Θοδωρής Παπαθεοδώρου: «Είμαστε έθνος ιστορικά αναλφάβητο»

Πριν λίγες ημέρες κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ψυχογιός το νέο βιβλίο του Θοδωρή Παπαθεοδώρου που έχει τίτλο «Λιανοκέρια της μιρκής πατρίδας». Είναι ένα καθαρό Ιστορικό μυθιστόρημα που παρακολουθεί βήμα προς βήμα και γεγονός προς γεγονός ολάκερο τον Μακεδονικό Αγώνα, έναν αγώνα μαρτυρικό και ύπουλο, μα συνάμα και ηρωικό, έναν αγώνα άγνωστο στους περισσότερους δυστυχώς, μα κι εξαιρετικά επίκαιρο στις μέρες μας. Είναι η συνέχεια του πρώτου μυθιστορήματος της σειράς που εκδόθηκε τον περασμένο Μάρτη με τίτλο «Γυναίκες της μικρής πατρίδας», διαβάζεται όμως και αυτοτελώς. 

Ποια ήταν η αφορμή που σας παρακίνησε να γράψετε για τον Μακεδονικό αγώνα;

Πλην των «Μυστικών του Βάλτου» της Πηνελόπης Δέλτα, δεν υπάρχει μυθιστόρημα που να τιμά αυτό τον τόσο σπουδαίο αγώνα του λαού μας. Επίσης, είμαι Βορειοελλαδίτης, μεγάλωσα στα Δίκαια του Έβρου, σε απόσταση αναπνοής από τα τουρκικά σύνορα. Ακόμη θυμάμαι πεντακάθαρα, ήμουν εννέα χρονών, την επιστράτευση του 1974, τους άντρες του χωριού να πηγαίνουν στο Τάγμα Εθνοφυλακής, να παίρνουν τα όπλα και να κατεβαίνουν στα χαρακώματα του ποταμού να πολεμήσουν υπέρ Βωμών και Εστιών, στην κυριολεξία. Ένα τέτοιο γεγονός δεν θα μπορούσε να με αφήσει ανεπηρέαστο γι’ αυτό οι αγώνες του λαού μας παίζουν καθοριστικό ρόλο στις επιλογές μου. Ούτε μπορούσαν να με αφήσουν ανεπηρέαστο όλες οι ιστορίες των γεροντότερων, για τους καιρούς των σλαβικών μαχαιριών, της βουλγαρικής κατοχής και της προσφυγιάς σε ολάκερη τη Μακεδονία και τη Θράκη.

Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι η ιστορία δεν έχει δώσει μέχρι στιγμής τον χώρο και την αναγνώριση που θα έπρεπε στις γυναίκες της εποχής εκείνης;

Η Ιστορία αγαπά τους ήρωες, τους πολεμιστές, τους άνδρες, αυτούς έχει καταγεγραμμένους στα βιβλία της, αυτούς μνημονεύει. Και μαζί της όλοι εμείς. Πίσω όμως από όλους αυτούς τους ήρωες υπάρχουν χιλιάδες άγνωστες και ανώνυμες γυναίκες που πάλεψαν κι αγωνίστηκαν, που μάτωσαν για την πατρίδα μας. Πόσες γνωρίζουμε; Τη Μπουμπουλίνα; Τη Μαντώ Μαυρογένους; Τις Σουλιώτισσες; Ελάχιστες. Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, όπως και σε κάθε αγώνα του λαού μας, εκατοντάδες γυναίκες τον στήριξαν με ασύλληπτους κινδύνους. Νοσοκόμες που περιέθαλπαν τους λαβωμένους Μακεδονομάχους σε μυστικά νοσοκομεία, αγρότισσες που εφοδίαζαν με τρόφιμα τα Ελληνικά Σώματα, ταχυδρόμοι που μετέφεραν κώδικες, ακόμη και πυρομαχικά, κρυμμένα στα μεσοφόρια τους, πράκτορες Α και Β τάξεως που συνέδραμαν με τις πληροφορίες τους τα Ελληνικά Προξενεία. Και, φυσικά, πρώτες μεταξύ αυτών, οι ηρωικές δασκάλες που ολομόναχες στα απομονωμένα χωριά πάλευαν να κρατήσουν ζωντανή την πίστη, τη γλώσσα και το φρόνημα του Ελληνισμού, κυνηγημένες απ’ τους κομιτατζήδες, πληρώνοντας πολλές φορές αυτή τους την πίστη με τη ζωή τους.

Είναι εύκολο για έναν συγγραφέα να τοποθετεί τους ήρωες του σε χρονικά σημεία κι εποχές που έχουν πολύ πόνο μέσα τους για τον Ελληνισμό;

Είναι εξαιρετικά δύσκολο. Διότι απόγονοι αυτών των ανθρώπων ζουν ακόμη και σήμερα και φέρουν ζωντανές τις μνήμες. Πρέπει λοιπόν να προσεγγίζει κανείς το θέμα με ιδιαίτερη προσοχή και με ευαισθησία να μην υποκύπτει στις ευκολίες του μελοδραματισμού για να προκαλέσει άκοπη συγκίνηση, συνάμα όμως να μην εξωραΐζει και τις τραγωδίες που προκάλεσαν αυτό τον πόνο. Έτσι προσπαθώ κι εγώ να αναπτύξω τα Ιστορικά μου Μυθιστορήματα, με σεβασμό και αγάπη για την πατρίδα και τους ανθρώπους της.

Υπάρχουν σημεία του βιβλίου σας, στα οποία θα θέλατε ο αναγνώστης να σταθεί περισσότερο;

Νομίζω πως όχι. Υπάρχουν όμως σημεία που μπορεί να σταθεί για να κατανοήσει τις αντικειμενικές συνθήκες και τα γεγονότα όπως ακριβώς έλαβαν χώρα, έτσι ώστε να αφουγκραστεί, να νιώσει και να κατανοήσει. Μιλώ για τις υποσημειώσεις του βιβλίου και, εφόσον κανείς το επιθυμεί, για τη βιβλιογραφία που χρειάστηκε να μελετήσω εγώ και την αναφέρω καταλεπτώς στο τέλος του βιβλίου, προκειμένου να εμβαθύνει περισσότερο στο θέμα.

Καθώς γράφατε το νέο σας έργο, τί συναισθήματα ξύπνησε μέσα σας και ποιες εικόνες σας έκαναν συντροφιά σε αυτό το συγγραφικό ταξίδι;

Δέος, σεβασμό και απροσμέτρητη ευγνωμοσύνη για όλους αυτούς τους ανθρώπους, άντρες και γυναίκες του λαού μας, που θυσίασαν τη βολή τους, αρκετοί και τη ζωή τους, για να βαστάξουν όρθιο τον Ελληνισμό και να αποσοβήσουν τον εκσλαβισμό της Μακεδονίας που επιχειρούσαν τα βουλγαρικά κομιτάτα με βία και τρομοκρατία. Ήταν όλοι τους εθελοντές, δεν ήταν στρατιώτες εν υπηρεσία.

Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το Iστορικό μυθιστόρημα;

Αναγκαστικά σχεδόν, όταν με θλίψη διαπίστωσα πως επί της ουσίας είμαστε έθνος ιστορικά αναλφάβητο, αφού τα σχολεία μας παράγουν μαθητές που έχουν πλήρη έλλειψη της ιστορικής γνώσης. Αυτό το βίωνα ως μαθητής, το βίωνα ακόμη πιο έντονο και ως εκπαιδευτικός. Ξέρετε, η κοινοτοπία που ισχυρίζεται πως λαοί και έθνη που δεν γνωρίζουν την Ιστορία τους και τα λάθη τους είναι δεδομένο πως θα τα επαναλάβουν, όπως οι περισσότερες κοινοτοπίες, κρύβει μέσα της μια μεγάλη δόση αλήθειας. Στην αποτροπή αυτής της κατάρας για κάθε λαό, ελπίζω πως βάζουν ένα μικρό λιθαράκι τα Ιστορικά Μυθιστορήματα μου, σαν την «Τετραλογία του Εμφυλίου», αλλά και σαν τις «Γυναίκες της μικρής πατρίδας» και τα «Λιανοκέρια της μικρής πατρίδας».

Πώς επιλέγετε την εποχή για την οποία θα γράψετε;

Όσοι αναγνώστες και αναγνώστριες με τιμούν διαβάζοντας τα έργα μου, γνωρίζουν  πως συνήθως επιλέγω ιστορικές περιόδους σκοτεινές που ελάχιστα γνωρίζουμε όλοι μας γι’ αυτές. Μετά την «Τετραλογία του Εμφυλίου», ήρθε το πλήρωμα του χρόνου να ασχοληθώ με μια άλλη άγνωστη, το ίδιο σκοτεινή και οδυνηρή περίοδο στην ιστορία του λαού μας, τον Μακεδονικό Αγώνα. Βήμα προς βήμα και γεγονός προς γεγονός, το μυθιστόρημα παρακολουθεί την τιτάνια προσπάθεια του Ελληνισμού στη Μακεδονία και τη Θράκη τα πρώτα χρόνια του περασμένου αιώνα, δίχως όμως να καλύπτει ή να εξοβελίζει την συνταρακτική, θέλω να πιστεύω, μυθιστορηματική πλοκή.

Πόσο εύκολο είναι να καταλάβει κανείς πότε έχει έρθει η στιγμή να σταματήσει την έρευνα και να ξεκινήσει να γράφει;

Δεν ξέρω να σας πως για άλλους συναδέλφους, εγώ το καταλαβαίνω όταν νιώσω ότι πατώ γερά στα πόδια μου, ότι κατέχω την ιστορική περίοδο πλήρως και ουσιαστικά. Και δεν μιλώ για τα γεγονότα μόνο. Μιλώ για την αίσθηση και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Μιλώ για τις ψυχές, τον πόνο και τις λαχτάρες των ανθρώπων εκείνης της εποχής. Όταν νιώσω πως μπορώ να πλάσω τους ήρωές μου καθ’ εικόνα και ομοίωση, τότε ξέρω πως, ναι, έφτασε η ώρα τη συγγραφής.

Ένα Iστορικό μυθιστόρημα μας λέει κάτι για το σήμερα;

Μας λέει τα πάντα. Σκεφτείτε λίγο το Μακεδονικό Ζήτημα. Μας ταλανίζει ακόμη και σήμερα εκατόν είκοσι χρόνια αργότερα. Εάν δεν γνωρίζουμε τις καταστάσεις και τα γεγονότα, πώς μπορούμε να έχουμε σωστή κρίση; Πώς μπορούμε να διαφωνούμε ή να συμφωνούμε με τις αποφάσεις των εκάστοτε κυβερνώντων; Θα είμαστε πρόβατα επί σφαγή ή ώριμοι πολίτες με κριτική σκέψη και σοβαρές αποφάσεις;

Ποια είναι η γνώμη σας για τους επιμελητές βιβλίων στην Ελλάδα; Πιστεύετε ότι  απουσιάζουν από την Ελλάδα σε σύγκριση με την Αμερική και την Ευρώπη;

Όχι. Έχουμε πολλούς και καλούς επιμελητές και ο ρόλος τους είναι ίσως ο ουσιαστικότερος μετά από αυτόν του συγγραφέα. Αυτό που λείπει είναι ο επιμελητής που αγγλιστί ονομάζεται έντιτορ, ήτοι, αυτός που κάνει ουσιώδεις παρατηρήσεις, πείθει τον συγγραφέα για απαραίτητες αλλαγές, ίσως και περικοπές. Φαντάζομαι αυτόν εννοείτε κι εσείς. Μα δεν είναι θέμα Ελλάδας αγαπητέ κ. Γεραιουδάκη, είναι κυρίως θέμα συγγραφέων, κακά τα ψέματα. Οι περισσότεροι Έλληνες συγγραφείς, γυναίκες και άντρες, θεωρούν πως έχουν το αλάθητο του Πάπα και φρίττουν με παρόμοιες υποδείξεις, πιστέψτε με, το λέω μετά λόγου γνώσεως. Προσωπικά δεν τον κάνω, το θεωρώ μέγα λάθος, πάντα ακούω με περίσσεια προσοχή την Άννα Μαράντη, την επί χρόνια επιμελήτριά μου και την Αγγέλα Σωτηρίου, την διευθύντρια των Εκδόσεων Ψυχογιός, και πολλάκις υιοθετώ τις απόψεις τους.

Σε μια υπερκορεσμένη λογοτεχνική εποχή, πόσο δύσκολο είναι να αναδειχθεί ένα καλό βιβλίο, δεδομένου ότι τα κριτήρια των εκδοτών είναι κυρίως εμπορικά;

Πολύ δύσκολο. Μα, ευτυχώς, έχουμε αρκετά παραδείγματα καλών βιβλίων που βρήκαν τον δρόμο τους ολομόναχα, με τη βοήθεια των αναγνωστών τους μόνο. Αυτό το αναντικατάστατο στοιχείο, ακόμη και στην εποχή της παντοκρατορίας του Facebook, το πολύτιμο «στόμα με στόμα», δεν μπορούν να το αγοράσουν τα χρήματα κανενός διαφημιστή. Ευτυχώς.

Αν κάποιος δε γνωρίζει το έργο σας, με ποιο από τα βιβλία σας θα του προτείνατε να ξεκινήσει;

Με τις «Γυναίκες της μικρής πατρίδας» εάν τον ενδιαφέρει η περίοδος του Μακεδονικού Αγώνα ή με τις «Κόρες της λησμονιάς» αν τον ενδιαφέρει εκείνη του Εμφυλίου Πολέμου.

*Τη Δευτέρα 10 Δεκεμβρίου 2018, το βιβλιοπωλείο Ιανός (Σταδίου 24, Αθήνα) και οι εκδόσεις Ψυχογιός σας προσκαλούν στην παρουσίαση του νέου βιβλίου του Θοδωρή Παπαθεοδώρου, στο χώρο του Cafe. Για το βιβλίο θα μιλήσουν ο Γιώργος Αμυράς, η Σοφία Βούλτεψη, ο Κώστας Γκιουλέκας και Χαρά Κεφαλίδου.