Το ελληνικό σπανάκι ταξιδεύει στον Άρη

Ο άνθρωπος θέλει να ταξιδέψει και να ζήσει σε άλλους πλανήτες. Τι θα τρώει όµως εκεί; Οι επιστήµονες αναπτύσσουν µεθόδους καλλιέργειας στις εξαιρετικά δύσκολες διαστηµικές συνθήκες, για να µπορεί να τρέφεται ο άνθρωπος µε φρέσκα τρόφιµα.

Πριν από λίγες µέρες η κινεζική αποστολή «Chang’e-4» έγραψε Ιστορία, αφού το σκάφος της αποστολής προσεδαφίστηκε οµαλά στην αθέατη πλευρά της Σελήνης, γεγονός που συνέβη για πρώτη φορά από ανθρώπινο δηµιούργηµα. Εκτός από τη λήψη εικόνων και τη συλλογή δειγµάτων από το σεληνιακό έδαφος για ανάλυση, το 
σκάφος έχει µαζί του κάτι εξαιρετικά πολύτιµο για την προσπάθεια του ανθρώπου να ξεφύγει από τα σύνορα της Γης και να ζήσει σε άλλους κόσµους. Στο «Chang’e-4» υπάρχει ένα µεταλλικό δοχείο το οποίο περιέχει σπόρους πατάτας και αραβίδοψης, ενός µικρού ανθοφόρου φυτού, και βαµβακιού, για να διεξαγάγει το πρώτο βιολογικό πείραµα στη Σελήνη.

Το δοχείο περιέχει νερό, ένα θρεπτικό διάλυµα, αέρα και εξοπλισµό, όπως µια µικρή κάµερα και σύστηµα µετάδοσης δεδοµένων. Τα στελέχη της αποστολής ήθελαν να διαπιστώσουν αν οι σπόροι θα ανθίσουν στη Σελήνη και να απαθανατίσουν τη διαδικασία µε την κάµερα που θα µετέδιδε στη Γη τις σχετικές εικόνες. Οπως έγινε γνωστό, το βαµβάκι κατάφερε να ανθίσει και να επιβιώσει στις σεληνιακές συνθήκες για περίπου 24 ώρες. Αν και ο πιο σηµαντικός στόχος ήταν φυσικά να αναπτυχθεί η πατάτα, εντούτοις το επίτευγµα είναι πολύ σηµαντικό, αφού αποδεικνύεται ότι η καλλιέργεια φυτών δεν είναι απαγορευτική στις ακραίες και µη φιλικές στη ζωή διαστηµικές συνθήκες.

Η τεχνολογία τροφίµων µπορεί να έχει κάνει άλµατα εξέλιξης όσον αφορά τη διατήρησή τους επί µακρό χρονικό διάστηµα, αλλά από τη στιγµή που θέλουµε να οργανώσουµε µακρινές επανδρωµένες αποστολές και κυρίως να δηµιουργήσουµε αρχικά επανδρωµένες βάσεις και αργότερα αποικίες στη Σελήνη, στον Αρη και σε άλλους πλανήτες, θα πρέπει τα πληρώµατα των αποστολών και φυσικά οι κάτοικοι των βάσεων και των αποικιών να καταναλώνουν φρέσκα τρόφιµα. Αυτό πρέπει να συµβεί όχι µόνο για λόγους γευστικότητας αλλά και για να λαµβάνει ο άνθρωπος τις πολύτιµες ουσίες και βιταµίνες που διαθέτουν τα φρέσκα τρόφιµα.

Έτσι, οι διαστηµικές υπηρεσίες έχουν ριχτεί τα τελευταία χρόνια στη µάχη της ανάπτυξης επαναστατικών τεκαλλιέργεια τροφίµων (λαχανικών, φρούτων κ.ά.) σε διαστηµικό περιβάλλον. Οι προσπάθειες αυτές βασίζονται σε επαναστατικές µεθόδους καλλιέργειας µε τεχνητό φως και χωρίς να χρειάζεται πότισµα.

Ελληνικό σπανάκι στον Άρη

Πριν από λίγα χρόνια η NASA οργάνωσε τον διαγωνισµό «International Space Apps Challenge» και ζητούσε από τους συµµετέχοντες να αναπτύξουν δοµές που θα έχουν τη δυνατότητα να συµπληρώσουν τις προµήθειες τροφίµων των αστροναυτών. Οµάδα Ελλήνων ερευνητών έστειλε µια πρόταση για την ανάπτυξη ενός αεροπονικού και γεωπονικά αυτόνοµου θερµοκηπίου στον Άρη. Το πρότζεκτ ονοµάστηκε «Popeye on Mars» και αφορά τη δηµιουργία ενός θερµοκηπίου στο οποίο θα καλλιεργούνται σπανάκι και ορισµένα ακόµη πρασινόφυλλα φυτά. Η πρόταση κέρδισε την πρώτη θέση στην κατηγορία «Best Mission Project».

Ακόµη ένα ενδιαφέρον πείραµα πραγµατοποίησε η NASA σε συνεργασία µε το ∆ιεθνές Κέντρο Πατάτας (CIP). Ερευνητική οµάδα τοποθέτησε γενετικά τροποποιηµένους σπόρους πατάτας σε ένα σφραγισµένο δοχείο που προσοµοίωνε τις συνθήκες του Αρη. Στη συνέχεια το δοχείο τοποθετήθηκε µέσα σε έναν δορυφόρο τύπου CubeSat, που είναι πολύ µικρού µεγέθους δορυφόροι που χρησιµοποιούνται σε διάφορες διαστηµικές αποστολές. Οι πατάτες αναπτύχθηκαν φυσιολογικά, δηµιουργώντας µεγάλη αισιοδοξία ότι το ίδιο µπορεί να συµβεί µέσα σε διαστηµόπλοια. Ορισµένοι ειδικοί έχουν υποστηρίξει ότι οι αστεροειδείς αποτελούν ιδανικά σηµεία καλλιέργειας φυτών και µαζικής παραγωγής τροφίµων και ότι πρέπει να εξετάσουµε σοβαρά αυτήν  την προοπτική.

Συνεργασία

Η NASA συνεργάζεται µε τον Τροπικό Βοτανικό Κήπο Fairchild στο Μαϊάµι και αρκετούς βοτανολόγους και κηπουρούς σε ένα φιλόδοξο πρόγραµµα, στο οποίο συµµετέχουν 15.000 φοιτητές βοτανολογίας. Οι φοιτητές έχουν δηµιουργήσει προσοµοιωµένο διαστηµικό περιβάλλον στα εργαστήρια των πανεπιστηµίων και των σχολών τους και καλλιεργούν εκεί διάφορα φυτά. Σύµφωνα µε την αµερικανική διαστηµική υπηρεσία, µέχρι στιγµής έχουν εντοπιστεί 106 είδη λαχανικών που µπορούν να καλλιεργηθούν σε διαστηµικές συνθήκες.

Στον ∆ιεθνή ∆ιαστηµικό Σταθµό έχουν κατά καιρούς γίνει διάφορες προσπάθειες καλλιέργειας φυτών. Ορισµένες από αυτές τις προσπάθειες στέφθηκαν µε επιτυχία, µε πιο γνωστή την επιτυχή καλλιέργεια ενός είδους κόκκινου µαρουλιού, το οποίο µάλιστα κατανάλωσε το πλήρωµα του σταθµού.

Πραγµατοποιούνται όµως και πολλές ερευνητικές προσπάθειες στη Γη για την καλλιέργεια φυτών είτε σε ακραίες συνθήκες (όπως, για παράδειγµα, στην Ανταρκτική) είτε σε προσοµοιωµένο διαστηµικό περιβάλλον.

Ένα από αυτά είναι το Eden ISS, στο πλαίσιο του οποίου οι ερευνητές κατάφεραν έπειτα από πολυετείς προσπάθειες να καλλιεργήσουν µε επιτυχία διάφορα είδη πράσινων λαχανικών (µαρούλι, σπανάκι, λαχανίδα) και άλλα τρόφιµα που χρησιµοποιούνται σε σαλάτες (ραπανάκια, αγγούρια) χωρίς την παρουσία ηλιακού φωτός και χωρίς τη χρήση χώµατος και φυτοφαρµάκων. Οπως φαίνεται, ένα από τα επαγγέλµατα µε µεγάλη ζήτηση στο κοντινό µέλλον θα είναι αυτό του... διαστηµικού αγρότη.