Νίκος Καζαντζάκης: Ο στοχαστής που ταξίδεψε την ελληνική ψυχή στα πέρατα του κόσμου

Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 1883 στο Ηράκλειο Κρήτης, τότε υπό οθωμανική κατοχή. Γιος του εμπόρου Μιχάλη Καζαντζάκη, μεγάλωσε σε μια εποχή έντονων αναταράξεων και αγώνων για την ελευθερία, κάτι που θα καθόριζε ολόκληρη τη σκέψη και τη γραφή του.

Ο ανήσυχος διανοητής και οι μεγάλες επιρροές

Μετά τις γυμνασιακές του σπουδές στο Ηράκλειο και τη Νάξο, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1902 για να σπουδάσει νομικά. Το 1906 έκανε το λογοτεχνικό του ντεμπούτο με το δοκίμιο «Η Αρρώστια του Αιώνος» και το μυθιστόρημα «Όφις και Κρίνο», ενώ λίγο αργότερα μετέβη στο Παρίσι για μεταπτυχιακές σπουδές.

Εκεί γνώρισε τη φιλοσοφία του Ανρί Μπερξόν και του Φρίντριχ Νίτσε, δύο στοχαστών που άσκησαν καθοριστική επιρροή πάνω του και θα αποτυπωθούν έντονα στη μεταγενέστερη σκέψη του.

Από τα πρώτα του βήματα, ο Καζαντζάκης αναζητούσε απαντήσεις σε θεμελιώδη υπαρξιακά και μεταφυσικά ερωτήματα. Παρότι επηρεασμένος από τον νιτσεϊσμό, διατηρούσε έντονο ενδιαφέρον για τη μορφή του Χριστού, τη θρησκευτική εμπειρία και τον αγώνα του ανθρώπου απέναντι στα όρια του εαυτού του.

Η γνωριμία του με τον Άγγελο Σικελιανό το 1914 αποτέλεσε σημείο-σταθμό. Μαζί ταξίδεψαν στο Άγιο Όρος και οραματίστηκαν τη «Δελφική Ιδέα» - την αναγέννηση του πνευματικού ανθρώπου.

Το 1917, γνωρίζει τον εργάτη Γιώργη Ζορμπά, μια γνωριμία που αργότερα θα μετουσιωθεί στο εμβληματικό μυθιστόρημα «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά».

Το 1927 δημοσιεύει την «Ασκητική», το θεμελιώδες έργο του που αποτυπώνει τη μεταφυσική και ηθική του στάση απέναντι στη ζωή. Ο ίδιος τη θεωρούσε τον «σπόρο» όλου του κατοπινού του έργου.

Την ίδια περίοδο αρχίζει να ταξιδεύει εκτενώς στην Ευρώπη και την Ασία, συλλέγοντας εμπειρίες που θα εμπλουτίσουν τα «Ταξιδεύοντας» και θα διαμορφώσουν την κοσμοθεωρία του.

Το 1938 ολοκληρώνει το επικό ποίημα «Οδύσσεια», ένα έργο-κολοσσό 33.333 στίχων που αναπλάθει τον ομηρικό ήρωα ως σύμβολο του αέναου ανθρώπινου αγώνα για ελευθερία και υπέρβαση. Ο Καζαντζάκης θεωρούσε την «Οδύσσεια» το σπουδαιότερο επίτευγμά του.

Διώξεις, φιλοσοφικές αντιθέσεις και διεθνής αναγνώριση

Μετά τον πόλεμο, ο Καζαντζάκης συμμετείχε ενεργά στη δημόσια ζωή, αναλαμβάνοντας και κυβερνητικά καθήκοντα. Ωστόσο, το ρεύμα των ιδεών του και η τολμηρή του ματιά πάνω στη θρησκεία προκάλεσαν αντιδράσεις.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία απείλησε με αφορισμό για έργα όπως «Ο Τελευταίος Πειρασμός» και «Ο Καπετάν Μιχάλης», χωρίς όμως να τον εκτελέσει. Ο συγγραφέας απάντησε με τη χαρακτηριστική φράση: «Μου δώσατε μια κατάρα, Άγιοι Πατέρες. Σας δίνω κι εγώ μια ευχή: να ’ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο η δική μου.»

Παρά τις αντιδράσεις, τα έργα του μεταφράστηκαν σε δεκάδες γλώσσες. Το «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» ανακηρύχθηκε το καλύτερο ξένο βιβλίο της χρονιάς στη Γαλλία (1954) και αργότερα μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη από τον Μιχάλη Κακογιάννη, χαρίζοντας στον συγγραφέα παγκόσμια φήμη.

Το τέλος ενός ελεύθερου πνεύματος

Ο Καζαντζάκης έζησε τα τελευταία του χρόνια στην Αντίμπ της Γαλλίας, όπου συνέχισε να γράφει ακατάπαυστα. Πέθανε στις 26 Οκτωβρίου 1957 στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας, σε ηλικία 74 ετών.

Η Εκκλησία αρνήθηκε να τελέσει εκκλησιαστική κηδεία, ωστόσο οι συμπατριώτες του τον αποχαιρέτησαν με τιμές στο Ηράκλειο, όπου ετάφη με την επιγραφή που ο ίδιος είχε επιλέξει: «Δεν ελπίζω τίποτα. Δεν φοβούμαι τίποτα. Είμαι ελεύθερος.»

Κληρονομιά

Με έργα όπως «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται», «Ο Τελευταίος Πειρασμός», «Ο Καπετάν Μιχάλης» και «Αναφορά στον Γκρέκο», ο Νίκος Καζαντζάκης σφράγισε τη νεοελληνική λογοτεχνία και άφησε παγκόσμια παρακαταθήκη στοχασμού και ανθρωπισμού.
Περισσότερο από συγγραφέας, υπήρξε μια ακούραστη συνείδηση, ένας άνθρωπος που δεν έπαψε ποτέ να αναζητά το νόημα της ελευθερίας — πνευματικής και ανθρώπινης