Ευγενία Μαστορίδου: Η πρώτη δύτρια με σκάφανδρο πέρασε στην αιωνιότητα από τα χέρια γλύπτη μαθηματικού

Με το θάρρος και τη γενναιότητα της έγραψε ιστορία στο απέραντο γαλάζιο του Αιγαίου. Η Ευγενία Μαστορίδου πέρασε στην ιστορία ως πρώτος άνθρωπος που βούτηξε με σκάφανδρο στα νερά της Σύμης για να αποδείξει στους σφουγγαράδες πως η επαναστατική μηχανή κατάδυσης μπορεί να αλλάξει τη μοίρα τους αλλά και την οικονομία του νησιού.

Το ημερολόγιο έδειχνε το σωτήριο έτος 1863 και η Σύμη τότε βρίσκονταν υπό τουρκική κατοχή. Το όνομα της Ευγενίας Μαστορίδου ή «Φώτενα» από το όνομα του άντρα της Φώτη Μαστορίδη έγινε σύμβολο του νησιού και των σφουγγαράδων που μέχρι τότε καταδύονταν μόνο με μία ανάσα και τη βοήθεια της σκανταλόπετρας που με το βάρος της και την υδροδυναμική της οδηγούσε τους δύτες στο «σκοτεινό» βυθό που κατ΄εκτίμηση υπήρχαν σφουγγάρια.

Ο Βολονάκης έσωσε τη φήμη της

Το θαρραλέο εγχείρημα της «Φώτενας» αλλά και τη φήμη που απέκτησε όχι μόνο στη Σύμη και στην Κάλυμνο αλλά σε κάθε γωνιά του Αιγαίου διέσωσε ο Συμιακός Καθηγητής πανεπιστημίου Μιχαήλ Βολονάκης (1875-1950).

Πέρασαν 160 χρόνια από τότε και ο Δήμος Σύμης με πρωτοβουλία του δημάρχου Ελευθέριου Παπακαλοδούκα αποφάσισε να αναδείξει και να προβάλλει τη μορφή της Ευγενίας Μαστορίδου που συμβολίζει την αστείρευτη δύναμη της γυναίκας αλλά και τον αποφασιστικό ρόλο της στις μεγάλες εξελίξεις.

Δεν υπάρχει φωτογραφία

Έτσι δόθηκε εντολή στον Καλύμνιο γλύπτη Σακελάρη Κουτούζη να φιλοτεχνήσει ένα άγαλμα της Ευγενίας Μαστορίδου ώστε η μορφή της να αποτελεί σύμβολο για τους κατοίκους και τους επισκέπτες της Σύμης. Υπήρχε όμως ένα μεγάλο πρόβλημα: «Όσο κι αν έψαξα στα διαθέσιμα αρχεία ή σε ιστορικές αναφορές δε βρήκα φωτογραφία ή κάποιο ζωγραφισμένο πορτρέτο της Ευγενίας Μαστορίδου. Βρήκα τον τάφο της. Εκεί υπάρχει μία αρχαιοπρεπή επιγραφή αλλά και πάλι δεν υπήρχε φωτογραφία. Άλλωστε μιλάμε για μία περίοδο που στα νησιά μας η φωτογραφία ήταν σχεδόν ανύπαρκτη», είπε στο ethnos.gr o γλύπτης του αγάλματος Σακελάρης Κουτούζης.

Το μοντέλο δύτρια από την Κάλυμνο

Μοιραία αναζήτησε κάθε διαθέσιμη ιστορική πηγή, διάβασε κάθε λεπτομέρεια για τη ζωή και το χαρακτήρα της Ευγενίας Μαστορίδου και του συζύγου της και αποφάσισε να αναζητήσει μία κλασική μορφή δυναμικής Δωδεκανήσιας. «Βρήκα αυτή τη μορφή στο πρόσωπο της Ζηνοβίας Εργά. Είναι μία νέα και όμορφη γυναίκα 35 ετών με καταγωγή από την Κάλυμνο που μάλιστα ασχολείται επαγγελματικά με τις καταδύσεις και πριν ενάμιση χρόνο είχε κάνει και κατάδυση με σκάφανδρο για να τιμήσει την Ευγενία Μαστορίδου. Της ζήτησα να γίνει το μοντέλο της συγκεκριμένης δημιουργίας. Δέχτηκε με χαρά. Έβαλε τη στολή, βγάλαμε φωτογραφίες και πάνω σε αυτές δούλεψα το έργο μου», είπε ο Σακελάρης Κουτούζης στο ethnos.gr. Mάλιστα η Ζηνοβίας Εργά η οποία το Μάιο του 1922 είχε κάνει και κατάδυση με σκάφανδρο στη Χάλκη για να τιμήσει τη μνήμη και την προσπάθεια της Ευγενίας Μαστορίδου.

Ο μαθηματικός που τον κέρδισε η γλυπτική

Ο 73χρονος σήμερα γλύπτης που κατάγεται από την Κάλυμνο είναι απόφοιτος του Μαθηματικού τμήματος του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Από το 1980 που ολοκλήρωσε τις σπουδές του και γύρισε στο νησί δίδασκε μαθηματικά στους μαθητές της Καλύμνου αλλά από μικρός είχε αγάπη για τη γλυπτική και παράλληλα μελετούσε Ιστορία της Τέχνης και εξατομικευμένα τα έργα, των μεγάλων δημιουργών της γλυπτικής όπως του Φειδία, του Πραξιτέλη, του Μιχαήλ Άγγελου και του Ροντέν.

«Τα θαυμάσια έργα συλλογών γλυπτικής, που φιλοξενούνται στα μουσεία, με βοήθησαν ως σημείο αναφοράς, αλλά και ως μοναδική συντροφιά στην αναζήτησή μου για την βαθύτερη επαφή με τη τέχνη. Γενικά είμαι αυτοδίδακτος. Έχω παρακολουθήσει μαθήματα τέχνης και ειδικευμένης τεχνογνωσίας της γλυπτικής», λέει ο Σακελάρης Κουτούζης ο οποίος από το 2008 διατηρεί στην Κάλυμνο, τη Γλυπτοθήκη Gallery Nautilus, ετοιμάζει έκθεση στο Παρίσι, ενώ έχει φιλοτεχνήσει και τρία γιγαντοαγάλματα στην πόλη Τσανγκ Τσούνγκ (Changchun) της Β.Α. Κίνας (έναν Λαμπαδηδρόμο, έναν Δεόμενο Μοναχό και ο Δίαυλος των Κυκλάδων).

Η θρυλική «Φώτενα»

Όσο για την θρυλική Ευγενία Μαστορίδου ή «Φώτενα» θα μένει για πάντα οδηγός των επιτευγμάτων των γυναικών στα Δωδεκάνησα και όχι μόνο. Σύμφωνα με τις αναφορές του Μιχαήλ Βολονάκη ο Φώτης Μαστορίδης που κατάγονταν από τη Σύμη το 1862 έφερε στο νησί το πρώτο σκάφανδρο.

Καπετάνιος σε Ινδίες και Κεϋλάνη

Ο Μαστορίδης δεν ήταν δύτης. Εργαζόταν ως καπετάνιος σε πλοία των Άγγλων για την ανέλκυση ναυαγίων στις Ανατολικές Ινδίες και την Κεϋλάνη αλλά και στα έργα που γίνονταν για τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ που στο μεταξύ είχαν ξεκινήσει από το 1859 και ολοκληρώθηκαν το 1869.

Η «θαυματουργή» στολή

Οι Άγγλοι έκαναν δώρο στον Φώτη Μαστορίδη ένα πλήρες σκάφανδρο με τον εξοπλισμό του. Ο Μαστορίδης έφτασε στο νησί με νέο σκαρί και με τη «θαυματουργή» στολή. Παρά τις πολύμηνες προσπάθειες του δεν κατάφερε να πείσει κάποιον δύτη να την δοκιμάσει. Όλοι φοβόντουσαν πως θα πνιγούν. Άλλωστε μέχρι τότε κανείς δεν την είχε χρησιμοποιήσει στην σπογγαλιεία.

Ηταν τριών μηνών έγκυος

Τελικά το 1863 η Ευγενία Μαστορίδου που λέγεται πως ήταν και τριών μηνών έγκυος φόρεσε τη στολή και καταδύθηκε σε βάθος 15 μέτρων. Έμεινε για αρκετή ώρα και όταν αναδύθηκε είδε δεκάδες συμπατριώτες της να την κοιτούν με γουρλωμένα μάτια μην πιστεύοντας πως τα είχε καταφέρει. Από τότε ξεκίνησε η χρήση της στολής με σκάφανδρο που αύξησε την παραγωγή αλλά αύξησε και τα δυστυχήματα. Το 1864 άρχισαν να χρησιμοποιούνται σκάφανδρα από σπογγαλιείς της Καλύμνου, της Χάλκης και του Καστελόριζου, ενώ το 1866 χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά από Υδραίους και Αιγινήτες.

Μέχρι την απαγόρευση

Η χρήση της στολής και του σκαφάνδρου έφερε και πολλά δυστυχήματα και ατυχήματα καθώς δεν υπάρχε γνώση για τους κινδύνους που υπήρχαν και σχετίζονταν με τη διαδικασία της αποσυμπίεσης. Το 1866 απαγορεύτηκε η χρήση σκάφανδρου αλλά η απαγόρευση δεν κράτησε πολύ... 

Η «ασθένεια των δυτών»

Από το 1866 μέχρι το 1915 καταγράφηκαν εκατοντάδες θάνατοι και χιλιάδες περιστατικά παραλύσεων λόγω της «ασθένειας των δυτών» σε όλα τα νησιά του Αιγαίου. Το ίδιο διάστημα σημειώθηκαν μόλις 10 θάνατοι δυτών που επιχειρούσαν με τον παραδοσιακό τρόπο της μιας ανάσας. Το 1866 απαγορεύτηκε η χρήση σκάφανδρου αλλά η απαγόρευση δεν κράτησε πολύ...

Η πρώτη αυτόνομη συσκευή

Το 1865 οι Γάλλοι Rouquavrol και Denavorouze κατασκεύασαν το πρώτο ημιαυτόνομο σκάφανδρο, το αποκαλούμενο και ως «αεροφόρο». Ήταν ένα νέο είδος σκάφανδρου που λάμβανε αέρα υπό πίεση από την επιφάνεια, είχε όμως μια φιάλη - ένα είδος ντεπόζιτου στη ράχη του - το οποίο γέμιζε με πεπιεσμένο αέρα και έδινε τη δυνατότητα στο δύτη, οποιαδήποτε στιγμή επιθυμούσε, να διακόψει την επαφή με την επιφάνεια, να αφήσει το σωλήνα και να δράσει ως αυτοδύτης.