Απροστάτευτοι και χωρίς στήριξη οι εθελοντές: Δίνουν μάχες σε φωτιές και πλημμύρες και δεν αναγνωρίζονται από την Πολιτική Προστασία

Ακάλυπτοι στις περιπτώσεις κινδύνου, χωρίς δυνατότητα αποζημίωσης για τα διαστήματα που πρέπει να απουσιάσουν από την εργασία τους προκειμένου να επιχειρήσουν σε πυρκαγιές, πλημμύρες και διασώσεις, αλλά και χωρίς θεσμοθετημένη νοσοκομειακή φροντίδα σε περίπτωση ατυχήματος κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων, προσφέρουν οι εκατοντάδες ομάδες εθελοντών σε όλη την Ελλάδα.

Έλλειψη πιστοποίησης

Από τις πυρκαγιές της Ρόδου, του Λουτρακίου και της Δαδιάς έως τις πλημμύρες της Θεσσαλίας, η παρουσία και η δραστηριοποίηση των ομάδων εθελοντών αποδεικνύει τον κρίσιμο ρόλο τους λαμβάνοντας τα εύσημα της Πολιτείας, η οποία ωστόσο εδώ και δύο χρόνια δεν έχει προχωρήσει ούτε στην κατάρτιση των μητρώων εθελοντών, ενώ κοινό μυστικό είναι ότι δυσκολεύεται να διαχειριστεί και να οργανώσει πιο αποτελεσματικά το δυναμικό αυτών των ομάδων. Κι αυτό την ώρα που ορισμένες απ΄αυτές αποδεδειγμένα πλέον επιχειρούν αποτελεσματικότερα και από επαγγελματίες. Ωστόσο η Πολιτική Προστασία δεν έχει στη διάθεσή της ούτε ένα επικαιροποιημένο μητρώο ώστε να γνωρίζει ποιες είναι αυτές οι ομάδες και σε ποια πεδία ειδικεύεται η καθεμιά.

Ο σχετικός νόμος υπολογίζεται ότι έχει υλοποιηθεί σε επίπεδο εφαρμοστικών διατάξεων σε ένα ποσοστό περίπου 25%, ενώ δεν έχει λειτουργήσει πλήρως ούτε η Ακαδημία, η οποία απαρτίζεται από μια σχολή πυροσβεστών, μια για την Τοπική Αυτοδιοίκηση και μια για τους εθελοντές. Η έλλειψη πιστοποίησης απαγορεύει την έγγραφη πρόσκληση των ομάδων εθελοντών σε περιοχές σε ανάγκη, γεγονός που τους αφήνει ουσιαστικά ακάλυπτους.

8.000 εγγεγραμμένοι εθελοντές

Σήμερα στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι υπάρχουν περί τους 8.000 εγγεγραμμένους εθελοντές εκ των οποίων περίπου οι 4.000 είναι ενεργοί δαπανώντας προσωπικό τους χρόνο και αναλαμβάνοντας συχνά τα έξοδα εκπαίδευσης και αποστολών, καθώς τα ποσά που διατίθενται από τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) παραμένουν πενιχρά.

Μόνο στη Θεσσαλία μετά τον Daniel από την Πανελλήνια Ομοσπονδία Εθελοντικων Οργανώσεων Δασοπροστασίας - Δασοπυρόσβεσης κινητοποιήθηκαν τρεις ομάδες διάσωσης με 14 οχήματα, 3 λέμβους και 44 πιστοποιημένους εθελοντές με άρτιο εξοπλισμό, οι οποίοι κατάφεραν να διασώσουν συνολικά 800 άτομα εργαζόμενοι ακατάπαυστα και φτάνοντας σε σημεία που δεν είχε φτάσει κανένας άλλος.

Το κενό της Πολιτείας καλύπτεται συχνά από οργανώσεις, αλλά και χρηματοδοτήσεις ιδιωτικών φορέων. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και το πρόγραμμα υποστήριξης των εθελοντικών ομάδων δασοπυροπροστασίας 2022 – 2024 που εκτελούν από κοινού και σε πανελλαδικό επίπεδο το ΜΚΣ Δεσμός σε συνεργασία με το WWF Ελλάς και το HIGGS (Higher Incubator Growth & Sustainability).

Η πρωτοβουλία υψους 650.000 ευρώ κινείται σε δύο παράλληλους άξονες: την ενίσχυση των εθελοντικών ομάδων σε υλικό εξοπλισμό και την κατάρτιση για τις δασικές πυρκαγιές μέσω εξειδικευμένων εργαστηρίων. Το πρόγραμμα υλοποιείται με την υποστήριξη του Ιδρύματος Αθηνάς Ι. Μαρτίνου, του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση και της Εθνικής Τράπεζας. Μέσω της δράσης ενισχύονται με εξοπλισμό 50 εθελοντικές ομάδες δασοπυροπροστασίας, οι οποίες έχουν αξιολογηθεί μέσω μιας σειρά κριτηρίων. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει την αξιολόγηση των αναγκών των ομάδων, την ιεράρχησή τους, την οργάνωση της προμήθειας και διάθεσης του εξοπλισμού και την αξιολόγηση της χρήσης του. Συμπληρώνεται από τη διεξαγωγή εξειδικευμένων εργαστηρίων στα αντικείμενα πρόληψης, δασοπυρόσβεσης και αποκατάστασης. Το πρόγραμμα της κατάρτισης αφορά όλες τις εθελοντικές ομάδες και στις 13 Περιφέρειες της χώρας με έμφαση σε συγκεκριμένες περιοχές με βαρύ ιστορικό δασικών πυρκαγιών και έντονη παρουσία εθελοντικών ομάδων.

Συνολικά προσκλήθηκαν 284 εθελοντικές ομάδες εκ των οποίων οι 138 συμμετείχαν στη διαδικασία αξιολόγησης. Εγιναν 80 επιτόπιες αυτοψίες από τη Ρόδο μέχρι τον Εβρο και από τη Σάμο μέχρι την Κεφαλονιά προκειμένου να επιλεγούν οι πενηντα ομάδες που έλαβαν εξοπλισμό αξίας 10.000 ευρώ η καθεμιά.

Στα εργαστήρια κατάρτισης συμμετείχαν 447 εθελοντές, ενώ 1.936 εθελοντές εξοπλίστηκαν. Εντύπωση προκάλεσε το γεγονός ότι καμία από τις 50 ομάδες δε βρισκόταν στην πληγείσα Θεσσαλία πιθανότατα διότι η Περιφέρεια δεν έχει επιβαρυμένο ιστορικό πυρκαγιών. Ωστόσο ενισχύθηκαν στη συνέχεια ομάδες διάσωσης.

Υπάρχουν φορές που παρακαλάμε εμείς να πάμε

«Φτάνουμε στο σημείο να παρακαλάμε να πάμε. Αυτό είναι προβληματικό. Δε θέλουν να κινητοποιήσουν τους εθελοντές, δεν μπορούν να σηκώσουν διαχειριστικά τη διαδικασία».

Αυτό επεσήμαναν στο «Εθνος» εθελοντές δασοπυροπροστασίας του Λουτρακίου και της Κορίνθου. «Ξεναγός» ένας από τους παλαιότερους ενεργούς εθελοντές στην Ελλάδα, ο Ηλίας Τζηρίτης εξειδικευμένος συνεργάτης της περιβαλλοντικής οργάνωσης στις δασικές πυρκαγιές και ένας από τους ανθρώπους που γνωρίζουν καλύτερα απ΄όλους τις συνθήκες και τις δυσκολίες αυτών των αποστολών.

«Οχι απλά δεν υπάρχουν κίνητρα, αλλά όταν κάποιοι αναγκάζονται να παίρνουν άδεια από τη δουλειά τους, αυτό λειτουργεί ξεκάθαρα ως αντικίνητρο στον εθελοντισμό. Στην ελληνικη νομοθεσία δεν προβλέπεται αποζημίωση για την απώλεια εισοδήματος. Επιπλέον δεν υφίσταται πουθενά η νομική υποχρέωση του εργοδότη να δώσει άδεια σε πιστοποιημένους εθελοντές να επιχειρήσουν σε περιπτώσεις ανάγκης, με τον εργαζόμενο να μη γνωρίζει εάν αυτό θα του στοιχίσει ακόμα και τη δουλειά του».

Σε ερώτηση του «Εθνους» για την πρακτική σε άλλες χώρες, ο κ. Τζηρίτης αναφέρθηκε στη Ρουμανία, τις ικανότητες της οποίας στη δασοπυρόσβεση θαύμασε η Ελλάδα στις μεγάλες φωτιές του 2021. Στη χώρα αυτή έχει προβλεφθεί όχι μόνο άδεια για επιχειρήσεις, αλλά και για εκπαίδευση εθελοντών.

Αντίστοιχα στην Κύπρο οι εργοδότες αισθάνονται υποχρέωση να βοηθήσουν θεωρώντας ιδιαιτέρως τιμητικό να έχουν εθελοντές στο εργατικό δυναμικό τους, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις προβλέπονται έως και φοροελαφρύνσεις και αλλά κίνητρα.

Ο εθελοντισμός έχει πλέον περάσει στην κουλτούρα πολλών λαών. Δεν είναι τυχαίο ότι στην Πορτογαλία σήμερα δραστηριοποιούνται 50.000 εθελοντές και 5.000 μόνιμοι δασοπυροσβέστες.

Την ίδια στιγμή στην Ελλάδα βασικές ανάγκες όπως ο εξοπλισμός των ομάδων εθελοντών επαφίεται πολλές φορές στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, οι οποίοι συχνά κάνουν από λανθασμένες έως και επικίνδυνες επιλογές: «Εχει καταγραφεί περίπτωση που προμήθευσαν πλαστικά κράνη εργοταξιακού τύπου σε εθελοντικές ομάδες δασοπυρόσβεσης. Ακόμα και η πυροσβεστική είχε προμηθεύσει κάποτε εποχικούς με τέτοια», σημειώνει ο κ. Τζηρίτης.

Ο επίσης εθελοντής Αντώνης Δούρος προσθέτει ότι ακόμα και τα άρβυλα των ανθρώπων της Πυροσβεστικής δεν είναι ενδεδειγμένα. Κι αυτό όχι για λόγους άγνοιας: «Ρωτήσαμε γιατί δεν έχουν καταλληλότερα παπούτσια για τη δασοπυρόσβεση και μας απάντησαν ότι ...δε γυαλίζουν για τις παρελάσεις».

Μεταξύ των ομάδων εθελοντών διακρίνονται ορισμένες που διαθέτουν σημαντικά περισσότερα μέσα και εκπαίδευση. Αλλά ακόμα κι αυτό εν μέρει οφείλεται σε μεμονωμένους υπαλλήλους Περιφερειών που τις ενημερωνουν και τις εντάσσουν σε ευρωπαικά προγράμματα επιμόρφωσης. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ομάδας στην Πρέβεζα η οποία θα μεταβεί το χειμώνα για εκπαίδευση στην Ιταλία, ενώ θεωρείται τόσο εξελιγμένη που έχει τοποθετήσει ακόμα και ...barcode στις αποθήκες με τον εξοπλισμό της. Τη διαφορά εκτός από τα μέλη της κάνει ένας συγκεκριμένος υπάλληλος της Περιφέρειας Ηπείρου, ο οποίος ενημερώνει για κάθε χρηματοδοτική ευκαιρία για εξοπλισμό και κάθε δυνατότητα μέσω ΕΣΠΑ, κλπ.

Ωστόσο αυτή η πρακτική φαίνεται ότι αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα, ο οποίος θέλει τους εθελοντές να πληρώνουν από την τσέπη τους από τον εξοπλισμό τους έως και τη βενζίνη για τις περιπολίες τους.

Την ίδια στιγμή στους ΟΤΑ τα τμήματα Πολιτικής Προστασίας απαρτίζονται συχνά από υπαλλήλους με ειδικότητες άσχετες με το αντικείμενο: «Σε πολλές Περιφέρειες δεν υπάρχει καν γεωτεχνικός χωρίς τον οποίο δεν μπορείς να καταρτίσεις χάρτες κινδύνου. Αλλού δε χρησιμοποιούν γεωχωρικά δεδομένα χωρίς τα οποία δεν μπορείς να υποστηρίξεις τις ομάδες», σημειώνει ο κ. Τζηρίτης.

Η απουσία τοπικών συντονιστικών κέντρων έγινε εμφανής στις πρόσφατες πλημμύρες της Λάρισας: «Δεν υπήρχε κτίριο, κάμερες, οργανόγραμμα ροής πληροφοριών, δεν ήξερε ποιος θα μιλάει με ποιον».

Και όλα αυτά την ώρα που σε άλλες ευρωπαικές χώρες και η διαχείριση του δάσους έχει φτάσει σε άλλα επίπεδα. Για παράδειγμα εφαρμόζεται οργανωμένη βόσκηση ως τρόπος διαχείρισης δασών με το κρέας που πωλείται και προέρχεται από τα συγκεκριμένα κοπάδια να διαθέτει ειδικό ταμπελάκι στα σούπερ μάρκετ ώστε να ξέρει ο καταναλωτής ότι με τον τρόπο αυτό βοηθά στην πυροπροστασία της χώρας του. Αντίθετα στην Ελλάδα οι 30 κτηνοτρόφοι της Δαδιάς που επί της ουσίας διαχειρίζονταν το δάσος μέσω των ζώων τους, πλέον έχουν μειωθεί σε 2 εκ των οποίων ο ένας είδε τα ζώα του να χάνονται στην πρόσφατη φωτιά, ενώ οι περισσότεροι αναγκάστηκαν να αντικαταστήσουν τα αιγοπρόβατα με αγελάδες εξαιτίας των οικονομικών δυσκολιών.

Το ίδιο έχει συμβεί και με τους ρητινισυλλέκτες σε πολλές περιοχές της χώρας. Στο Λουτράκι οι ρετσινάδες συνέβαλαν στον καθαρισμό του δάσους, αλλά η δραστηριότητα έχει εγκαταλειφθεί σε μεγάλο βαθμό και πλέον έχουν απομείνει περίπου δέκα στην Περαχώρα.

Μη σου τύχει φωτιά αν υπάρχει συμβάν στην Αθήνα

Παρά την προσφορά τους και τη συμβολή τους στη δασοπυρόσβεση, οι εθελοντές γνωρίζουν ότι σχεδόν σε κάθε περιστατικό φωτιάς στην περιφέρεια, το οποίο θα τύχει να συμπέσει με φυσική καταστροφή στην Αθήνα, θα μείνουν μόνοι τους: «Ελλάδα είναι μόνο η Αθήνα. Το γνωρίζουμε πια αυτό. Οταν έχει πρόβλημα η Αθήνα, τα μέσα για μας είναι ελάχιστα. Μετράει που θα είναι μεγαλύτερο το πολιτικό κόστος. Είναι να μη σου κάτσει φωτιά, αν έχει και φωτιά στην Αττική», λέει ο πρόεδρος της ομάδας εθελοντών Λουτρακίου, Μιχάλης Κανάκης.

Μόνιμα με έναν ασύρματο στο χέρι είναι ο Δημήτρης Οικονόμου από την ομάδα εθελοντών της Κορίνθου. Γιος δασικού υπαλλήλου, ήθελε από μικρός να ασχοληθεί με την προστασία του δάσους: «Δοκίμασα να προσληφθώ στην πυροσβεστική το 2005, αλλα δεν τα κατάφερα. Γρήγορα ακολούθησα το δρόμο του εθελοντή, είχα το γονίδιο», λέει.

Εχει πάνω από πέντε χρόνια να πάει έστω και λίγες μέρες καλοκαιρινές διακοπές, αλλά δεν έχει σκεφτεί ούτε μια μέρα να τα παρατήσει. Κι ας έχει περάσει και μέρες που μέσα σε ένα 24ωροι χρειάστηκε να πάει σε πέντε διαφορετικές φωτιές: «Εδώ βλέπουμε ηλικιωμένους να έρχονται σχεδόν μέχρι τη φωτιά για να μας φέρνουν ένα μπουκάλι νερό, εμείς θα τα παρατήσουμε»;.

Στην εθελοντική ομάδα του Λουτρακίου ο μικρότερος σε ηλικία είναι ο Γιάννης Αντωνίου, 29 ετών. Εποχικός πυροσβέστης, τις ώρες που δεν εργάζεται είναι εθελοντής. Ενα από τα πράγματα που τον στενοχωρούν είναι ότι οι νεώτεροι άνθρωποι διστάζουν να εργαστούν εθελοντικά και να προσφέρουν. Πρόσφατα βρέθηκε και στις πλημμύρες της Θεσσαλίας. Επιχείρησε στα Μεγάλα Καλύβια και τα Τρίκαλα. Στην ερώτηση ποια περιστατικά είναι πιο δύσκολα μεταξύ των πυρκαγιών και των πλημμυρών, δε δυσκολεύτηκε να απαντήσει: «Για μένα η πλημμύρα είναι σαφώς μια πιο δύσκολη κατάσταση. Κάθε στιγμη που περνά, όπου και να πας δεν ξέρεις τι κρύβει το έδαφος που πατάς».