Θεόδωρος Παπακώστας στο ethnos.gr: «Η αρχαιολατρεία και η αρχαιολαγνεία δεν θα μας ανοίξουν το μυαλό»

Γνωρίζετε ποια είναι η μοναδική σταθερά στην ανθρώπινη ιστορία; Μα, ασφαλώς, η αέναη αλλαγή! Διότι αν το καλοσκεφτείτε, οι αλλαγές που έλαβαν χώρα κατά την αρχαιότητα –είτε μεγάλες, είτε μικρές, ήπιες ή δραματικές, άλλοτε απότομες και άλλοτε με διάρκεια αιώνων– είναι αυτές που καθόρισαν το ανθρώπινο είδος.

Αυτό πρεσβεύει ο αρχαιολόγος και συγγραφέας Θεόδωρος Παπακώστας, ένας σύγχρονος Archaeostoryteller. Και μέσα από την ομιλία του αυτή την Παρασκευή 19 Απριλίου, στις 21:30 στο Athens Science Festival 2024 με θέμα «Μα, από αρχαιοτάτων χρόνων….Ιστορίες αλλαγής στην αρχαιότητα!», μας προσκαλεί σε ένα αφηγηματικό σλάλομ ανάμεσα σε ιστορίες ανθρώπων και λαών, μικρών και μεγάλων αλλαγών, από την παλαιολιθική εποχή μέχρι σήμερα.

Ο συγγραφέας των επιτυχημένων βιβλίων εκλαϊκευμένης επιστήμης «Χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ;» και «Αρχαιολογία αγάπη μου …έλα πάρε με από δω», πιστεύει ακράδαντα ότι η επιστήμη έχει ουσία μόνο όταν επικοινωνείται. Και με μια βαθιά πεποίθηση ότι η αρχαιότητα μας αφορά όλους, ο Θεόδωρος Παπακώστας έρχεται στο ASF 2024 με μία απολαυστικά διδακτική Ιστορία Αλλαγής που αποδεικνύει ότι η γνώση του παρελθόντος μας, γίνεται δύναμη για το μέλλον μας.

O Θεόδωρος Παπακώστας μίλησε στο ethnos.gr για τη σημασία της μελέτης του παρελθόντος, την ιστορία και την αρχαιολογία, αλλά και την τάση για μια πιο εκλαϊκευμένη προσέγγιση των επιστημών.

Η γενική εικόνα της αρχαιολογίας και της ιστορίας αντιμετωπίζεται ως κάτι βαρετό. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό; Μας διδάσκουν τόσα χρόνια ιστορία στο σχολείο και εν τέλει δεν έχουμε μάθει τίποτα, πέρα από γεγονότα και κάποιες σκόρπιες χρονολογίες. Πώς πιστεύετε ότι μπορεί ένα παιδί να μάθει και να αγαπήσει το παρελθόν και να μην το αντιμετωπίζει απλά ως ένα ακόμη μάθημα;

Δεν μας μένει τίποτε γιατί μας βομβαρδίζουν από το δημοτικό με αμέτρητες χρονολογίες, μάχες και ονόματα. Ξεκινάμε ως παιδιά με μια πρώτη επαφή με τη μυθολογία στην 3η δημοτικού και στην 4η μπαίνουμε στην αρχαία. Και ξεκινάει το χάος. Γι’ αυτό ο κόσμος αγαπάει τη μυθολογία πολύ, γιατί είναι πιο βατή και φαίνεται πιο ενδιαφέρουσα. Φυσικά είναι τεράστιο πρόβλημα αυτό γιατί καταλήγουμε να έχουμε μια τεράστια μερίδα του πληθυσμού να θεωρεί τη μυθολογία ως πραγματική ιστορική κληρονομιά και όχι την ίδια την ιστορία. Ακόμη και το βιβλίο της 3ης Δημοτικού λέει από έξω Ιστορία και μέσα έχει μυθολογία! Άλλο το ένα κι άλλο το άλλο. Το κάθε παιδί θα αγαπούσε το ιστορικό παρελθόν, αν τους το παρουσιάζαμε ως ανθρώπινο, συγκλονιστικό, περίεργο, αστείο, θλιβερό. Αυτό που είναι δηλαδή.

«Η μοναδική σταθερά στην ανθρώπινη ιστορία είναι η αέναη αλλαγή» αναφέρεται στην περιγραφή της εκδήλωσης του Athens Science Festival, στην οποία καλείτε το κοινό σε ένα ταξίδι για μεγάλες και μικρές αλλαγές, μέσα από ιστορίες ανθρώπων και λαών, από την παλαιολιθική εποχή μέχρι σήμερα. Τι να περιμένουμε σε αυτό το ταξίδι;

Για την ακρίβεια να μη περιμένετε κλισέ ιστορίες για συγκλονιστικές αλλαγές. Η ομιλία μου θα πιάσει λεπτομέρειες αγγείων, και τις ιστορίες που ξεπετάγονται μέσα από αυτές, για να δούμε ακριβώς πώς οι αλλαγές υπάρχουν παντού γύρω μας. Ακόμη και πάνω στα αγγεία των μουσείων που φαινομενικά μας φαίνονται όλα ίδια. Μέσα από αυτά τα «ίδια» αγγεία, θα ξεπεταχτούν ιστορίες γέλιου, τρόμου, φρίκης και ηρωισμού!

Τι συμβουλές θα δίνατε σε κάποιον που θέλει να εξερευνήσει περισσότερο τον κόσμο της αρχαιολογίας και της ιστορίας; 

Η αρχαιολογία είναι μια «πανεύκολη» επιστήμη, με τη λογική πως είναι προσιτή από όλους. Το πρώτο που προτείνω είναι να μπει ένα καλό γενικό πλαίσιο στο μυαλό όλων όσων θέλουν να την εξερευνήσουν. Ας αναζητήσουν αρχικά, εύκολα και προσιτά εισαγωγικά κείμενα, βιβλία, εκπομπές, να βάλουν δηλαδή πρώτα το ευρύτερο πλαίσιο σε τάξη και ύστερα κάθε νέα μικρή λεπτομέρεια θα ξέρει που να βρει τη θέση της και πως να φωτίσει κάθε φορά νέες πτυχές.

Πώς πιστεύετε ότι η αρχαιολογία μπορεί να συμβάλλει στην κατανόηση και την αντιμετώπιση σύγχρονων προκλήσεων;

Η αρχαιολογία μελετάει τον άνθρωπο. Βλέποντας την πορεία του είδους μας μέσα στους αιώνες, καταλαβαίνουμε και την μεγάλη εικόνα, και την ποικιλία του τι θα πει «άνθρωπος». Αυτό μας ανοίγει τα μυαλά. Προσοχή όμως. Όχι η αρχαιολατρεία, ούτε η αρχαιολαγνεία θα μας ανοίξει τα μυαλά. Η ίδια η επιστήμη θα το κάνει, μελετώντας το αρχαίο παρελθόν στην ολότητά του, και όχι μόνο σε αυτά που θα μας έχτιζαν το ιδανικό αφήγημα.

Πώς σχολιάζετε την τάση των τελευταίων ετών για μια πιο απλουστευμένη - εκλαϊκευμένη προσέγγιση σε επιστήμες όπως η ιστορία, η αρχαιολογία, η αστρονομία, η φυσική;

Το θεωρώ εξαιρετικό, αλλά και φυσικό επακόλουθο. Οι επιστήμες πρέπει να φτάνουν στον φυσικό αποδέκτη τους, που είναι το ευρύ κοινό. Οι άνθρωποι όλοι. Και είναι καλό που βγαίνουν άνθρωποι εντός των επιστημών και επικοινωνούν τον εκάστοτε κλάδο. Θέλει προσοχή γιατί στο διαδίκτυο θα έχει και πολλούς «αγύρτες». Ας επιλέγουμε για κάθε επιστήμη να πάρουμε πληροφορίες από ανθρώπους που την έχουν σπουδάσει και την κατέχουν.

Ποιος είναι ο Θεόδωρος Παπακώστας 

Ο Θεόδωρος Παπακώστας ειναι αρχαιολόγος.Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Τελείωσε το πρωτο του πτυχίο στην αρχαιολογια στο Πανεπιστήμιο του Reading, UK, και το μεταπτυχιακό του στην προϊστορική αρχαιολογία στο πανεπιστήμιο του Nottingham, UK. Από το 2007 ως το 2010 εργάστηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, και από το 2017 ως το 2023 στην Εφορεια αρχαιοτητων Κιλκίς. Ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στην κλασική αρχαιολογία το 2017.

Έκτοτε, θεωρώντας ακράδαντα ότι η επιστήμη έχει ουσία μόνο όταν επικοινωνείται, και με μια βαθιά πεποίθηση οτι η αρχαιότητα και το παρελθόν εν γένει, μας αφορά όλους και η γνώση του είναι δύναμη, δημιούργησε το archaeostoryteller όπου μεταφέρει την αρχαιογνωστική πληροφορία με τρόπο απλό, άμεσο και διασκεδαστικό στο ευρύ κοινό. Οι δράσεις του Archaeostoryteller περιλαμβάνουν ομιλίες και διαλέξεις, σε πανεπιστήμια και διάφορους φορείς, και μια τακτική εκπομπή podcast. Το πρώτο βιβλίο του εκλαϊκευμένης αρχαιολογιας, "Χωράει Όλη η Αρχαιοτητα στο Ασανσερ;" κυκλοφορει απο τον Key Books, εγινε best seller και απεσπασε το βραβειο κοινου στα Public book awards 2021. Μεταφράζεται σε 13 γλώσσες. Το δεύτερο βιβλίο του με τον τιτλο "Αρχαιολογια αγάπη μου ...έλα πάρε με από δω" επίσης γνώρισε μεγάλη εμπορική επιτυχία και απεσπασε το Βραβειο Public Book Awards για το 2022.

Το 2023 κυκλοφορησε η σειρά ντοκιμαντέρ ΣΩΣΜΕΝΑ στο Cosmote History σε σκηνοθεσία Λευτέρη Χαρίτου, που περιγράφει όλο το ταξίδι των αρχαίων κειμένων και πως διασώθηκαν από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας, καθώς και η παιδική έκδοση του πρώτου βιβλιου, με τίτλο: Παιδιά, χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ; μια απλουστευμένη και εμπλουτισμένη έκδοση ειδική για παιδιά με πλούσια εικονογραφηση.