Άννα Κυριακού: Η αντιμιλιταρίστρια και προοδευτική «θεία Μπεμπέκα»

Η Άννα Κυριακού έφυγε από τη ζωή το πρωί της Δευτέρας, σε ηλικία 96 ετών. Μεγάλωσε απέναντι από την Ακρόπολη και ήταν ένα παιδί ήσυχο, που δεν κυνηγούσε τη λάμψη, μα η ζωή τού χάρισε το δικό του φως. Εζησε μια πορεία που πέρασε από την πείνα και την Κατοχή ως το φως του θεάτρου και της τηλεόρασης. Υπήρξε ηθοποιός διαχρονική, με σπάνια παρουσία και συνέπεια. Μια γυναίκα που αντιμετώπισε τη ζωή με αξιοπρέπεια και τη σκηνή με σεβασμό.

Γεννημένη το 1929, η Άννα Κυριακού μεγάλωσε στην Αθήνα της φτώχειας και του πολέμου. Έζησε την Κατοχή και τον Εμφύλιο σε παιδική ηλικία, κουβαλώντας για πάντα τις εικόνες εκείνης της εποχής. «Ήμουν δέκα χρόνων στην πρώτη σειρήνα», είχε πει σε μια συνέντευξή της. Η οικογένειά της πάλευε για την επιβίωση, αλλά η ίδια έβρισκε παρηγοριά στο θέατρο. Είχε την περιέργεια να παρατηρεί τους ανθρώπους, να μιμείται κινήσεις και εκφράσεις, να ψάχνει τρόπους να τους καταλάβει.

Αργότερα θα πει πως ήταν το «απολωλός πρόβατο» της οικογένειας, επειδή ακολούθησε τον δρόμο της τέχνης. Ο δρόμος αυτός όμως έμελλε να της χαρίσει μια ζωή γεμάτη δημιουργία, ανθρώπους και στιγμές που άφησαν αποτύπωμα.

Τα πρώτα καλλιτεχνικά βήματα

Η Άννα Κυριακού φοίτησε στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου και στη συνέχεια ταξίδεψε στο Παρίσι, όπου σπούδασε στη σχολή του Σαρλ Ντιλλέν με δάσκαλο τον Ζαν Βιλλάρ. Από εκείνη την περίοδο κρατούσε πάντα τη λέξη «πειθαρχία». Το θέατρο για εκείνη δεν ήταν μόνο τέχνη, ήταν τρόπος ζωής. Η πρώτη της θεατρική εμφάνιση έγινε στο Ρεξ με τον θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη στο έργο «Κάρμεν». Ακολούθησαν συνεργασίες με μεγάλα ονόματα της εποχής, όπως ο Βασίλης Λογοθετίδης, η Βάσω Μανωλίδου, η Μελίνα Μερκούρη, ο Μάνος Κατράκης, ο Δημήτρης Μυράτ, ο Αλέκος Αλεξανδράκης, ο Ντίνος Ηλιόπουλος, ο Μίμης Φωτόπουλος.

Στο Ελεύθερο Θέατρο, το οποίο η ίδια αποκαλούσε «μυθικό», έζησε από κοντά την αναγέννηση της ελληνικής σκηνής. Αργότερα, στο Πειραϊκό Θέατρο του Δημήτρη Ροντήρη και στο Εθνικό Θέατρο όπου έμεινε για 19 χρόνια, ωρίμασε καλλιτεχνικά. Δίπλα σε θρύλους όπως ο Αλέξης Μινωτής, η Κυβέλη, η Μαίρη Αρώνη, ο Δημήτρης Χορν και η Έλλη Λαμπέτη.

Στην «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή ερμήνευσε τη Χρυσόθεμη, στην «Τρισεύγενη» του Παλαμά άφησε έντονο αποτύπωμα, ενώ στον «Πειρασμό» του Ξενόπουλου απέδειξε πως μπορούσε να ισορροπήσει ανάμεσα στη δραματική ένταση και την ένταση. Οι κριτικές της εποχής μιλούσαν για μια ηθοποιός που κλέβει τις εντυπώσεις με το ταλέντο της. 

Η «θεία Μπεμπέκα»

Η Άννα Κυριακού μπήκε στον κινηματογράφο στις αρχές της δεκαετίας του ’50. Έπαιξε στον «Μεθύστακα», στο «Ζητείται ψεύτης», στο «Ζητείται επειγόντως γαμπρός», στην «Αγνή του λιμανιού», στα «Τέσσερα σκαλοπάτια», στο «Κλάμα βγήκε απ’ τον παράδεισο» και στο «Οξυγόνο». Ακόμα και σε μικρούς ρόλους είχε την ικανότητα να δημιουργεί παρουσία. Είχε κάτι διακριτικό που δεν ζητούσε προσοχή αλλά την κέρδιζε.

Η τηλεόραση ήρθε αργότερα, όταν ήδη είχε γίνει γνωστή από το θεατρικό σανίδι. Από τις πρώτες σειρές, όπως «Η γειτονιά μας» και ο «Γιούγκερμαν» μέχρι τις «Τρεις Χάριτες» που την καθιέρωσαν στη μαζική συνείδηση, η πορεία της παρέμεινε σταθερή.

Η «Θεία Μπεμπέκα» δεν ήταν μόνο ένας κωμικός ρόλος, αλλά μια προοδευτική μορφή για την τηλεόραση της εποχής. Είχε αντιμιλιταριστικές απόψεις, αγαπούσε την τέχνη, καταδίκαζε τους περιορισμούς που επιβάλλει η πατριαρχία και δεν δίσταζε να μιλήσει ανοιχτά για τη σεξουαλικότητα στην τρίτη ηλικία.

«Οι Τρεις Χάριτες με έχουν σημαδέψει. Ήταν αριστούργημα» είχε πει. Στα γυρίσματα γελούσαν, δοκίμαζαν ατάκες, αυτοσχεδίαζαν, δημιουργούσαν ένα κλίμα που σπάνια υπάρχει σήμερα. Η επιτυχία της σειράς έφερε κοντά γενιές διαφορετικές, με τη Μπεμπέκα να γίνεται η πιο αγαπημένη θεία των τηλεθεατών.

«Δε βάλαμε ποτέ με το μυαλό μας, πως ο ρόλος της Μπεμπέκας "τραβάει", ας το μεγαλώσουμε. Εμάς μας δίνουν εντολή, οι ίδιοι οι ηθοποιοί ασυνείδητα, χωρίς να το ξέρουν και να χωρίς να το επιδιώκουν. Αυτές οι τέσσερεις γυναίκες, μας εμπνεύσαν τόσο πολύ, που κάναμε ενενήντα επεισόδια για αυτές, και πιθανότατα θα μπορούσαμε κι άλλα» είχε αναφέρει ένας από τους σεναριογράφους της σειράς, Μιχάλης Ρέππας, όταν έδωσε συνέντευξη στον «Εξώστη». Μια από τις τελευταίες της εμφανίσεις στην τηλεόραση ήταν, το 2007, στη σειρά «Επτά Θανάσιμες Πεθερές».

Η Άννα Κυριακού δεν ανήκε στους ηθοποιούς που κυνηγούσαν δημοσιότητα. Απέφευγε τις συνεντεύξεις, δεν σύχναζε στα κοσμικά, προτιμούσε την ηρεμία του σπιτιού της. Όσοι τη γνώρισαν μιλούν για μια γυναίκα ευγενική, με οξυδέρκεια και χιούμορ. Δεν ήταν απόμακρη, απλώς προσεκτική.

Έλεγε πως έχει ζήσει «δύο δικτατορίες, πόλεμο, Κατοχή, Εμφύλιο». Αυτή η εμπειρία την έκανε να βλέπει τη ζωή με καθαρό βλέμμα και χωρίς περιττές ψευδαισθήσεις. Στις σπάνιες δημόσιες δηλώσεις της μιλούσε για τη σημερινή τηλεόραση με απογοήτευση. «Έχουν καταστρέψει την ελληνική γλώσσα. Μιλούν τόσο γρήγορα, σαν να είναι στο Ίντερνετ». Δεν το έλεγε με πικρία, αλλά με αγάπη για κάτι που θεωρούσε πολύτιμο και χαμένο.

Οι φίλοι που έφυγαν

Η απώλεια της Μίνας Αδαμάκη, το 2022, τη συγκλόνισε. Οι δυο τους είχαν ζήσει τρία χρόνια γυρισμάτων στις «Τρεις Χάριτες».

«Γλυκύτατή μου Μίνα. Πίστευα ότι θα το ξεπεράσεις και θα είναι ένα ψέμα η αρρώστια σου. Μάθαινα νέα σου. Ταλαιπωρήθηκες, γλυκό μου και καλόκαρδο κορίτσι. Ό,τι και να πω εγώ για σένα είναι πολύ λίγο μπροστά στην καλοσύνη που εξέπεμπες. Περάσαμε μαζί τρία ολόκληρα χρόνια με παρασκήνια που όμοιά τους δεν είχα ξαναπεράσει με άλλους συναδέλφους. Πόσα γέλια, πόσες αγκαλιές, πόσες υπέροχες στιγμές μαζί. Γλυκιά μου Μίνα, καλό ταξίδι και φωτεινό. Θα είσαι για πάντα στην καρδιά, στο μυαλό και στις αναμνήσεις μου».

Τέτοια λόγια δείχνουν τον τρόπο που έβλεπε τους ανθρώπους. Όχι σαν συνεργάτες, αλλά σαν συνοδοιπόρους. 

Η αγάπη για την οικογένεια 

«Στο ίδιο σπίτι γεννήθηκα, στο ίδιο σπίτι μεγάλωσα το παιδί μου, στο ίδιο σπίτι μένω και σήμερα, στο κέντρο». Για εκείνη η οικογένεια ήταν κέντρο. Παντρεύτηκε τον αρχιτέκτονα Μαργαρίτη Αποστολίδη, με τον οποίο απέκτησαν έναν γιο, τον πολιτικό μηχανικό Χρήστο Αποστολίδη, σημερινό πρόεδρο της Ελληνικής MENSA. Οι δυο τους υπήρξαν σταθερό σημείο στη ζωή της. «Ο άντρας μου και ο γιος μου ήταν οι μεγάλες μου αδυναμίες», είχε πει.

Το σπίτι της, γεμάτο βιβλία, φωτογραφίες και άλμπουμ, ήταν ένα μικρό μουσείο ζωής. Εκεί περνούσε τα τελευταία της χρόνια, βλέποντας παλιές φωτογραφίες και αναπολώντας συναδέλφους που είχαν φύγει. Με πολλούς δεν κράτησε επαφές, κάτι που τη στενοχωρούσε. Η γενιά της είχε σχεδόν σβήσει και το ένιωθε.

«Έφυγε ήρεμη και ευτυχισμένη, διότι εκπλήρωσε το όνειρό της που ήταν έκδοση του βιβλίου της με τη βιβλιογραφία της. Βγήκε πριν από έναν μήνα. Έφυγε με αυτό στο προσκεφάλι της. Έφυγε χαρούμενη, όπως ήταν σε όλη της τη ζωή και ευτυχισμένη όπως γράφει στον επίλογο του βιβλίου. Ρωτήστε όλους τους φίλους της, αν ήταν ένας χαρούμενος άνθρωπος. Ρωτήστε όλο τον κόσμο. Είμαι πολύ συγκινημένος τώρα, με συγχωρείτε. Ζω μαζί της εδώ και 2,5 χρόνια, τη φρόντιζα» ανέφερε ο γιος της.

Η πορεία της Άννας Κυριακού δεν είχε εξάρσεις ούτε σκάνδαλα. Είχε διάρκεια, πίστη και καθαρότητα. Ήταν μια ηθοποιός που τιμούσε το επάγγελμα, όχι το επάγγελμα εκείνη. Η ίδια έλεγε πως «η υποκριτική δεν είναι να κάνεις τον άλλον να κλάψει, είναι να τον κάνεις να αισθανθεί». Αυτό ακριβώς έκανε σε κάθε της εμφάνιση.

Η κηδεία της θα γίνει την Τετάρτη 15 Οκτωβρίου στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών. Η είδηση της απώλειάς της γέμισε θλίψη όσους τη θυμούνται από τη σκηνή ή από την οθόνη. Με το πέρασμά της ολοκληρώνεται μια εποχή ηθοποιών που δεν επιδείκνυαν το ταλέντο -όπως σήμερα κάνουν οι περισσότεροι- αλλά το προσέφεραν με σεμνότητα. Η Άννα Κυριακού υπήρξε μία γυναίκα με ήρεμη δύναμη, καθαρό βλέμμα και διακριτικό μεγαλείο.