Έρευνα του ΕΘΝΟΥΣ για τις φυλακές: Οι άγραφοι νόμοι, οι φυλές, η «ομερτά»

«Ο πολιτισμός μιας χώρας φαίνεται από το επίπεδο διαβίωσης των φυλακισµένων της» έλεγε ο Ρώσος συγγραφέας Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι.

Στις φυλακές, ωστόσο, υπάρχουν άγραφοι κανόνες, που στο όνοµα µιας ιδιότυπης «ηθικής», εντός των τειχών, αµαυρώνουν την εικόνα των σωφρονιστικών ιδρυµάτων και προκρίνουν το δόγµα της επιβολής «δικαιοσύνης» από τους ίδιους τους κρατουµένους.

Στην Ελλάδα αυτό επιβεβαιώθηκε µε τον ξυλοδαρµό του 19χρονου Αλβανού, ο οποίος δέχθηκε επίθεση µέσα στον ειδικό χώρο όπου κρατούνταν στις φυλακές Αυλώνα. Συγκρατούµενοί του πήραν την κατάσταση στα χέρια τους και επιχείρησαν να τιµωρήσουν τον 19χρονο που φέρεται να δολοφόνησε την 21χρονη φοιτήτρια Ελένη Τοπαλούδη στη Ρόδο.

Με αφορµή το περιστατικό, που έκανε το γύρο των Μέσων Μαζικής Ενηµέρωσης µέσα από το βίντεο που αναρτήθηκε στο ∆ιαδίκτυο από έναν από τους δράστες, το «Εθνος» µίλησε υπό τον όρο της ανωνυµίας µε σωφρονιστικούς υπαλλήλους, οι οποίοι περιέγραψαν τους άγραφους κανόνες των φυλακών.

Η ταπείνωση όσων έχουν διαπράξει ειδεχθή εγκλήµατα, όπως κατηγορείται ο 19χρονος Αλβανός, είναι ο στόχος των έγκλειστων. Πάντως αρµόδιες πηγές τονίζουν ότι το σωφρονιστικό σύστηµα έχει τον τρόπο να προστατεύει τους κρατουµένους «υψηλού κινδύνου»,  όπως έγινε µε τον Μανώλη Σοροπίδη

Ενας από αυτούς είναι η ταπείνωση και ο ξυλοδαρµός όσων έχουν διαπράξει ειδεχθή εγκλήµατα, όπως ο βιασµός, η παιδεραστία ή κτηνώδεις δολοφονίες. Οταν φτάνει ένας τέτοιος κρατούµενος σε µία φυλακή, πολλές φορές παρατηρείται ότι οι έγκλειστοι προσπαθούν να έρθουν σε επαφή µαζί του για να «εκδικηθούν».

Δεν είναι λίγες οι φορές που παρακαλούν τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους να τους αφήσουν πέντε λεπτά µε τον υποψήφιο στόχο τους. Οταν τα «παρακάλια» δεν πιάσουν, τότε υπάρχουν φορές που αποφασίζουν να εκµεταλλευτούν τα κενά ασφαλείας.

«Εξιλέωση»

Στην περίπτωση του Αυλώνα παραβίασαν τρεις θύρες, όπως τουλάχιστον υποστηρίζει το υπουργείο ∆ικαιοσύνης, προκειµένου να φτάσουν στον 19χρονο και να τον χτυπήσουν. Στόχος τους δεν είναι µόνο ο ξυλοδαρµός, όπως εξηγούν έµπειροι σωφρονιστικοί υπάλληλοι, αλλά και η ταπείνωση, καθώς µόνο έτσι θα έρθει η «εξιλέωση». ∆εν είναι τυχαίο, όπως σηµειώνουν οι ίδιες πηγές, που η οµάδα κρατουµένων του Αυλώνα βιντεοσκόπησε την επίθεση, ενώ ο Αλβανός κατηγορούµενος φαινόταν στην κάµερα χωρίς το παντελόνι του.

Αρµόδιες πηγές τονίζουν, πάντως, ότι το σωφρονιστικό σύστηµα έχει τον τρόπο να προστατεύει τους κρατουµένους «υψηλού κινδύνου», αρκεί να µην υπάρχουν «κενά» στα µέτρα ασφαλείας. Ενδεικτικό είναι το παράδειγµα του Μανώλη Σοροπίδη, του δολοφόνου που έγινε γνωστός στο πανελλήνιο από το στυγερό έγκληµα µε θύµα τη ∆ώρα Ζέµπερη στο Β’ Νεκροταφείο Αθηνών. Ο Σοροπίδης κρατείται εδώ και καιρό σε ειδικά διαµορφωµένο χώρο των φυλακών ∆οµοκού, χωρίς κανείς να τον έχει πειράξει, παρότι ενδεχοµένως κάποιοι, ιδιαίτερα τον πρώτο καιρό του εγκλεισµού του, µπορεί να ήθελαν να το επιχειρήσουν.

«Οσο πιο... φηµισµένα αδικήµατα έχει διαπράξει ένας κρατούµενος τόσο πιο ψηλά βρίσκεται στην ιεραρχία»

Οι πρακτικές αντεκδίκησης έχουν αναγκάσει το υπουργείο ∆ικαιοσύνης να µεριµνήσει για τη δηµιουργία ειδικών χώρων κράτησης, ενώ πολλές φορές όταν ένα έγκληµα απασχολεί έντονα την επικαιρότητα αποστέλλεται στη φυλακή αίτηµα για πρόσθετα µέτρα ασφαλείας.

Ο «νόµος» των φυλακών σε σχέση µε το φαινόµενο της αντεκδίκησης έγινε για πρώτη φορά γνωστός στην Ελλάδα µε την περίπτωση του Μανώλη ∆ουρή, ο οποίος βίασε και δολοφόνησε τον 6χρονο γιο του το 1993. Ο ∆ουρής κακοποιήθηκε βάναυσα σε διάφορα σωφρονιστικά ιδρύµατα της χώρας. Στις 24 Φεβρουαρίου του 1996 έδωσε τέλος στη ζωή του µέσα στο κελί του στις φυλακές της Τρίπολης. Οι φύλακες τον βρήκαν κρεµασµένο µε το καλώδιο της τηλεόρασης.

Ο κανόνας της «οµερτά»

Ο «νόµος της σιωπής» είναι σχεδόν απαραβίαστος. Θεωρείται πολλές φορές καλύτερο να τιµωρηθεί ένας κρατούµενος από τη διοίκηση της φυλακής, παρά να «τιµωρηθεί» από συγκρατουµένους του που θα τον θεωρήσουν «καρφί».

Η «οµερτά» είναι ένας από τους λόγους που πολλές φορές οι έρευνες για παράνοµες πράξεις «εντός των τειχών» δεν καταλήγουν πουθενά, καθώς µπορεί πολλοί να γνωρίζουν ένα περιστατικό, κανείς ή λίγοι, όµως, είναι πρόθυµοι να το καταθέσουν.

Ανάµεσα στους ανθρώπους που βρίσκονται πίσω από τα κάγκελα, πάντα υπάρχουν οι λεγόµενοι «αρχηγοί» ή αλλιώς τα «αφεντικά». Στις οµάδες επιρροής τους έχουν συνήθως τα «σπαθοκούλουρα», τους γυµνασµένους κρατουµένους που φηµίζονται περισσότερο για τη σωµατική τους διάπλαση παρά για τις ηγετικές τους ικανότητες. ∆εν είναι λίγες οι φορές που οι φυσικοί αυτουργοί µίας επίθεσης δεν είναι οι ίδιοι µε τους ηθικούς. Αυτό δυσκολεύει άλλωστε την εξιχνίαση µίας υπόθεσης.

Τα «αφεντικά» έχουν και περισσότερα «προνόµια», ενώ µπορούν να κάνουν… παραχωρήσεις σε άτοµα τους περιβάλλοντός τους. «Οσο πιο σκληρός είναι ένας κρατούµενος και όσο πιο... φηµισµένα αδικήµατα έχει διαπράξει, τόσο πιο ψηλά βρίσκεται στην ιεραρχία» λέει χαρακτηριστικά άνθρωπος µε γνώση των φυλακών. Η έλλειψη προσωπικού δίνει πάντα, όπως περιγράφει η ίδια πηγή, περισσότερο «χώρο» στους κρατουµένους µε επιρροή, καθώς «όταν ένας σωφρονιστικός καλείται να επιτηρήσει µία πτέρυγα που έχει, για παράδειγµα, 100 κρατουµένους, πρέπει να κρατήσει ισορροπίες για να διαφυλάξει την οµαλότητα και το καλό κλίµα». Τα κινητά τηλέφωνα είναι ένα από τα «προνόµια» των «αφεντικών», αν και τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ότι το φαινόµενο έχει εξαπλωθεί και σε άλλα «στρώµατα» κρατουµένων.
Οσον αφορά τις σεξουαλικές επιθέσεις, αυτές έχουν µειωθεί -ίσως και εξαλειφθεί- τα τελευταία χρόνια. Αντιθέτως, παλιότερα υπήρχαν πληροφορίες για ασέλγειες, οι οποίες, ωστόσο, δεν είχαν στόχο τη σεξουαλική εκτόνωση αλλά την ταπείνωση.