Μίμης Ανδρουλάκης: Πριν σβήσουν τα φώτα

Το βιβλίο του Μίμη Ανδρουλάκη είναι ένα παλίμψηστο μιας εποχής, ιδιαίτερα κρίσιμης και καθοριστικής για τη σύγχρονη Ελληνική Δημοκρατία, όπως την γνωρίζουμε τις τελευταίες 5 δεκαετίες.

Φαίνεται σαν αυτοβιογραφία, αλλά τηρουμένων των αναλογιών, είναι ένα «1900» του Μπερτολούτσι, ένα πανόραμα μιας ολόκληρης εποχής. Δεν είναι μία κλασική αυτοβιογραφία, αλλά η ιστοριογραφια μιας περιόδου, όπου αναφέρονται πολλές εκατοντάδες ίσως χιλιάδες ονόματα, βρίσκουν τη θέση τους, οι μικροί ήρωες, αλλά και οι αντιήρωες, που έδρασαν και με έναν τρόπο συνέβαλαν -ας το πούμε έτσι- στην ιστορία και διαμόρφωση της σύγχρονης Ελλάδας σε ιδιαίτερα δύσκολες περιόδους. Αλλά και πρόσωπα πασίγνωστα και σεβαστά στην εποχή τους και τώρα.

Θα χώριζα το βιβλίο σε 2 τμήματα: το πρώτο για την Κρήτη, την ιστορία, τον πολιτισμό και τις πολιτικές και άλλες κόντρες και διχοστασίες και το δεύτερο, με ευρύτερο ενδιαφέρον, από την έναρξη της φοιτητικής του ζωής ως τις πρώτες μέρες της μεταπολίτευσης.

Στην αρχή του βιβλίου, από την κρητική ιστορία και τη θέση του Μαρξ για το Κρητικό ζήτημα, περνά στην ιστορία της γενιάς του, της καταγωγής από τους Άνω (Έξω) Ποτάμους από φυγάδες του Μυλοποτάμου Χανίων, και από κεί στις οικογένειες του Αγίου Νικολάου – π.χ. την οικογένεια των Κούνδουρων -μάλιστα ο Νίκος Κούνδουρος ζωγράφισε σε τσιπουροκατάνυξη τον τοίχο του τσαγκαράδικου του πατέρα του Μίμη, στον Αγιο Νικόλαο - ως τον πολύ αμφιλεγόμενο ρόλο του Πάτρικ Λη Φέρμορ στα κρητικά βουνά ως πράκτορα των μυστικών υπηρεσιών.
Συνεχίζει με ένα μαρτυρολόγιο και τις ιστορίες που άκουγε παιδί, για τα φρέσκα τότε γεγονότα της γερμανικής κατοχής και του εμφυλίου. Με ονόματα και διευθύνσεις όλα αυτά, ορισμένα πολύ σημαντικά και πολύ γνωστά στο πανελλήνιο, επίθετα, έρχονται και ξανάρχονται. Είναι ακόμη η φιλοσοφία του πατέρα του μετά από σοβαρή ασθένεια, το γιατί έγινε μικροκαμωμένος και αδύνατος -με αυτοσαρκασμό για τη μαύρη φτώχεια τους, είναι η πρόβα της Μελίνας από τη μάνα του, είναι η επίσκεψη στον Άγιο Νικόλαο του Ωνάση και της Κάλλας, της Ειρήνης Παππά, είναι το τραγούδι που είπε στον Μάνο Χατζιδάκι στο Minos beach, είναι περιληπτικά η πολιτική ιστορία των δεκαετιών ‘50 και ‘60 ως τη δικτατορία.

Χαρακτήρισα το βιβλίο σαν ένα παλίμψηστο. Έχεις την αίσθηση ενός πίνακα, που δεν τον ζωγραφίζει ένας ζωγράφος, αλλά μέσω αυτού, πολλές εκατοντάδες άλλοι βάζουν την πινελιά τους, σβήνοντας και γράφοντας, ή επιζωγραφίζοντας, καλλωπίζοντας ή μουτζουρώνοντας, το ήδη υπάρχον σχέδιο στον καμβά… Άλλωστε ο συγγραφέας, προλογικά, επιγραμματικά και ως θέση αρχής, μας δηλώνει: «Εγώ είμαι οι Αλλοι».

Είναι βέβαια ένα πολιτικό βιβλίο, αφού ο συγγραφέας ζει και αναπνέει κάνοντας πολιτική και συμμετέχοντας στη δημόσια ζωή από τα μικρά του. Αλλά δεν είναι μόνον πολιτικό βιβλίο. Είναι και μια μαρτυρία που αποτυπώνει μια εποχή και δίνει το κρέντιτ σε εκατοντάδες ανθρώπους, διασώζοντας μέσω αυτής της μαρτυρίας, τη συμμετοχή τους, τη συμβολή τους, μία ψηφίδα σημαντική της ζωής τους.

Δίνονται προετοιμασίες και οι ιδεολογικές ζυμώσεις στο μεταίχμιο του 1970. Οι απαρχές του φοιτητικού κινήματος με τις πρώτες συνελεύσεις το 1972, έτος προετοιμασίας και συσσώρευσης δυνάμεων και εμπειριών για το καθοριστικό 1973 για την αντιχουντική δράση. Η δική του αρχικά αυτόνομη δράση σε μικρές ομάδες και η στράτευση του στο ΚΚΕ μέσα από τη γνωριμία του με παλιό συνδικαλιστή του Κόμματος στον Πειραιά.

Περιγράφεται γλαφυρά αλλά ευσύνοπτα, η πρώτη εξέγερση της 14ης Φεβρουαρίου ‘73, η εντολή της χούντας για στράτευση με κόψιμο της αναβολής συγκεκριμένων στελεχών του φοιτητικού κινήματος, το σύντομο πέρασμα στην παρανομία, η σύλληψη και η ανάκριση από τον Μάλλιο, η στράτευση, το μπόλικο ξύλο κατά διαστήματα, η ανήκεστος βλάβη στη μέση από κακοποίηση για πλάκα, εκτός υπηρεσίας σε στρατόπεδο στην Καβάλα και τέλος η ψύχραιμη περιγραφή του τριήμερου 14-17 Νοέμβρη, από τη θέση του μέλους της Συντονιστικής Επιτροπής, με τα φανταρίστικα, αφού μόλις το πρωί της 14ης επέστρεψε στην Αθήνα μαζί με άλλους στρατευμένους φοιτητές, μετά την άρση της επιστράτευσης από τον Μαρκεζίνη.

Δημιουργεί μάλιστα ως τυπικός αγκιτάτορας, έναν δεκάλογο βασικών λόγων για τους οποίους το Πολυτεχνείο έγινε αυτό το ορόσημο της αντιχουντικής αντίστασης και ένα σημείο αναφοράς της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας μας. Δίνοντας την πορεία των γεγονότων του τριημέρου, εντοπίζει, ξεχωρίζει και υπογραμμίζει αυτούς τους 10 παράγοντες που συνέβαλαν ώστε το “Πολυτεχνείο” να πάρει τη μορφή της μαζικής λαϊκής εξέγερσης που πήρε.

Ιδιαίτερες αναφορές κάνει στην απουσία οποιασδήποτε κομματικής καθοδήγησης, από την πλευρά της ΚΝΕ και του ΚΚΕ, όσο και στην εγκληματική θέση περί προβοκατόρων κλπ, στο τεύχος 8 της Πανσπουδαστικής τον Φλεβάρη του 1974.

Στο βιβλίο παρουσιάζονται πολλές φορές οι έριδες εντός της διασπασμένης Αριστεράς (το σύνδρομο Κάιν) και δίνονται περισσότερο από ανάγλυφα αυτές οι έριδες στα δύο δίδυμα: Κώστας Φιλίνης και Γρηγόρης Φαράκος, Φίλιππος Ηλιού και Μίκης Θεοδωράκης.

Δεν παρελαύνουν μόνον πρόσωπα που έπαιξαν έναν πολιτικό ρόλο, με την έννοια της συμμετοχής στον αντιδικτατορικό αγώνα: Οχι. Βρίσκουμε πχ τον Βαγγέλα της “Λεύκας”, μιας ταβέρνας που σύχναζαν στα Εξάρχεια, έναν ιερωμένο, έναν δικαστικό, στρατιωτικούς, μέχρι τον Ζαμπέτα, τον Τσιτσάνη, τον Μπιθικώτσης, τον Μαρκόπουλο, τον Αλέκο Σακελλάριο…

Πολλές ωραίες ιστορίες με απλούς λαϊκούς ανθρώπους, ως διάσημους καλλιτέχνες, καθηγητές του Πολυτεχνείου, παλιούς πολιτικούς, κλπ.

Μια απολαυστική διήγηση κρίσιμων χρόνων, ιδιαίτερα των χρόνων της χούντας, με την απόσταση του χρόνου, μια συμβολή σε μια Ιστορία που «αποφεύγει» και «αρνείται» να μελετηθεί και να γραφτεί συστηματικά, παρότι συμπληρώνεται πια μισός αιώνας και σιγά σιγά χάνονται όσοι μπορούν να συνεισφέρουν την προσωπική τους μνήμη και κρίση.