Gen Z: Ποιος είναι ο άγνωστος Χ των εκλογών - Η ακτινογραφία μιας γενιάς από το Eteron

Μαζικά στις κάλπες δηλώνουν ότι θα προσέλθουν οι νέοι ψηφοφόροι και παρά το γεγονός ότι ο αριθμός που θα φτάσει τελικά πίσω από τα παραβάν θα είναι πιθανότατα μικρότερος από τους περίπου 400.000 που αριθμεί η Gen Z της δεξαμενής όσων έκλεισαν τα 17 τους χρόνια από το 2019 και μετά, παραμένουν ο άγνωστος Χ των εκλογών 2023. Πρόκειται για όσους γεννήθηκαν τις χρονιές 2003, 2004, 2005 και 2006, ο αριθμός των οποίων υπολογίζεται σε περίπου 420.000.

Σύμφωνα με τη μεγάλη έρευνα του Eteron - Ινστιτούτο για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή, η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων αυτών των ηλικιών (84%) δηλώνει ότι προτίθεται να ψηφίσει στις επόμενες εκλογές. Οπως επισημαίνουν οι ερευνητές, «είναι προφανές ότι το ποσοστό αυτό είναι μεγαλύτερο από το ποσοστό εκείνων που θα καταλήξουν πράγματι να ψηφίσουν. Ωστόσο, εκφράζει μία διάθεση ενασχόλησης ακόμα και με θεσμούς (όπως το κοινοβούλιο και τα πολιτικά κόμματα) που καταγράφουν χαμηλή νομιμοποίηση στη συνείδηση των νεότερων».

Η συγκεκριμένη γενιά εξακολουθεί να αποτελεί ένα γρίφο ως προς το εάν είναι πολιτικοποιημένη με την παραδοσιακή έννοια, αλλά και ως προς το που αυτο-τοποθετείται στην κλασική κλίμακα Αριστεράς-Δεξιάς. Από την έρευνα προκύπτει μία σύνθετη εικόνα καθώς σχεδόν το 1/5 των ερωτώμενων αρνήθηκε να αυτό-τοποθετηθεί δηλώνοντας ότι «δεν αποδέχεται τη διάκριση Αριστεράς - Δεξιάς».

Σε συνδυασμό με ένα ποσοστό πάνω από το 12,5% που δεν απάντησε την ερώτηση, περίπου το 1/3 των ερωτώμενων δεν τοποθετήθηκε στη σχετική κλίμακα. Οι ερευνητές διευκρινίζουν ότι αυτό δεν πρέπει να αναγνωστεί ως έλλειμμα στην πολιτικοποίηση της νέας γενιάς δεδομένου ότι, όπως προκύπτει από τις υπόλοιπες απαντήσεις τους, έχουν διαμορφώσει απόψεις για κρίσιμα θέματα της τελευταίας διετίας και έχουν ήδη αναπτύξει ένα ρεπερτόριο πολιτικής δράσης. «Περισσότερο, φαίνεται να μην υπάρχει ευθεία αντιστοίχιση ανάμεσα σε πρακτικές και απόψεις για επιμέρους θέματα και μία συνολικότερη ιδεολογική τοποθέτηση. Έτσι, μπορεί να υπάρξει εξοικείωση με πρακτικές των κοινωνικών κινημάτων, υπεράσπιση διεκδικήσεων των εργαζομένων και αμφισβήτηση της κρατικής καταστολής χωρίς κατά ανάγκη αυτό να μεταφράζεται σε μία μαζική αυτό-τοποθέτηση στην Αριστερά», εξηγούν.

Σε όσους, πάντως, αυτο-τοποθετήθηκαν ιδεολογικά, φαίνεται να υπερτερεί σε ένα βαθμό η Αριστερά. Στις θέσεις 1 - 4 (με 1 να είναι το αριστερό «άκρο» της κλίμακας), τοποθετήθηκε το 26,9 %των ερωτωμένων, ενώ στις θέσεις 7 - 10 (10 είναι το δεξιό «άκρο» της κλίμακας, τοποθετήθηκε, αντίστοιχα, το 17,9% με τις θέσεις 5 - 6 να καταλαμβάνουν το 22,8%.

Οπως προκύπτει από τις απαντήσεις των νέων, πρόκειται για μία γενιά που έχει εξοικείωση με κινηματικές διαδικασίες πάνω σε ένα εύρος θεμάτων και έχει γνώμη για αυτές και προβληματισμό. Σε ερώτηση σχετικά με το ρεπερτόριο της δια ζώσης πολιτικής δράσης που έχουν αναπτύξει τον τελευταίο χρόνο, το 25.6% δήλωσε ότι συμμετείχε σε κάποια διαδήλωση/ πορεία/διαμαρτυρία, το 21.1% ότι έχει συνεισφέρει οικονομικά σε πολιτική/κοινωνική εκδήλωση ή φεστιβάλ, το 7.3% ότι συμμετέχει σε κάποια συλλογικότητα στη γειτονιά του/της και το 9.5% ότι συμμετέχει σε κάποιο κόμμα ή κομματική οργάνωση νεολαίας. Η πλειοψηφία (54,3%) δηλώνει ότι δεν έχει συμμετάσχει σε κάτι από τα παραπάνω, κάτι το οποίο σύμφωνα με τους ερευνητές δεν είναι ασυνήθιστο.

Ωστόσο, όπως υπογραμμίζουν και οι ερευνητές, δε θα πρέπει να υποτιμηθεί η επίδραση της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας στη νέα γενιά. Στην έρευνα του Eteron για την οικονομία και την κοινωνική δικαιοσύνη, στο ερώτημα για το ποια κοινωνική ομάδα παράγει κυρίως τον πλούτο (επιχειρηματίες ή εργαζόμενοι), η Gen Z κατέγραψε το υψηλότερο ποσοστό από κάθε άλλη ηλικιακή ομάδα (46%) στην απάντηση ότι κυρίως οι επιχειρηματίες παράγουν τον πλούτο. «Η γενιά αυτή τώρα διαμορφώνει συνείδηση και αποκτά τις πρώτες εργασιακές εμπειρίες και είναι πολύ πιθανό να συνυπάρχουν, αντιφατικά, αισθήματα αλληλεγγύης και συλλογικότητας με την επιδίωξη της ατομικής ανέλιξης σε θέσεις ισχύος/ιδιοκτησίας», επισημαίνεται.

Η ταυτότητα της Generation Z

Η Gen Z θεωρείται ότι περιλαμβάνει όσους και όσες γεννήθηκαν μεταξύ 1995/96 και 2010 και αυτό για τις ανάγκες της έρευνας του Eteron οδήγησε σε ένα δείγμα μεταξύ 16 και 25 ετών. Πρόκειται για τη γενιά που έρχεται στο προσκήνιο μέσα στα χρόνια της πανδημίας.

Ένα από τα βασικά συμπεράσματα της έκθεσης – όπως εξηγεί ο Υπ. Διδάκτωρ, Τμήμα Επικοινωνίας & ΜΜΕ του ΕΚΠΑ, Αλέξανδρος Μινωτάκης, είναι ότι αδίκως θεωρείται η νέα γενιά «απολίτικη» ή αδιάφορη. Η εκτίμηση αυτή βασίζεται, μεταξύ άλλων, στο γεγονός ότι η πλειοψηφία (55%) των νέων που συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσαν ότι ενδιαφέρονται πολύ και πάρα πολύ για την επικαιρότητα. Παράλληλα, εξίσου υψηλά είναι τα ποσοστά για την κλιματική αλλαγή (59.7% ενδιαφέρεται /ανησυχεί αρκετά/πολύ), το #metoo (86.9% συμφωνεί αρκετά πολύ), την καταδίκη της Χρυσής Αυγής (72.2% θεωρεί ότι #δενείναιαθώοι) αλλά και πιο «παραδοσιακά» θέματα κοινωνικής ανισότητας, όπως οι κινητοποιήσεις των εργαζομένων της e-food (το 64.2% συμφωνεί αρκετά/πολύ με το #cancel_efood).

Αυτή η τάση πολιτικοποίησης αντιστοιχεί στις εμπειρίες της νέας γενιάς και στη διαρκή συνθήκη κρίσης που φαίνεται να βιώνουν, ιδίως στην Ελλάδα. Πέρασαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους μέσα σε ένα πλαίσιο οικονομικής κρίσης και πολιτικών λιτότητας, ενηλικιώνονται μέσα στην πανδημία και βλέπουν το μέλλον τους να απειλείται από νέα οικονομική ύφεση και την κλιματική αλλαγή. Φαίνεται να αναζητούν λύσεις με θεσμικούς και μη τρόπους, υπερασπίζονται την ισότητα των φύλων και εκφράζουν μία έντονη ανησυχία για την κλιματική αλλαγή.

Ιδεολογικά, φαίνεται να υπερτερεί ελαφρά η Αριστερά, σε συνδυασμό όμως με τη ριζική αμφισβήτηση του υπάρχοντος ιδεολογικού φάσματος. Όλα τα παραπάνω συνθέτουν μία γενιά σε μία φάση αναζήτησης, με έντονες πολιτικές ανησυχίες, αλλά και εμπειρίες που έχουν συσσωρευτεί μέσα στα ταραχώδη χρόνια της πανδημίας.

Η Gen Z φαίνεται ότι έχει ενηλικιωθεί μέσα σε ένα πλαίσιο δυσπιστίας απέναντι στους θεσμούς και προβληματισμού για το μέλλον και η πανδημία επιδείνωσε αυτή τη συνθήκη.

Η προηγούμενη γενιά, οι millennials, έχουν αναμνήσεις από την Ελλάδα της εισόδου στο Ευρώ και των Ολυμπιακών Αγώνων — τα γεγονότα αυτά ταυτίζονται με την εφηβική ή μετεφηβική περίοδο της ζωής τους. Ωστόσο, ακόμα και για τους μεγαλύτερους της Gen Z, η εφηβεία συνδέθηκε με την κρίση του 2008 και την ψήφιση των μνημονίων. Υπό αυτή την έννοια, όπως αναφέρεται στη μελέτη, η Gen Z είναι συγχρόνως η γενιά του Instagram και του Tik Tok αλλά και η «γενιά της διαρκούς κρίσης», μία γενιά για την οποία οι κρισιακές συνθήκες (οικονομικές, υγειονομικές, περιβαλλοντικές) έχουν καταστεί ο κανόνας και όχι η εξαίρεση.

Σε ό,τι αφορά τη ρουτίνα χρήσης και κατανάλωσης διαδικτυακού περιεχομένου, οι ερωτώμενες/οι φαίνεται ότι περνούν πολλές ώρες στο διαδίκτυο σε καθημερινή βάση, ενώ παράλληλα - δεδομένου ότι ενδιαφέρονται για τα τεκταινόμενα - ενημερώνονται από ειδησεογραφικές ιστοσελίδες και Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ).

Αλλωστε πρόκειται για την πρώτη «internet native» γενιά. Όσοι και όσες ανήκουν στην Gen Z, εξοικειώθηκαν στην πρώτη δεκαετία της ζωής τους με τα έξυπνα κινητά και το διαδίκτυο υψηλής ταχύτητας. Επιπλέον, η Gen Z διακρίνεται για την αποστασιοποίηση από τα «κλασικά» μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook, το οποίο θεωρούν ότι έχει «κατακλυστεί» από μεγαλύτερους καθώς και την προτίμηση της σε εξεικονιστικά μέσα, όπως το Instagram καθώς και για την ικανότητα της να εκφραστεί πολυμεσικά.

Παρά τη μεγάλη ενασχόληση με το διαδίκτυο όμως, δηλώνουν μάλλον επιφυλακτικοί/ες ως προς την αξιοπιστία των διαδικτυακών πηγών ενημέρωσής τους, καθώς βαθμολογούν με ελάχιστα πάνω από τη «βάση» του 5 τις ενημερωτικές ιστοσελίδες και με τη «βάση» τα ΜΚΔ.

Αυτό φανερώνει μια «κριτική» διάθεση απέναντι στο ενημερωτικό περιεχόμενο και πιθανόν επηρεάζεται από τη δυσπιστία που εκφράζεται έναντι θεμελιωδών θεσμών των σύγχρονων κοινωνιών, μεταξύ αυτών και των ΜΜΕ.

Παράλληλα, μολονότι οι νέοι και οι νέες ακολουθούν λογαριασμούς influencers στα ΜΚΔ, εμφανίζονται επιφυλακτικοί/ες ως προς τον βαθμό εμπιστοσύνης προς αυτούς σε θέματα ενημέρωσης γύρω από την τρέχουσα επικαιρότητα και πολιτικής.

Εμφανίζονται αρκετά συγκρατημένοι/ες και ως προς το να παρακολουθούν πολιτικούς στα ΜΚΔ και να κάνουν αναρτήσεις με πολιτικό περιεχόμενο.

Εστιάζοντας στο κομμάτι της κατανάλωσης ενημερωτικού περιεχομένου, οι νέοι/ες έχουν συναίσθηση του καίριου ζητήματος των ψευδών ειδήσεων που κυκλοφορούν στη δημόσια σφαίρα και μολονότι απαντούν με αρκετή αυτοπεποίθηση ότι είναι σε θέση να αναγνωρίσουν μια τέτοια είδηση (74,7%), εν τούτοις απαντούν σε εξίσου μεγάλο ποσοστό (71%) ότι θεωρούν πως έχουν υπάρξει «θύματα» ψευδών ειδήσεων. 

Παράλληλα, οι απαντήσεις των νέων αναφορικά με τα κριτήρια με τα οποία αξιολογούν την αξιοπιστία μιας είδησης αναδεικνύουν έναν έντονο υποκειμενισμό, καθώς ως κριτήριο προκειμένου να αξιολογήσουν μια είδηση ως έγκυρη/αξιόπιστη προβάλλεται πρωτίστως η εμπιστοσύνη προς το άτομο που την (ανα)δημοσίευσε.

Το project Eteron

Το Eteron - Ινστιτούτο για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή, oλοκληρώνοντας τη δεύτερη φάση του project «Gen Z - Voice On», δημοσίευσε ένα τετράλεπτο επεξηγηματικό βίντεο, στο οποίο ο συντονιστής του project, Kώστας Γούσης, συγκεντρώνει τα βασικά ευρήματα και συμπεράσματα για τη Generation Z. Παράλληλα, το Ινστιτούτο προχωρά στην έκδοση του συλλογικού ηλεκτρονικού τόμου με τίτλο: «Gen Z, Πολιτική & Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης στην περίοδο της πανδημίας: Ερευνητικά ευρήματα και σχολιασμός». To e-book επιδιώκει να αποτελέσει μια ουσιαστική συνεισφορά στον δημόσιο διάλογο για το πολιτικό προφίλ και τις επικοινωνιακές πρακτικές της νέας γενιάς.

Ειδικότερα, ο τόμος ξεκινάει με την παρουσίαση και ανάλυση των βασικών συμπερασμάτων της έρευνας, που διεξήγαγε η Aboutpeople για λογαριασμό του Eteron, από την Αναστασία Βενετή, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Bournemouth (UK), τον Σταμάτη Πουλακιδάκο, επίκουρο καθηγητή στο πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας και τον Αλέξανδρο Μινωτάκη, υπ. διδάκτορα στο τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ. Σκοπός της ποσοτικής έρευνας ήταν να εισφέρει νέα τεκμήρια και στοιχεία στη συζήτηση για τη Gen Z και να ανοίξει ο ευρύτερος διάλογος γύρω από το πώς αντιλαμβάνεται, επανορίζει ή αμφισβητεί κληροδοτημένες έννοιες και πρακτικές της πολιτικής.

Οπως αναφέρεται στη σχετική ανακοίνωση, από διαφορετικές αφετηρίες και διαδρομές, με την αρθρογραφία τους οι Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Λίνα Ζηργάνου, Σπύρος Παπαδόπουλος, Αλέξανδρος Παπαγεωργίου, Θωμάς Σιώμος και Αντώνης Γαλανόπουλος σχολιάζουν τα ερευνητικά ευρήματα και εμπλουτίζουν την οπτική μας γύρω από τη νέα γενιά, τις πολιτικές στάσεις και τις επικοινωνιακές πρακτικές τόσο στην Ελλάδα, όσο και διεθνώς.

Μάλιστα, αναφορικά με τη διεθνή συζήτηση, ο τόμος περιλαμβάνει τη συγκριτική ανάλυση της καθηγήτριας του πανεπιστημίου του Λέστερ, Αθηνάς Καρατζογιάννη, μεταξύ των αποτελεσμάτων των ερευνών του Eteron και της μεγάλης πανευρωπαϊκής έρευνας DigiGen σε σχέση με την πολιτική συμμετοχή των νέων και τον αντίκτυπο των τεχνολογικών μετασχηματισμών στην ψηφιακή γενιά.

Στην ίδια κατεύθυνση, οι διακεκριμένοι συγγραφείς και ακαδημαϊκοί Ruth Milkman, Keir Milburn και Donatella Della Porta παραχώρησαν συνεντεύξεις στο Eteron, οι οποίες φωτίζουν μεθοδολογικά ζητήματα γύρω από τη χρήση της έννοιας «γενιά» στη μελέτη των κοινωνικών κινημάτων και συνδέουν τις διεθνείς τάσεις γύρω από τη Gen Z με προγενέστερες έρευνές τους για τη γενιά των Millennials. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Keir Milburn «η ηλικία έχει πλέον αναδειχθεί στον πιο αξιόπιστο παράγοντα πρόβλεψης πολιτικών απόψεων και πρόθεσης ψήφου». Μένει να φανεί αν η συγκεκριμένη εκτίμηση θα επιβεβαιωθεί και στις επερχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις.
Το e-book είναι διαθέσιμο εδώ και το video explainer εδώ.