους μαγεμένους και σκοτεινούς, σε επικίνδυνες λίμνες, σε ποτάμια και δάση, αντιμετωπίζοντας αμέτρητα εμπόδια, ώσπου αρχίζει ν' αναρωτιέται: Ποιο είναι τέλος πάντων αυτό το μυστηριώδες αγόρι; Γιατί τόσοι πολλοί τον εμποδίζουν να το βρει; Πού βρίσκεται η αλήθεια και πού το ψέμα;

Από τις εκδόσεις Καστανιώτη, κυκλοφορεί το βιβλίο «Ο Πουλημένος» του Πωλ Μπέιτι, το οποίο σηματοδοτεί το δημιουργικό αποκορύφωμα ενός ιδιοφυούς συγγραφέα. Το βιβλίο τιμήθηκε με το Βραβείο Booker 2016. Μια δηκτική, βαθιά πολιτική σάτιρα για την ταυτότητα της σύγχρονης Αμερικής, ένα μυθιστόρημα που περιγράφει την εκκεντρική ανατροφή ενός Αφροαμερικανού και μια δίκη άνευ προηγουμένου στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο αφηγητής, γεννημένος στο «αγροτικό γκέτο» του Ντίκενς στο Λος Άντζελες, αποδέχεται μοιρολατρικά το περιθώριο. Τον μεγαλώνει ο πατέρας του, ένας ιδιόρρυθμος επιστήμονας, ο οποίος τον χρησιμοποιεί ως πειραματόζωο στις αιρετικές ψυχολογικές μελέτες του για τον ρατσισμό. Ο γιος πιστεύει ότι η πρωτοποριακή εργασία του πατέρα -και ένα βιβλίο που θα προκαλέσει αίσθηση, όταν κυκλοφορήσει- θα επιλύσει τα οικονομικά τους προβλήματα. Όταν όμως αστυνομικοί σκοτώνουν τον πατέρα του, ο πρωταγωνιστής συνειδητοποιεί ότι το μόνο που έχει στα χέρια του είναι ο λογαριασμός μιας κηδείας. Παρακινημένος από την ματαίωση και την παρακμή του τόπου του, αναλαμβάνει μια εξωφρενική πρωτοβουλία: την επαναφορά της δουλείας και του φυλετικού διαχωρισμού, πράγμα που θα τον οδηγήσει ως κατηγορούμενο στο Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας.

Το κλασσικό πλέον, αντιρατσιστικό «Εξ Αίματος» της αφροαμερικανής συγγραφέως επιστημονικής φαντασίας Οκτάβια Ε. Μπάτλερ από τις εκδόσεις Αίολος συνδυάζει μοναδικά Ιστορία και φαντασία, ενώ διδάσκεται στα αμερικανικά σχολεία και κολέγια. Παράλληλα, ο «Αόρατος άνθρωπος» του Ραλφ Έλισον από τις εκδόσεις Κέδρος είναι ένα από τα σημαντικότερα αμερικάνικα μυθιστορήματα του 20ου αιώνα. Εκδομένο το 1952, σε μια οριακή περίοδο για την αμερικανική κοινωνία, κατά τη διάρκεια της οποίας η χώρα βίωνε δραματικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα, το μυθιστόρημα του Ραλφ Έλισον αφηγείται τις περιπέτειες του ανώνυμου Αφροαμερικανού ήρωα – από την αποβολή του από ένα κολέγιο του Νότου ως την εμπλοκή του στην τρομερή φυλετική εξέγερση του Χάρλεμ – που υπερβαίνουν κατά πολύ την ιστορία ενός απλού ανθρώπου. Όπως επεσήμανε ο επιμελητής του βιβλίου, John F. Callahan, «Με εντυπωσιακή ευρηματικότητα, ο Έλισον επινόησε τον απόλυτο συμβολισμό για την ξεχωριστή και ωστόσο την ίδια στιγμή κοινή κατάσταση των Αφροαμερικανών, των Αμερικανών και γενικότερα του ανθρώπου του εικοστού αιώνα».

Στο «Κουαρτέτο του Χάρλεμ» από τις εκδόσεις Πόλις, το τελευταίο και εκτενέστερο μυθιστόρημά του, ο Τζέιμς Μπόλντουιν χρησιμοποιεί ως φόντο το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων, που συντάραξε τις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’60, για ν' αφηγηθεί ένα επικό άσμα αγάπης, πάθους, πένθους και οργής, όπου η δυναμική των φυλετικών και σεξουαλικών σχέσεων καθορίζει σε καταλυτικό βαθμό τον αέναο αγώνα του ανθρώπου να παραμείνει άνθρωπος. Τέσσερις νεαροί μαύροι μουσικοί, μεταξύ των οποίων ο μετέπειτα διάσημος «Αυτοκράτορας της σόουλ» Άρθουρ Μοντάνα, ξεκινούν από το Χάρλεμ της δεκαετίας του ’40 για να κατακτήσουν τον κόσμο με όχημα το πάθος τους για τα γκόσπελ. Τριάντα χρόνια αργότερα, όταν ο Άρθουρ θα βρεθεί νεκρός στο Λονδίνο, ο αδελφός του, ο Χαλ, επιστρέφει στο παρελθόν για να αφηγηθεί μια συναρπαστική και σπαρακτική ιστορία, που θα παρακολουθήσει την περιπλάνηση των ηρώων από τη Νέα Υόρκη ως το Παρίσι και από τον αμερικανικό Νότο ώς την Αφρική και την Κορέα, φέρνοντάς τους αντιμέτωπους με προσωπικές, οικογενειακές και κοινωνικές συγκρούσεις, με τις ολέθριες συνέπειες της απώλειας, αλλά και τους ακατάλυτους δεσμούς που γεννούν η αφοσίωση, ο έρωτας (ομοφυλοφιλικός και μη) και η φιλία.

Τα μυθιστορήματα και τα θεατρικά έργα του Μπόλντουιν αναπαριστούν θεμελιώδη προσωπικά ερωτήματα και διλήμματα εν μέσω σύνθετων κοινωνικών και ψυχολογικών πιέσεων που παρεμποδίζουν τη δίκαιη ενσωμάτωση, όχι μόνο των Αφροαμερικανών, αλλά και των ομοφυλόφιλων και αμφιφυλόφιλων ανδρών, ενώ παράλληλα απεικονίζουν κάποια εσωτερικευμένα εμπόδια στις αναζητήσεις αυτών των ατόμων για αποδοχή. Αυτή η δυναμική του κυριαρχεί και στο μυθιστόρημα «Αν η Beale Street μπορούσε να μιλήσει» από τις εκδόσεις Πόλις, όπου μιλά, μέσα από τον δυνατό έρωτα ενός ζευγαριού, για την αδικία, τον φυλετικό ρατσισμό, τη συμπαράσταση αλλά και την προδοσία μεταξύ των μελών μιας οικογένειας, τον αδιάκοπο αγώνα για δικαιοσύνη, με μόνα όπλα την αγάπη, την αλληλοϋποστήριξη και την πίστη στην αλήθεια, παρά την απελπισία, την οργή και τη θλίψη η οποία πηγάζει από το μίσος που αυτό το ζευγάρι αντιμετωπίζει. Αισθησιακό, βίαιο, γεμάτο πόνο, βαθιά συγκινητικό και, δυστυχώς, επίκαιρο μυθιστόρημα, το «Αν η Beale Street μπορούσε να μιλήσει» αφήνει στον αναγνώστη τη γλυκόπικρη αίσθηση των μπλουζ, που τόσο άρεσαν στον Τζέιμς Μπόλντουιν.

Τελειώνοντας το βιβλίο «Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο» της Μπερναντίν Εβαρίστο από τις εκδόσεις Gutenberg, πραγματικά μένεις εντυπωσιασμένος από τη γραφή της που δεν μοιάζει με τίποτε από όσα έχουμε διαβάσει μέχρι σήμερα. Ως προς το περιεχόμενο πρόκειται για ένα αφρο-γυναικοκεντρικο μυθιστόρημα, ύμνο στη γυναικεία φύση σε όλες της τις εκφάνσεις. Δώδεκα ιστορίες γυναικών, οι περισσότερες μαύρες ή μιγάδες, που ζουν και πορεύονται στη Βρετανία με σκοπό την αναζήτηση ενός καλύτερου μέλλοντος. Ρατσισμός σε όλες του τις μορφές, φυλετικός, κοινωνικός, σεξουαλικός και μια κοινωνία που ακόμα δεν είναι έτοιμη να δεχτεί αυτό που της έχουν επιβάλει ως «διαφορετικό». Σημειώνεται πως η Εβαρίστο είναι η πρώτη μαύρη συγγραφέας που για το συγκεκριμένο βιβλίο τιμήθηκε με το βραβείο Booker 2019. 

Στο μυθιστόρημα «Ιδού Οι Ονειροπόλοι» της Ιμπόλο Μπoυέ από τις εκδόσεις Κέδρος, μεταξύ άλλων, θίγονται ο θεσμός του γάμου, το θέμα της μετανάστευσης, οι ταξικές και φυλετικές διακρίσεις, καθώς και οι αθέατες, σκοτεινές πτυχές του Αμερικανικού Ονείρου. Αν και η πλοκή είναι απλή και ευθύγραμμη, αφήνει έντονα συναισθήματα. Παράλληλα, η «Αληθινή ζωή» του Μπράντον Τέιλορ από τις εκδόσεις Κάκτος είναι μια νουβέλα σχεδόν οδυνηρής έντασης, μια ιστορία που θέτει το ερώτημα αν είναι δυνατόν να ξεπεράσουμε τις προσωπικές πληγές μας και με ποιο κόστος. Ο Γουάλας αισθάνεται ότι δεν χωράει στην πανεπιστημιούπολη όπου δουλεύει ασταμάτητα για να ολοκληρώσει το μεταπτυχιακό του στη βιοχημεία. Είναι ένας εσωστρεφής νεαρός από την Αλαμπάμα, μαύρος και γκέι, που έχει αφήσει πίσω του την οικογένειά του χωρίς να καταφέρει ν' αποδράσει από τις βαριές σκιές της παιδικής του ηλικίας. Για λόγους αυτοσυντήρησης, ο Γουάλας διατηρεί απόσταση από όλους, ακόμα και από τον στενό κύκλο των φίλων του – όπου κάποιοι βγαίνουν μεταξύ τους, άλλοι βγαίνουν με γυναίκες και κάποιοι άλλοι υποκρίνονται τους στρέιτ. Όμως στη διάρκεια ενός σαββατοκύριακου στα τέλη του καλοκαιριού, μια σειρά από αντιπαραθέσεις με τις συνεργάτιδές του και μια απροσδόκητη επαφή μ' έναν δήθεν στρέιτ φίλο του συνωμοτούν για να κάμψουν τις αντιστάσεις του και φέρνουν στο φως καλά κρυμμένα ρεύματα εχθρότητας και πόθου μέσα στην κοινότητά τους. 

O Τα-Νεχάσι Κόουτς θεωρείται ως ένας από τους πιο σημαντικούς διανοούμενους των ΗΠΑ. Ασχολείται κυρίως με θέματα που αφορούν τους Αφροαμερικανούς, σχετικά με την πολιτική, την κοινωνία, καθώς και για ζητήματα διαρθρωτικού ρατσισμού και «λευκής υπεροχής». Ο «Χορευτής του νερού» από τις εκδόσεις Ίκαρος είναι το πρώτο του μυθιστόρημα. Μια συναρπαστική ιστορία αντοχής αλλά και αντίστασης στις διακρίσεις, στην καταπίεση και στον αποχωρισμό. Το πρώτο μυθιστόρημα «Ένας διαφορετικός τυμπανιστής» του William Melvin Kelley, ενός «χαμένου γίγαντα της αμερικανικής λογοτεχνίας», που πρωτοκυκλοφόρησε το 1962 και τον κατέταξε μεταξύ των James Baldwin και William Faulkner, επανέρχεται σε νέα έκδοση από τις εκδόσεις Ματαίχμιο, για να πάρει, έστω και με καθυστέρηση, τη θέση που του αξίζει στα ράφια της κλασικής λογοτεχνίας.

To «Ξέρω γιατί κελαηδάει το πουλί στο κλουβί», το αυτοβιογραφικό βιβλίο της Μάγιας Αγγέλου που πρωτοκυκλοφόρησε το 1969 και έκτοτε επανεκδίδεται και μεταφράζεται συνεχώς, είναι ένα βιβλίο τόσο ευφρόσυνο και τόσο οδυνηρό, τόσο μυστηριώδες και τόσο αξιομνημόνευτο, όσο η ίδια η παιδική ηλικία. Η Μάγια Αγγέλου αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο τα παιδικά και εφηβικά της χρόνια στις Νότιες Πολιτείες της Αμερικής: παιδικά χρόνια σημαδεμένα από έναν βιασμό, με αποτέλεσμα έναν βαθύτατο ψυχικό κλονισμό που της στερεί τη μιλιά για αρκετά χρόνια, εφηβεία που καταλήγει σε μια σύντομη ερωτική ιστορία, που της αφήνει έναν γιο. Σε μια εποχή κι ένα περιβάλλον έντονων φυλετικών διακρίσεων, η πίστη στη ζωή, η έμφυτη δύναμη για επιβίωση, η αγάπη για τις λέξεις που μπορούν να βάλουν τα πράγματα σε τάξη είναι τα όπλα μιας νεαρής κοπέλας που θα εξελιχθεί σε μια σπουδαία γυναίκα.

Κλείνοντας, δεν γινόταν από τη λίστα να μην υπάρχει τ' όνομα της Τζάκλιν Γούντσον, η οποία έχει δημοσιεύσει περισσότερα από 20 παιδικά και εφηβικά βιβλία, ενώ το 2018 τιμήθηκε με το Astrid Lindgren Memorial Award, το σημαντικότερο διεθνές βραβείο νεανικής λογοτεχνίας. Στο βιβλίο «Αν έρθεις σαν τον άνεμο» από τις εκδόσεις Πατάκη, η συγγραφέας μάς συστήνει δυνατούς νεαρούς ανθρώπους που αγωνίζονται να βρουν ένα μέρος όπου θα μπορέσουν να ριζώσουν οι ζωές τους. Με γλώσσα ανάλαφρη σαν τον άνεμο, μας διηγείται ιστορίες που έχουν μεγάλο πλούτο και βάθος. Συλλαμβάνει μοναδικά την ποίηση της καθημερινής πραγματικότητας, που μοιράζεται ανάμεσα στη θλίψη και στην ελπίδα.