Στέλιος Χαραλαμπόπουλος: «Η Ιστορία δεν χρειάζεται λείανση, η αλήθεια της βοηθά να καταλάβουμε τον εαυτό μας μέσα στο χρόνο»

Πνεύμα ανήσυχο και άνθρωπος δοτικός. Ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος, αναμφισβήτητα, είναι ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου. Αυτή την περίοδο, παρουσιάζει τη νέα του ταινία, με τίτλο «Άνεμος Ελευθερίας 1821», η οποία αποτελεί τη μοναδική μυθοπλαστική ταινία μεγάλου μήκους που ετοιμάστηκε και παρουσιάζεται, με αφορμή τα 200 χρόνια από το ξέσπασμα της Επανάστασης.

Ο ίδιος μιλά στο ethnos.gr και εξηγεί τους λόγους που τον έκαναν να ετοιμάσει μία ταινία αφιερωμένη στο 1821. «Ας ξεκινήσω, λέγοντας πως η ταινία δεν εντάσσεται σε κάποιον κεντρικό σχεδιασμό ούτε έχει σχέση με την Επιτροπή για τον εορτασμό των διακοσίων χρόνων από την Επανάσταση. Ξεκίνησε το 2018, ως μια πρωτοβουλία του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, του Πολιτιστικού Οργανισμού του Δήμου Καλαμάτας «Φάρις» και της κινηματογραφικής εταιρείας Viewmaster films. Με φώναξαν τότε οι παραγωγοί Κώστας Λαμπρόπουλος και Γιώργος Κυριάκος και μου είπαν πως θέλουν να κάνουν μια ταινία για το 1821. Είχαμε συνεργασία από παλιά και γνώριζαν το ενδιαφέρον μου γι' αυτά τα θέματα. Επιλέξαμε η ταινία να είναι συνδυασμός μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ. Τους πρότεινα αυτή την ιστορία και ξεκινήσαμε. Και βέβαια, ο ορίζοντας της επετείου, τότε, ήταν η αφορμή για το ξεκίνημα αυτού του έργου το οποίο αν και ξεκίνησε αρκετά νωρίς, πανδημία και καραντίνες έφεραν εμπόδια και καθυστερήσεις».

Με ποια γεγονότα από την Ελληνική Επανάσταση καταπιάνεστε;

Ο ιστορικός χρόνος της ταινίας απλώνεται από την προεπαναστατική περίοδο, κορυφώνεται με την απελευθέρωση της πρώτης ελληνικής πόλης, της Καλαμάτας στις 23 Μαρτίου του 1821 και εν είδει επιλόγου κλείνει στα πρώτα βήματα του νέου ελληνικού κράτους. Ο ιστορικός περίγυρος διαμορφώνει το κλίμα μέσα στο οποίο κινείται η μυθοπλασία όχι τόσο ως διαδοχή συμβάντων αλλά κυρίως στην κατεύθυνση κατανόησης και οικείωσης του θεατή με μια εποχή και τους μηχανισμούς της Ιστορίας που λειτούργησαν για να φτάσουμε στην επανάσταση του 1821. Βέβαια, υπάρχουν και στάσεις σε κάποιους σταθμούς/ορόσημα της περιόδου όπως η υπογραφή του περίφημου «Συμφωνητικού των Κιτριών» που συνένωσε και δέσμευσε στο όραμα της επανάστασης τις Μανιάτικες οικογένειες, συμβάντα από τον πολυκύμαντο βίο των Περραιβού και Παπαφλέσσα, η καθοριστική συνάντηση των Φιλικών στο Ισμαήλιο της Βεσσαραβίας που οργάνωσε και όρισε την έναρξη του Αγώνα, η κρυφή έλευση του Κολοκοτρώνη στη Μάνη τις παραμονές της επανάστασης που βάζει τέλος στη μακρόχρονη εξορία του στην αγγλοκρατούμενη Ζά-κυνθο, το ταξίδι και η άφιξη στη Μεσσηνία του πλοίου με πολεμοφόδια της Φιλικής Εταιρείας μια εβδομάδα πριν την κήρυξη της επανάστασης, το «τέχνασμα» που οδήγησε στην κατάληψη και την απελευθέρωση της Καλαμάτας. Υπάρχουν αναφορές και στην απόβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, τη θυσία του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι, τη ναυμαχία στο Ναβαρίνο. Όλα αυτά σε μια κοινή πλεύση ντοκουμέντου και μυθοπλασίας.

Πόσο καιρό κράτησε η έρευνά σας;

Η έρευνα ξεκίνησε από το 2018 και κράτησε μέχρι και στο παρά πέντε πριν τυπωθεί η πρώτη κόπια. Σε όλη την πορεία της προπαρασκευής αλλά και της υλοποίησης της ταινίας ελέγχαμε εκ των προτέρων και εκ των υστέρων τις πληροφορίες που περνούσαν σε κάθε καρέ του φιλμ. Δούλεψε πολύς κόσμος για να μπορέσει να αποδοθεί μια δική μας πρόταση για το ’21, που θέλαμε να ξεφεύγει από τα στερεότυπα του φολκλόρ και της μεγαλοστομίας. Χρειάστηκε συστηματική έρευνα και κατάδυση στον κόσμο των αρχείων για να χτιστεί με εικόνα και ήχο ο κόσμος της εποχής.

Πόσο εξαντλητική μπορεί να είναι η ανάγνωση της Επανάστασης;

Στο πέρασμα του χρόνου έχουμε διαδοχικές και διαφορετικές αναγνώσεις της Επανάστασης. Κάθε εποχή ανακαλύπτει, επισημαίνει διαφορετικά πράγματα ανάλογα με τις ανάγκες της και τις επιθυμίες της. Στις αρχές του 20ου αιώνα, η ιδέα της αδικαίωτης επανάστασης είναι κυρίαρχη στα μυαλά των ανθρώπων. Αδικαίωτη γιατί δεν μπόρεσε να ικανοποιήσει τα δίκαια των αλύτρω-των ακόμη περιοχών του Ελληνισμού, κάτι που σε μεγάλο βαθμό θα γίνει με τους Βαλκανικούς πολέμους που ακολουθούν. Τα προτάγματα του ’21 για ελευθερία και αποτίναξη της σκλαβιάς εμπνέουν -και υιοθετούνται αυτούσια- τους αγώνες του λαού μας και την περίοδο της Κατοχής και της Αντίστασης. Η επανάσταση του 1821 ήταν ένα γεγονός με διεθνή ακτινοβολία και καθοριστικό για τη συγκρότηση της νεοελληνικής ταυτότητας.

Αρκετοί δημιουργοί αποφεύγουν το ιστορικό σινεμά κυρίως για οικονομικούς λόγους. Εσείς συναντήσατε δυσκολίες στη χρηματοδότηση της ταινίας σας;

Πράγματι μια ταινία εποχής είναι κοστοβόρα και παράτολμο εγχείρημα για τα δεδομένα της εγχώριας κινηματογραφίας. Σίγουρα οι παραγωγοί -στην πορεία γνώρισα και τον τρίτο της ομάδας τον Γιάννη Ζαργάνη- είχαν να διαχειριστούν κάτι το φιλόδοξο με περιορισμένους πόρους. Η εμπειρία τους όμως και ο ζήλος με τον οποίο εργάστηκαν για το σχέδιο -ήταν πάντα δίπλα μου, ούτε στιγμή δεν έλειψαν από τα γυρίσματα- δεν άφησαν να φανούν ελλείψεις και να γίνουν εκπτώσεις στον αρχικό στόχο. Όλοι οι συνεργάτες δούλεψαν μεθοδικά, σταθερά προσηλωμένοι στο αρχικό όραμα, αυτό υπηρετήσαμε όλοι και δεν έγινε καμιά αλλαγή ούτε στο σενάριο ούτε στους χώρους. Ειδικά για τους χώρους αρκεί η θέαση της ταινίας για να καταλάβει κανείς τι δουλειά έχει γίνει. Η πανδημία, βέβαια, μας δυσκόλεψε αρκετά αλλά δεν άφησε κάποιο τραύμα στην ταινία.

Τα τελευταία χρόνια, γίνεται μια πολιτική προσπάθεια επέμβασης στα σχολικά εγχειρίδια της Ελλάδας και της Τουρκίας, ώστε να γραφούν νέα ιστορικά βιβλία που θα βοηθήσουν να μειωθούν τα πάθη και τα μίση ανάμεσα στα δύο κράτη. Ποια η άποψή σας;

Είναι αλήθεια πως εδώ και δεκαετίες η χρησιμοθηρική έννοια του «εθνωφελούς» ταλάνισε και ταλανίζει αρκετά την ιστοριογραφία. Σαφώς και πρέπει να απαλλαγούμε από μια τέτοια θεώρηση που συνακόλουθα δαιμονοποιεί τον απέναντι, τον άλλον. Βέβαια, δεν πιστεύω πως η Ιστορία χρειάζεται λείανση, αντίθετα νομίζω πως η αλήθειά της βοηθά ουσιαστικά να καταλάβουμε τον εαυτό μας, τη διαδρομή μας μέσα στο χρόνο, τη θέση μας μέσα στο χώρο, το ότι δεν είμαστε μόνοι μας ούτε είμαστε ο περιούσιος λαός κι αυτό φυσικά οδηγεί και στην αποδοχή του άλλου, του γείτονα.

Τι σκέψεις σας περνάνε από το μυαλό, όταν βλέπετε τις άγριες εικόνες από τον πόλεμο στην Ουκρανία;

Νομίζω είναι αδύνατο να διαχειριστούμε έλλογα τη βαρβαρότητα του πολέμου. Προς το παρόν συναισθήματα μόνο. Θλίψη για τα βάσανα του λαού, οργή για τον κυνισμό των ισχυρών.

*O «Ανεμος Ελευθερίας 1821» προβάλλεται στις ελληνικές αίθουσες, σε διανομή της Tanweer.