Κερκ Ντάγκλας: Το άγνωστο παρασκήνιο της ταινίας «Σταυροί στο Μέτωπο»

Ο Κερκ Ντάγκλας ήταν ένας… αιώνας Χόλιγουντ. Σπουδαίος ηθοποιός με όραμα και θέληση, που τον κατέτασσαν στους πιο αγαπητούς και ντόμπρους σταρ της χρυσής εποχής του χολιγουντιανού σινεμά, αλλά και της περιόδου του μακαρθισμού, εδραίωσε το άστρο του μέσα από τη συνεργασία του με τον σπουδαίο Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Η πρώτη τους ταινία, το «Σταυροί στο Μέτωπο» («Paths οf Glory», 1957), είναι το αντιπολεμικό δράμα-σταθμός στην έβδομη τέχνη -αναπάντεχα επίκαιρο, καθώς το παρομοίως διαδραματιζόμενο στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο έπος του Σαμ Μέντες «1917» διεκδικεί το Οσκαρ καλύτερης ταινίας-, ένα δείγμα της ρηξικέλευθης συνεργασίας τους.

Μέσα από αυτή την ταινία, που συνιστά το σκληρότερο και το πιο ανθρωποκεντρικό αντιπολεμικό δράμα που γυρίστηκε ποτέ, καθορίζοντας νομοτελειακά το είδος, θυμόμαστε τον «ήρωα» Κερκ Ντάγκλας ως οραματιστή συνοδοιπόρο του Κιούμπρικ.

Βασισμένη στο ομότιτλο βιβλίο του Χάμφρεϊ Κομπ, η ταινία ξεδιπλώνει την ιστορία τριών Γάλλων στρατιωτών που επιλέγονται στην τύχη να εκτελεστούν για παραδειγματισμό επειδή το σύνταγμά τους αρνήθηκε να προχωρήσει στην κατάληψη μιας στρατηγικής θέσης των Γερμανών, στο γαλλικό μέτωπο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Με αίσθηση δικαίου, ο λοχαγός τους θα παλέψει να ανατρέψει την απόφαση κόντρα στη στρατοκρατική  διαφθορά. Ο Χάμφρεϊ Κομπ εμπνεύστηκε την ιστορία του βιβλίου από αληθινό γεγονός: την υπόθεση των δεκανέων Σουέιν, όταν το 1915, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, με διαταγή του στρατηγού Ζερό Ρεβεγιάκ, τέσσερις Γάλλοι στρατιώτες εκτελέστηκαν για παραδειγματισμό, με τη δικαιολογία ότι παράκουσαν τις στρατιωτικές διαταγές. Οι στρατιώτες αθωώθηκαν μετά θάνατον, το 1934, όμως η πρακτική της παραδειγματικής τιμωρίας και εκτέλεσης στον γαλλικό στρατό με την αιτιολογία της δειλίας αποτελούσε συνηθισμένη πρακτική στους στρατούς των συμμαχικών δυνάμεων κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με εξαίρεση τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Αυστραλία.

Το βιβλίο και η ταινία αναφέρονται σε αυτή την απάνθρωπη στρατιωτική πρακτική -ως παραδειγματισμό για τους υπόλοιπους που έπρεπε να μάχονται με αυτοθυσία-, η οποία έφτανε ως τη βαρβαρότητα. Βαθιά αντιμιλιταριστής, ο Κιούμπρικ πήρε το βιβλίο και το έκανε ένα αριστουργηματικό μανιφέστο κατά του πολέμου – ιδεολογία που τροφοδότησε και τις υπόλοιπες ταινίες του, όπως τον «Σπάρτακο» (1960), την ταινία που τον συνέδεσε για πάντα με τον Κερκ Ντάγκλας.

Ρόλος - κλειδί

Αν και το βιβλίο ήταν μέτρια επιτυχία όταν κυκλοφόρησε το 1935 και στη συνέχεια αποτυχημένη παράσταση στο θέατρο, ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ -σχετικά άσημος ακόμη στα μέσα της δεκαετίας του 1950- αγόρασε τα κινηματογραφικά δικαιώματα για τη μεταφορά του στο σινεμά έναντι 10.000 δολαρίων. Στην πορεία μέχρι τη μεταφορά του στη μεγάλη οθόνη, ο Κερκ Ντάγκλας διαδραμάτισε ρόλο-κλειδί. Το πρώτο σενάριο που παρουσίασαν ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ και ο παραγωγός Τζέιμς Μπ. Χάρις ενθουσίασε τον 40χρονο τότε σταρ, ο οποίος κατάφερε να αποσπάσει 1 εκατομμύριο δολάρια προκαταβολή από τη United Artists για την παραγωγή της ταινίας. Πριν από την ανάμειξη του Ντάγκλας στο πρότζεκτ, μέσω της δικής του εταιρείας παραγωγής (Bryna Production Company) που του πρόσφερε ευελιξία στην επιλογή σχεδίων εκτός του χολιγουντιανού συστήματος, κανένα στούντιο δεν είχε τη διάθεση να αναμειχθεί στην υλοποίηση ενός αντιεμπορικού ασπρόμαυρου φιλμ, με αντιμιλιταριστικό θέμα, από φόβο και μόνο ότι θα έθιγε τα πατριωτικά αισθήματα των Ευρωπαίων. Τελικά, η παρουσία του Ντάγκλας στον πρώτο ρόλο έπεισε τη United Artists να το τολμήσει.

Το μεγάλο στοίχημα στην καρδιά του συντηρητικού Χόλιγουντ είχε κερδηθεί, όμως η ιστορία στο χαρτί ήταν μια ξεχωριστή περιπέτεια, καθώς ο Κιούμπρικ αποφάσισε να το ξαναγράψει χωρίς να ενημερώσει προηγουμένως τον Ντάγκλας. Στην αυτοβιογραφία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ «Stanley Kubrick: A Biography» (1997), ο Κερκ Ντάγκλας περιέγραφε χαρακτηριστικά: «Κάλεσα τον Στάνλεϊ στο δωμάτιό μου. Χτύπησα το ταβάνι. Τον έβρισα με κάθε βρισιά που μου ερχόταν στο μυαλό. Πήρα το χρήματα με βάση το άλλο σενάριο. Οχι αυτό το σκατό! Πέταξα το σενάριο στην άλλη άκρη του δωματίου. Ή πηγαίνουμε πίσω στο πρωτότυπο σενάριο ή δεν κάνουμε την ταινία! Ο Στάνλεϊ δεν κούνησε ούτε βλέφαρο. Γυρίσαμε το πρώτο σενάριο. Νομίζω ότι η ταινία είναι κλασική. Μία από τις σπουδαιότερες ταινίες -ίσως η σπουδαιότερη- που έχει κάνει ποτέ ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ».

Τα γυρίσματα 

Τα γυρίσματα στη Βαυαρία, κοντά στο Μόναχο, ήταν αποκαλυπτικά ως προς την τελειομανία του Κιούμπρικ. Από τη μυθική σχεδόν απόλυση του ηθοποιού Τίμοθι Κάρεϊ, που σκηνοθέτησε ο ίδιος την απαγωγή του, έως τις… 56 λήψεις που έκανε ο αθεόφοβος σκηνοθέτης στη σκηνή της εκτέλεσης, η παραγωγή της ταινίας έλαβε εξωπραγματικές διαστάσεις! Χρειάστηκε ένας μήνας για να ετοιμάσει ο Κιούμπρικ την επίθεση, διαλύοντας ουσιαστικά το χωράφι ενός ντόπιου αγρότη που είχε νοικιάσει: σε απόσταση 40 χιλιομέτρων έξω από το Μόναχο, έφτιαξε χαρακώματα δύο μέτρων πλάτους που σκάφτηκαν από 60 εργάτες για να μετατραπεί η ύπαιθρος σε πεδίο μάχης, και με κομπάρσους κοντά 600 Γερμανούς αστυνομικούς.

Σε μια συνέντευξή του στους «New York Times», το 2001, ο Ντάγκλας θυμήθηκε την ταλαιπωρία στο πλατό και το πώς ο ηθοποιός Αντόλφ Μενζού ξέφυγε κυριολεκτικά μπροστά σε όλους έχοντας γυρίσει την ίδια σκηνή 17 φορές! «Κι όμως, ο Στάνλεϊ ήξερε ενστικτωδώς τι έπρεπε να κάνει» σημείωνε ο ηθοποιός.

Ακόμα κι αν ταλαιπωρήθηκαν ή αν η ταινία δυσκολεύτηκε να βρει το κοινό της, σκοντάφτοντας στη λογοκρισία της άμεσα θιγόμενης από το θέμα Γαλλίας που απαγόρευσε κάθε προβολή της μέχρι το 1976, αλλά και της Ισπανίας του Φράνκο, της μεταπολεμικής Γερμανίας, ακόμα και των αναπτυσσόμενων μιλιταριστικά ΗΠΑ, άξιζε τον κόπο: ο κινηματογράφος και ο κόσμος όλος απέκτησαν ένα αριστούργημα χάρη στην επιμονή των δύο θρύλων της έβδομης τέχνης να ρισκάρουν και να βαδίζουν απτόητοι προς την κατάκτηση του οράματός τους.