Εμίρ Κουστουρίτσα στα Χανιά: «Είμαι ένας συντηρητικός αριστερός - Η wοke ατζέντα είναι δημιούργημα της CIA»

Πολλές φορές έχω βρεθεί στο δίλημμα αν θα πρέπει να ξεχωρίζονται οι προσωπικές απόψεις και κινήσεις ενός καλλιτέχνη ή δημιουργού από το έργο του. Αν δηλαδή μπορούμε να θαυμάζουμε την τέχνη κάποιου, χωρίς να υιοθετούμε ή να εγκρίνουμε τις θέσεις του για την κοινωνία και την πολιτική. 

Σε μια τέτοια θέση ξαναβρέθηκα πρόσφατα, με αφορμή τη συνέντευξη Τύπου του Εμίρ Κουστουρίτσα, που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 19 Οκτωβρίου 2025 στα Χανιά, εν όψει της εκδήλωσης προς τιμήν του που θα γίνει σήμερα, Τρίτη 21 Οκτωβρίου, στο Πνευματικό Κέντρο της πόλης. Η είσοδος θα γίνεται με δελτία, τα οποία διανεμήθηκαν στο κοινό το απόγευμα της Κυριακής.

Χαλαρός, κεφάτος και με την αίσθηση ενός ανθρώπου που έχει πια συμφιλιωθεί με τον χρόνο, ο διάσημος Σέρβος δημιουργός συνομίλησε με τον διευθυντή του Κινηματογραφικού Φεστιβάλ Χανίων, Ματθαίο Φραντζεσκάκη, και απάντησε με προθυμία στις ερωτήσεις των δημοσιογράφων. Ανέπτυξε τις θέσεις του για τον κινηματογράφο, για τη σημασία του πολιτισμού και την κληρονομιά της Ελλάδας, ενώ δεν δίστασε να εκφράσει την άποψή του για ζητήματα της επικαιρότητας που αφορούν τη Ρωσία και την woke κουλτούρα. 

«Δεν πιστεύω στην Αριστερά του State Department»

«Σήμερα ο κόσμος είναι διχασμένος» είπε. «Ανάμεσα σε όσους υποστηρίζουν το κίνημα woke και σε όσους μένουν προσκολλημένοι στις παραδοσιακές αξίες. Εγώ ανήκω στους δεύτερους. Σε αυτούς που υποστηρίζουν τις αξίες και τις ανθρώπινες αρετές που μας συνδέουν με το παρελθόν. Θα έλεγα ότι είμαι ένας συντηρητικός αριστερός. Δεν πιστεύω στην Αριστερά του State Department. Πιστεύω στη συμπόνια, στην αλληλεγγύη χωρίς ασφαλιστικές εταιρείες. Πιστεύω στη χριστιανική, ορθόδοξη βάση της ανθρώπινης ζωής. Και βρίσκομαι εδώ για να υπερασπιστώ αυτές τις αξίες».

Ο Εμίρ Κουστουρίτσα, στα εβδομήντα του, δείχνει ν' απολαμβάνει την ελευθερία του. «Ακόμα κι αν μου πρόσφεραν να γίνω επικεφαλής της μεγαλύτερης τράπεζας στον κόσμο ή ο πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου, δεν θα το αντάλλασσα με τίποτα. Γιατί τώρα μπορώ να πάρω ένα γεύμα στο Κολωνάκι χωρίς ασφάλεια, να λέω "γεια" στους ανθρώπους που γνωρίζουν το έργο μου, να πηγαίνω όπου θέλω ή και να μη θέλω να πάω πουθενά. Μέχρι τώρα, τα καταφέρνω καλά».

«Η woke κουλτούρα δημιουργήθηκε για τη μείωση του πληθυσμού»

Στη συνέχεια, ανέφερε ότι θεωρεί τη «woke ατζέντα» εργαλείο χειραγώγησης των μαζών και αλλοίωσης των αξιών. «Εχει δημιουργηθεί από τη CIA. Είναι μια κατασκευή, ένα τεχνητό αφήγημα που δεν υπηρετεί τις αξίες που υποτίθεται ότι υπερασπίζεται. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για έναν μηχανισμό ελέγχου. Στόχος του είναι να διαμορφώσει ανθρώπους πιο εύκολα διαχειρίσιμους, πιο ευάλωτους στη χειραγώγηση των μεγάλων επιχειρήσεων και των κέντρων εξουσίας. Όλη αυτή η ιστορία για τη "συμπερίληψη" και τα "δικαιώματα" έχει μετατραπεί σε εργαλείο. Και μέσα από αυτό, προωθείται — ας μου επιτραπεί να το πω — μια προσπάθεια μείωσης του ανθρώπινου πληθυσμού. Από τα οκτώ δισεκατομμύρια που είμαστε σήμερα, θέλουν να γίνουμε λιγότεροι. Όταν θέτεις σ' ένα παιδί δέκα ετών το ερώτημα αν είναι αγόρι, κορίτσι, διεμφυλικό ή... κάτι άλλο, αυτό είναι ένα ψευδές δίλημμα. Ένα ψευδές ερώτημα. Εγώ, στα εβδομήντα μου, μπορώ να το δεχθώ και να το σκεφτώ. Όμως ένα παιδί όχι. Δεν σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν έχει το δικαίωμα ν' αμφισβητήσει τη σεξουαλικότητά του κάποια στιγμή στη ζωή του, σημαίνει ότι δεν πρέπει να του επιβάλλεται αυτή η σύγχυση ως "προοδευτική" στάση».

«Δεν με ενδιαφέρει καθόλου η woke κουλτούρα»

Παράλληλα, συνέδεσε την πολιτισμική πολυμορφία με την «σεξουαλική πολυμορφία» που, όπως υποστήριξε, έχει μετατραπεί σε κεντρικό παιχνίδι εξουσίας στη Δύση. «Η σεξουαλικότητα έχει γίνει το νέο παιχνίδι εξουσίας. Δεν είναι ιδεολογία, ούτε σταθερή έννοια. Είναι μια επιφάνεια πάνω στην οποία προβάλλονται οι φόβοι και οι επιθυμίες μιας κοινωνίας που έχει χάσει το κέντρο της. Δεν με ενδιαφέρει καθόλου η woke κουλτούρα. Είναι ένα κίνημα που σήμερα προσπαθεί να δημιουργήσει εμφύλιο στις Ηνωμένες Πολιτείες και ταυτόχρονα να καθορίζει ποιο σινεμά "επιτρέπεται" να εκτιμάται. Δεν το μετρά με βάση την καλλιτεχνική του αξία, αλλά με βάση το πόσο πολιτικά ορθό είναι». 

Το 2022, οι διοργανωτές του Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Febiofest αφαίρεσαν από τον Εμίρ Κουστουρίτσα το βραβείο Cristian, έπειτα από την απόφασή του — την παραμονή της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία — ν' αποδεχθεί την πρόταση του Ρώσου υπουργού Άμυνας, Σεργκέι Σοϊγκού, ν' αναλάβει τη διεύθυνση του Κεντρικού Ακαδημαϊκού Θεάτρου του Ρωσικού Στρατού στη Μόσχα. «Το έχω αφήσει πίσω μου», είπε με ήρεμη φωνή. «Το ξέχασα. Γιατί αυτό που μ' ενδιαφέρει δεν είναι τα βραβεία, αλλά να ζω με βάση την αρετή. Να προσπαθώ να προσφέρω κάτι στο κοινωνικό σύνολο, να είμαι χρήσιμος. Αυτή είναι η δική μου φιλοσοφία ζωής — προσωπική, βιωμένη, όχι δανεική. Τον 20ό αιώνα ο Φρόιντ ανέδειξε υπερβολικά τη σεξουαλικότητα, και μάλιστα, όπως αποκαλύπτουν σήμερα τα αρχεία του, με τρόπο συχνά αμφιλεγόμενο. Εφτασε ακόμη και να δικαιολογεί την αιμομιξία. Αυτό, για μένα, δείχνει πόσο εύκολα μια ιδέα μπορεί να μετατραπεί σε δόγμα, κι ένα δόγμα σε εργαλείο χειραγώγησης».

Μιλώντας για την απόφασή του να παραβρεθεί στο φεστιβάλ των Χανίων, ο Κουστουρίτσα εξήγησε πως «μου αρέσουν τα μικρά γεγονότα. Όταν έκανα το δικό μου φεστιβάλ, ο στόχος μου ήταν να σταματήσουμε τον εθισμό στα κόκκινα χαλιά. Άλλωστε, ο θεσμός του κόκκινου χαλιού προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα — όταν στον Αγαμέμνονα, επιστρέφοντας νικητής, έστρωσαν κόκκινο χαλί από αίμα. Σήμερα, το σινεμά συντηρείται από τα φεστιβάλ, κυρίως εξαιτίας της τεχνολογικής επανάστασης και του εθισμού μας στις οθόνες».

Θυμήθηκε όταν «μ' είχαν καλέσει πριν από τρία χρόνια σ' ένα μεγάλο φεστιβάλ, αλλά δεν πήγα. Υπήρχε εκεί ένας κακός ηθοποιός, και δεν ήθελα να τον χειροκροτήσω. Σ' έναν κακό ηθοποιό σηκώνονται όλοι όρθιοι και τον καταχειροκροτούν. Δεν μου αρέσουν αυτά. Προτιμώ να κάθομαι πέντε ώρες στο παλιό λιμάνι των Χανίων πίνοντας έναν καπουτσίνο, παρά να περπατάω σε ένα κόκκινο χαλί και να με βλέπουν όλοι». Παραδέχεται, ωστόσο, πως υπήρξε μια περίοδος στη ζωή του, όπου συμμετείχε σε τέτοια γεγονότα. 

Οι στρατιωτικές βάσεις

Στην ερώτηση για το αν «η ιστορία επαναλαμβάνεται», με αφορμή τη διαδήλωση στη βάση της Σούδας υπέρ της Γάζας, ο σκηνοθέτης είπε, «οι βάσεις, στη Σούδα και αλλού, έχουν ημερομηνία λήξης. Ελπίζω οι ΗΠΑ να καταλάβουν ότι πρέπει να επιστρέψουν στη χώρα τους. Και εσείς, με τη στάση σας, βοηθήστε να καταλάβουν ότι δεν τους χρειάζεστε. Οι Αμερικανοί θα επιβιώσουν μόνο αν φερθούν με σύνεση και κλείσουν τις 880 βάσεις τους σε όλο τον κόσμο».

Και συνέχισε: «Όταν οι Έλληνες έχασαν τις Θερμοπύλες, ήταν απλώς μια μάχη. Μετά συνέχισαν. Έτσι πιστεύω κι εγώ. Οι μάχες συνεχίζονται. Ο ελληνικός λαός έχει μια μοναδική αίσθηση αλληλεγγύης και μαχητικότητας που τον κρατά ζωντανό. Όταν τελειώσει η αποικιοκρατική δραστηριότητα των ΗΠΑ, κανείς δεν ξέρει πώς θα επανέλθει η ισορροπία. Το σίγουρο είναι ότι πρέπει να πιστεύουμε στις αξίες μας και να εντάσσουμε κάθε γεγονός στον ιστορικό του χρόνο. Το παράδειγμα Ελλάδας και Τουρκίας είναι χαρακτηριστικό. Δύο χώρες που θα βρίσκονται πάντα η μία απέναντι στην άλλη και το ΝΑΤΟ να λειτουργεί ως ένας τρόπος ειρηνικής συνύπαρξης».

Σε άλλο σημείο, είπε: «Στη Μέση Ανατολή βλέπουμε τη σύγκρουση ανάμεσα στους Εβραίους και τους Μουσουλμάνους. Στη Ρωσία, τον αγώνα για την υπεράσπιση της γλώσσας και των ρωσικών πληθυσμών. Όλα αυτά συνθέτουν ένα παγκόσμιο σκηνικό αντιπαράθεσης, και περιμένουμε πολλά από τη συνάντηση Πούτιν – Τραμπ που πρόκειται να γίνει στη Βουδαπέστη τις επόμενες ημέρες. Θα σας πω μια ιστορία. Ένας φίλος μου, πηγαίνοντας στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ, κοιτούσε από μια μικρή τρύπα στο βαγόνι του τρένου και έβλεπε, έξω, ανθρώπους να περπατούν, να τρώνε, να ζουν σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Ο πόλεμος είναι σαν μια φωτιά πριν να έρθει να σου κάψει το πρόσωπο, δεν αισθάνεσαι ότι είναι μια υπαρξιακή απειλή. Ο ιστορικός Μάικλ Χάντινγκτον είχε κάνει κάποτε μια πρόγνωση για το ποιος πολιτισμός θα επικρατήσει στο μέλλον. Είπε πως οι Αμερικανοί θα επιβιώσουν μόνο αν είναι αρκετά σοφοί ώστε να αποσύρουν τις 880 στρατιωτικές βάσεις τους απ’ όλο τον κόσμο. Πως θα παραμείνουν τρεις μεγάλοι πολιτισμοί: ο μουσουλμανικός, ο βουδιστικός και ο χριστιανικός-ορθόδοξος, που θα συνδέεται με τη λεγόμενη "Τρίτη Ρώμη" — τη Ρωσία. Δεν πρέπει, βέβαια, να το εκλάβουμε αυτό ως ευαγγέλιο. Είναι μια υπόθεση, μια πιθανή πρόγνωση. Όμως για εμάς, στον ορθόδοξο κόσμο, έχει σημασία. Πιστεύουμε πως θα επιβιώσουμε. Για τους υποστηρικτές του κινήματος woke, δεν είναι σημαντικό, αλλά για εμάς είναι σημαντικό. Γιατί με το woke δεν ξέρουμε αν πραγματικά υφιστάμεθα ή όχι. Υπάρχουμε ή όχι. Θα πρέπει να το αποδείξουμε στο μέλλον».

«Μην βλέπετε Netflix»

Για το Netflix ήταν κατηγορηματικός. «Μην βλέπετε. Εχει γίνει πιο ισχυρό κι από το Χόλιγουντ. Και το Χόλιγουντ — μην ξεχνάτε — ήταν πάντα εργοστάσιο ιδεολογίας. Πού είναι οι ταινίες των δεκαετιών του ’70 και του ’80; Ταινίες με ψυχή, με ανθρώπους αληθινούς. Το Netflix δεν προκαλεί συγκίνηση, αλλά προσφέρει μόνο ευκολία. Αν θέλετε πραγματικό σινεμά, πηγαίνετε στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος. Μην επιλέγετε τις ψηφιακές πλατφόρμες επειδή είναι βολικές. Δεν είναι αυτό το σινεμά. Τα φεστιβάλ, επίσης, είναι μια καλή λύση».

Κλείνοντας, αποκάλυψε και την επόμενη ταινία του. «Για να γεννηθεί μια ταινία, πρέπει να φτάσεις στα όρια του θανάτου. Αν δεν βγάλεις τα σωθικά σου, δεν θα κάνεις ποτέ κάτι αληθινό. Η επόμενη ταινία μου βασίζεται στο βιβλίο "Η τελευταία στιγμή". Είναι η ιστορία μιας ηλικιωμένης γυναίκας στη Σερβία, που όλοι πιστεύουν πως πέθανε. Η οικογένειά της μαζεύεται να τη θρηνήσει, μόνο που εκείνη ξυπνά. Και τότε όλα ξαναρχίζουν. Οι καβγάδες, οι μνήμες, οι πληγές, η ίδια η ζωή. Δεν θέλω να σας αποκαλύψω το τέλος, αλλά ελπίζω να σας ιντριγκάρω να τη δείτε».

Ο δημιουργός του «Underground» και του «Time of the Gypsies» δεν παύει να είναι ένας από τους πιο ειλικρινείς αφηγητές της ευρωπαϊκής μεταψυχροπολεμικής ταυτότητας. Ένας άνθρωπος που μεγάλωσε μέσα στα ερείπια της Γιουγκοσλαβίας και συνεχίζει να βλέπει τον κόσμο μέσα από τη ρωγμή της Ιστορίας. Ίσως τελικά το ερώτημα δεν είναι αν μπορούμε να ξεχωρίσουμε τον καλλιτέχνη από τις ιδέες του, αλλά αν μπορούμε ν' ανεχτούμε τη συνύπαρξή τους. Να ακούμε, να διαφωνούμε, να θαυμάζουμε και ταυτόχρονα να προβληματιζόμαστε.

Κι αν η τέχνη, όπως έλεγε κι ο ίδιος, «είναι το μόνο πεδίο όπου η ελευθερία παραμένει εφικτή», τότε ο Εμίρ Κουστουρίτσα — με όλες του τις αντιφάσεις — ίσως απλώς μας θυμίζει πόσο δύσκολο, αλλά και πόσο αναγκαίο, είναι να παραμένεις ελεύθερος.