AIDS: Αύξηση των κρουσμάτων υπό το πέπλο της σιωπής

Ελάχιστοι είναι οι οροθετικοί στην Ελλάδα που έχουν μιλήσει ανοιχτά για το HIV/AIDS. Οι περισσότεροι διαλέγουν τη σιωπή. Ίσως γιατί λίγοι είναι δυστυχώς και οι άνθρωποι που γνωρίζουν πραγματικά τι είναι το HIV/AIDS, πώς «κολλάς» πώς δεν «κολλάς», ποια είναι τα συμπτώματα και πού μπορείς να κάνεις ένα τεστ ανώνυμα, γρήγορα και δωρεάν. 

Όταν ακούσει κάποιος τη λέξη AIDS αμέσως σκέφτεται «σεξ, ομοφυλοφιλία, ντροπή, φόβος, θάνατος». Οι περισσότεροι αποφεύγουν τη λέξη «φορέας» επειδή είναι φορτισμένη αρνητικά, εμπεριέχει στίγμα, φόβο και στερεότυπα που ανήκουν σε άλλες εποχές. Γι' αυτό και χρησιμοποιούν τη φράση «οι άνθρωποι που ζουν με τον ΗΙV». Θεωρούμε ότι είναι κάτι που δεν μας αφορά, μία ασθένεια πολύ μακριά από εμάς και τη ζωή μας και αντιμετωπίζουμε με φόβο, οίκτο ή ακόμα και ρατσισμό τους ανθρώπους που ζουν με τον HIV.  

Η κατάσταση στην Ελλάδα

Μέχρι και το τέλος του 2017 (πιο πρόσφατα επιδημιολογικά στοιχεία του ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ.), 16,669 άνθρωποι στην Ελλάδα (83% άνδρες και 17% γυναίκες, 82% ελληνικής και 18% μη ελληνικής υπηκοότητας) έχουν διαγνωσθεί με HIV, 4,094 έχουν εμφανίσει AIDS και 2,745 έχουν πεθάνει από επιπλοκές του AIDS. Συχνότεροι τρόποι μετάδοσης είναι η σεξουαλική επαφή μεταξύ ανδρών (48%), η ετεροφυλική σεξουαλική επαφή (14%) και η ενέσιμη χρήση ουσιών (14%), ενώ για το 16% των περιπτώσεων ο τρόπος μετάδοσης είναι αδιευκρίνιστος.

Κατά το 2017, 628 άνθρωποι (83% άνδρες, 17% γυναίκες) διαγνώστηκαν πρώτη φορά με λοίμωξη HIV, 112 (76% άνδρες, 24% γυναίκες) εμφάνισαν AIDS και 90 (86% άνδρες, 19% γυναίκες) πέθαναν από επιπλοκές του AIDS.

Παρακολουθώντας τη διαχρονική εξέλιξη της λοίμωξης HIV στην Ελλάδα, παρατηρείται μια λίγο πολύ σταθερά αυξητική πορεία νέων διαγνώσεων HIV από το 1981 έως το 1998, ακολουθούμενη από μια σχετική σταθεροποίηση στις 400-600 διαγνώσεις ανά έτος την επόμενη δεκαετία.

Το διάστημα 2010-2012 σημειώθηκε μια δραματική αύξηση νέων περιστατικών στους ανθρώπους που κάνουν ενέσιμη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, η οποία περιορίστηκε σε μεγάλο βαθμό τα επόμενα χρόνια. Τέλος, τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται στην Ελλάδα και πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, μια ανησυχητική αύξηση των νέων διαγνώσεων HIV μεταξύ των ανθρώπων μεγαλύτερης ηλικίας (άνω των 50 ετών).

Το AIDS και ο HIV είναι δύο διαφορετικά πράγματα

Ο HIV είναι ένας ιός που προσβάλλει το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα, δηλαδή το σύστημα που είναι υπεύθυνο για τη διατήρηση της καλής μας υγείας. Σε έναν άνθρωπο που έχει προσβληθεί από τον HIV και δε λαμβάνει θεραπεία (π.χ. επειδή δεν έχει εξετασθεί και δε γνωρίζει ότι είναι οροθετικός), ο HIV προκαλεί σε βάθος αρκετών χρόνων την όλο και μεγαλύτερη αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού του συστήματος. Από ένα σημείο και μετά (κατά μέσο όρο 10 χρόνια μετά τη μετάδοση του ιού), η βλάβη που έχει επέλθει είναι τόσο μεγάλη, ώστε το άτομο καθίσταται ευάλωτο σε μια σειρά σοβαρών νοσημάτων. Το τελικό αυτό στάδιο της λοίμωξης με τον HIV είναι αυτό που ονομάζουμε Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσοανεπάρκειας ή AIDS.

Θα πρέπει να διευκρινιστεί στο σημείο αυτό πως το AIDS είναι πλέον κάτι σχετικά σπάνιο και ακόμη πιο σπάνιοι είναι οι θάνατοι εξαιτίας επιπλοκών του AIDS. Χάρη στις σύγχρονες θεραπείες, οι περισσότεροι άνθρωποι που ζουν με τον HIV δε θα αναπτύξουν ποτέ AIDS και θα ζήσουν μια ζωή εξίσου μακρά, όπως και ο κάθε άνθρωπος. Και θα έλεγα πως είναι σημαντικό να διαχωρίζουμε και στον λόγο μας τον HIV από το AIDS. Εκφράσεις όπως το πολύ συνηθισμένο «φορέας του AIDS» ή «κόλλησε AIDS» είναι όχι μόνο επιστημονικά εσφαλμένες (είναι ο HIV που μεταδίδεται), αλλά και αναπαράγουν τη στερεότυπη ταύτιση της λοίμωξης HIV με το AIDS και τον θάνατο. Εδώ και δύο δεκαετίες, η λοίμωξη HIV είναι μια χρόνια και μη θανατηφόρα νόσος, διαχειρίσιμη μέσω της κατάλληλης θεραπείας.

Παγκόσμια Ημέρα κατά του HIV/AIDS

H 1η Δεκέμβρη είναι μία ημέρα αφιερωμένη παγκόσμια στην ευαισθητοποίηση και ενημέρωση κάθε ανθρώπου, για τον HIV και το AIDS. Εμείς επικοινωνήσαμε με τον Απόστολο Πελτέκη, ο οποίος είναι ψυχολόγος του Κέντρου Ζωής για να μας λύσει μερικές απορίες πάνω στο θέμα.  

Το Κέντρο Ζωής είναι μία αναγνωρισμένη, μη κυβερνητική, μη κερδοσκοπική οργάνωση, η οποία ιδρύθηκε το 1991 με την πρωτοβουλία μίας ομάδας φίλων, με κυρίαρχη φυσιογνωμία αυτή του Frank Olcvary, εμπνευστή και κινητήριο δύναμη του σωματείου. Διαθέτει γραφεία σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη και αποτελεί την πρώτη ελληνική οργάνωση που με μοναδικά προγράμματα, τεχνογνωσία, επιστημονική κατάρτιση και το μεράκι των ανθρώπων της, συνεχίζει να δουλεύει εντατικά για την εκπαίδευση και την ενημέρωση του κοινού, σχετικά με τον HIV ή/και το AIDS. 

Οι υπηρεσίες του Κέντρου Ζωής παρέχονται δωρεάν, από άρτια καταρτισμένο επιστημονικό προσωπικό, με απόλυτη εχεμύθεια και σεβασμό στο απόρρητο κάθε προσωπικής πληροφορίας, και χωρίς καμία διάκριση ως προς το φύλο, τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την εθνικότητά σου.

Την ίδια στιγμή, μέσα από στοχευμένες δράσεις και άρτια προγράμματα εκπαίδευσης, το Κέντρο Ζωής απευθύνεται σε όλα τα κοινά, προσφέροντας έγκυρη και πλήρη ενημέρωση σχετικά με τη  λοίμωξη HIV και το AIDS, την ευαισθητοποίηση ως προς την αναγκαιότητα και τους τρόπους προφύλαξης από τον ιό HIV, καθώς και την καταπολέμηση του κοινωνικού στίγματος που βιώνουν οι άνθρωποι που ζουν με HIV/ AIDS. 

Πού επικεντρώνονται σήμερα οι προσπάθειες των ερευνητών για την αντιμετώπιση της νόσου και θεραπεία απ’ αυτήν και ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζουν οι ερευνητές; Ποια είναι τα μέχρι τώρα αποτελέσματα;

Η έρευνα για τη θεραπεία του HIV/AIDS κινείται σε τρεις γενικές κατευθύνσεις. Η πρώτη κατεύθυνση είναι αυτή της λειτουργικής θεραπείας, όπως ονομάζεται, όπου έχει σημειωθεί και η μεγαλύτερη πρόοδος μέχρι σήμερα και φαίνεται πως θα έχουμε νέες θετικές εξελίξεις στο κοντινό μέλλον. Στη λειτουργική θεραπεία ο στόχος είναι η διατήρηση της υγείας και της ποιότητας ζωής των ανθρώπων που ζουν με τον HIV, όχι η οριστική απομάκρυνση του ιού από τον οργανισμό. Η παραγωγή και η συνεχής εξέλιξη της αντιρετροϊκής θεραπείας είναι το πιο σημαντικό επίτευγμα αυτής της γραμμής έρευνας και αυτό που έχει αλλάξει τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν με τον HIV παγκοσμίως. Και φαίνεται πως είμαστε αρκετά κοντά σε νέες κλάσεις αντιρετροϊκών φαρμάκων, με λιγότερες παρενέργειες και με πιο μακρά διάρκεια δράσης, ώστε να μην απαιτείται η καθημερινή τους λήψη, όπως σήμερα.

Στη δεύτερη γραμμή έρευνας, που στόχο έχει την οριστική εξάλειψη του HIV από τον οργανισμό ενός προσβεβλημένου ανθρώπου, τα πράγματα είναι αρκετά πιο δύσκολα. Πέρα από την παγκοσμίως μειωμένη χρηματοδότηση σε αυτόν τον τομέα έρευνας τα τελευταία χρόνια, ένα βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ερευνητές είναι η ικανότητα που έχει ο συγκεκριμένος ιός να προσβάλλει ανενεργά κύτταρα στον οργανισμό μας και, έτσι, να δημιουργεί διάσπαρτες κρυφές αποθήκες - εφεδρείες του ιού. Αν για οποιονδήποτε λόγο ένα οροθετικό άτομο διακόψει την αντιρετροϊκή του θεραπεία, τα ανενεργά αυτά κύτταρα ενεργοποιούνται και επιτρέπουν στον HIV να πολλαπλασιάζεται εκ νέου. Μέχρι και σήμερα, δεν έχει βρεθεί κάποιος τρόπος που να επιτρέπει τον εντοπισμό και την απομάκρυνση του HIV από αυτά τα σημεία. Ερευνώνται διάφορες μέθοδοι που δείχνουν υποσχόμενες, αλλά σίγουρα δε μιλάμε για κάτι που θα πρέπει να περιμένουμε στο πολύ άμεσο μέλλον.

Στην τρίτη γραμμή έρευνας, τέλος, που αφορά στην κατασκευή ενός εμβολίου που να προφυλάσσει τον πληθυσμό από τη μετάδοση του HIV, επίσης φαίνεται πως απέχουμε πολύ από την επίτευξη του στόχου. Και πάλι ερευνώνται διάφορες υποσχόμενες τεχνολογίες που έχουν κάποια αρχικά θετικά αποτελέσματα, αλλά δε μιλάμε για κάτι εφαρμόσιμο άμεσα και σε ευρεία κλίμακα. Το κύριο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν εδώ οι ερευνητές είναι το γεγονός ότι ο HIV μεταλλάσσεται πολύ εύκολα στον ανθρώπινο οργανισμό, δηλαδή αλλάζει μορφές, ώστε είναι πολύ δύσκολο να κατασκευαστεί ένα εμβόλιο που να είναι αποτελεσματικό για όλες τις πιθανές μεταλλάξεις του HIV.

Με ποιο τρόπο τα αντιρετροϊκά φάρμακα βοηθούν τη ζωή των ανθρώπων που ζουν με AIDS;

Τα αντιρετροϊκά φάρμακα είναι χημικές ουσίες που εμποδίζουν τη δράση ορισμένων ενζύμων του ιού, που είναι απαραίτητα για τον πολλαπλασιασμό του στον οργανισμό ενός προσβεβλημένου ατόμου. Σε έναν άνθρωπο που λαμβάνει την αντιρετροϊκή του αγωγή τηρώντας πιστά τις οδηγίες του/της γιατρού του, η ποσότητα του ιού στο σώμα μειώνεται μέσα σε κάποιους μήνες σε τόσο μεγάλο βαθμό, ώστε αυτός δεν μπορεί καν να ανιχνευθεί με τις συνηθισμένες εργαστηριακές μεθόδους. Κατά συνέπεια, το ανοσοποιητικό σύστημα του ατόμου ανακάμπτει, η υγεία του προστατεύεται και, επίσης, η πιθανότητα να μεταδοθεί ο ιός σε έναν άλλον άνθρωπο εκμηδενίζεται. Χάρη στα σύγχρονα αντιρετροϊκά φάρμακα, οι άνθρωποι που ζουν με τον HIV έχουν ένα προσδόκιμο ζωής σχεδόν το ίδιο με αυτό του γενικού πληθυσμού και τη δυνατότητα να ζήσουν μια εξίσου ικανοποιητική ζωή, όπως και ο κάθε άνθρωπος. Από την άλλη, τα φάρμακα αυτά περιορίζουν μεν τον ιό δραστικά, δεν τον εξαλείφουν όμως ολοκληρωτικά από τον οργανισμό. Έτσι, η αντιρετροϊκή αγωγή είναι μια δια βίου αγωγή, θα πρέπει κανείς να την παίρνει καθημερινά για όλη του τη ζωή.

Η αντιρετροϊκή αγωγή είναι δωρεάν; Προσφέρεται από το κράτος;

Ναι, η αντιρετροϊκή αγωγή και η απαραίτητη ιατρική παρακολούθηση παρέχεται δωρεάν σε κάθε άνθρωπο που ζει με τον HIV στην Ελλάδα και ανεξάρτητα από οποιαδήποτε άλλη παράμετρο, όπως το εισόδημα, η ασφαλιστική του ικανότητα ή το καθεστώς παραμονής του στη χώρα.

Ποιες άλλες παροχές προσφέρει το κράτος για τους ανθρώπους που έχουν προσβληθεί;

Η οροθετικότητα στον HIV αναγνωρίζεται ως μία μορφή αναπηρίας, καθώς πρόκειται για ένα χρόνιο νόσημα. Συνεπώς, οι προνοιακές παροχές (για παράδειγμα, το αντίστοιχο επίδομα αναπηρίας, δελτίο ελεύθερης μετακίνησης ΑμΕΑ για ΜΜΜ) κυμαίνονται ανάλογα με την αξιολόγηση του ποσοστού αναπηρίας ενός ανθρώπου που ζει με HIV από την αντίστοιχη επιτροπή των Κέντρων Πιστοποίησης Αναπηρίας του ΕΦΚΑ.

Υπό ποιες συνθήκες αυξάνεται η πιθανότητα έκθεσης ενός ανθρώπου στον HIV;

Η πιθανότητα έκθεσης στον HIV δεν εξαρτάται από την κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκει ένας άνθρωπος, αλλά από τον βαθμό στον οποίο εμπλέκεται σε συμπεριφορές που διευκολύνουν τη μετάδοση του HIV. Τέτοιες συμπεριφορές είναι κυρίως οι κάθε είδους σεξουαλικές επαφές χωρίς τη συστηματική και ορθή χρήση προφυλακτικού, οι σεξουαλικές επαφές υπό την επήρεια αλκοόλ ή άλλων ψυχοδραστικών ουσιών, η συχνή εναλλαγή σεξουαλικών συντρόφων και η κοινή χρήση συριγγών.

Αν επιχειρήσουμε μια ιεράρχηση των μέτρων προφύλαξης από τον ιό του AIDS, ποια θα ήταν αυτή;

Για τους σεξουαλικά ενεργούς ανθρώπους, ο ασφαλέστερος τρόπος προφύλαξης είναι η διατήρηση μιας αμοιβαία πιστής και μονογαμικής σχέσης, όπου και οι δύο σύντροφοι έχουν εξετασθεί και γνωρίζουν ότι είναι αρνητικοί στον HIV. Εάν, πάλι, ένας άνθρωπος δεν έχει σταθερή σχέση και εναλλάσσει συχνότερα σεξουαλικούς συντρόφους, ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος προφύλαξης είναι η συστηματική και ορθή χρήση του προφυλακτικού. Αυτό σημαίνει πως το προφυλακτικό θα πρέπει να χρησιμοποιείται σε κάθε σεξουαλική επαφή, κάθε είδους σεξουαλική επαφή, καθ’ όλη της διάρκειά της και πάντα σύμφωνα με τις οδηγίες ορθής χρήσης. Επιπλέον τρόποι προφύλαξης είναι η χρήση συμβατών με το προφυλακτικό λιπαντικών ουσιών και η αποφυγή σεξουαλικών πρακτικών που μπορεί να προκαλέσουν τραυματισμούς ή ρήξη του προφυλακτικού. Η σεξουαλική επαφή υπό την επήρεια αλκοόλ ή άλλων ουσιών, επίσης, μπορεί να καθιστά έναν άνθρωπο περισσότερο επιρρεπή σε επισφαλείς σεξουαλικές πρακτικές.

Για τους ανθρώπους που κάνουν ενέσιμη χρήση ουσιών και δεν είναι σε θέση να διακόψουν τη χρήση (ή, τουλάχιστον, την ενέσιμη χρήση), είναι απαραίτητο να μη μοιράζονται με άλλα άτομα βελόνες, σύριγγες και λοιπά σύνεργα και να χρησιμοποιούν αποκλειστικά τα δικά τους (ιδανικά, αποστειρωμένα και μίας χρήσης).

Στις υπόλοιπες καθημερινές δραστηριότητες των ανθρώπων, η πιθανότητα έκθεσης στον HIV είναι εξαιρετικά μικρή και τα στοιχειώδη μέτρα προστασίας της ατομικής υγείας είναι αρκετά, όπως η αποκλειστικά ατομική χρήση των αιχμηρών ειδών υγιεινής (π.χ. ξυραφάκια, οδοντόβουρτσες) και η χρήση γαντιών ή άλλων φραγμών σε πιθανή επαφή με σχετικά μεγάλη ποσότητα αίματος. Ομοίως, αν κάποιος πρόκειται να κάνει μια αιματηρή επέμβαση, κοσμητική (π.χ. τατουάζ, body piercing) ή ιατρική (οδοντιατρική ή χειρουργική επέμβαση), θα πρέπει να βεβαιώνεται ότι χρησιμοποιείται αποστειρωμένος εξοπλισμός.

Πέρα από τα παραπάνω, θα ήθελα να τονίσω τη μεγάλη σημασία των τακτικών προληπτικών εξετάσεων για HIV και άλλα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (ΣΜΝ), κάτι που, δυστυχώς, στην Ελλάδα λίγοι άνθρωποι κάνουν συστηματικά. Όταν κάποιος πάσχει από κάποιο άλλο ΣΜΝ, η πιθανότητα έκθεσής του στον HIV μπορεί να αυξάνεται σε μεγάλο βαθμό. Γνωρίζουμε, ακόμη, ότι η πλειοψηφία των νέων μεταδόσεων του HIV προέρχεται από ανθρώπους που είναι οροθετικοί αλλά δεν έχουν εξετασθεί, δεν το γνωρίζουν και δε λαμβάνουν θεραπεία. Η έγκαιρη διάγνωση και έναρξη θεραπείας για τον HIV από τη μία διαφυλάσσει την ατομική υγεία, από την άλλη είναι το σημαντικότερο μέσο για τον περιορισμό της επιδημίας σε εθνικό επίπεδο. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, εκτιμάται ότι περισσότεροι από 1 στους 5 ανθρώπους με HIV δε γνωρίζουν την οροθετικότητά τους, ενώ ένας μεγάλος αριθμός νέων διαγνώσεων γίνεται σε προχωρημένο στάδιο της λοίμωξης.

Τέλος, ένα μέσο προφύλαξης που έχει αποδειχθεί εξαιρετικά αποτελεσματικό, αλλά, παρά τις ευρωπαϊκές οδηγίες προς αυτή την κατεύθυνση και παρά το παράδειγμα άλλων ευρωπαϊκών χωρών, δεν εφαρμόζεται ακόμη στην Ελλάδα, είναι η προφυλακτική αγωγή ή PrEP (pre-exposure prophylaxis). Η PrEP είναι ουσιαστικά μια αντιρετροϊκή αγωγή, όπως αυτή που λαμβάνουν οι άνθρωποι που ζουν με HIV, η οποία, εφόσον λαμβάνεται σύμφωνα με τις οδηγίες του/της γιατρού, αποτρέπει τη μετάδοση του HIV σε περίπτωση έκθεσης στον ιό. Σε άλλες χώρες, η PrEP χορηγείται προληπτικά σε ομάδες ανθρώπων που παρουσιάζουν αυξημένη ευαλωτότητα στον HIV, όπως οι άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες, οι άνθρωποι που κάνουν ενέσιμη χρήση ουσιών και οι εργαζόμενοι/ες στον χώρο του σεξ, με εξαιρετικά θετικά αποτελέσματα.

Στην περίπτωση ατυχήματος, αν κάποιος έρθει σε επαφή με τον ιό, υπάρχει τρόπος αντιμετώπισης;

Στην περίπτωση που υπάρχει σοβαρή πιθανότητα ένας άνθρωπος να έχει εκτεθεί στον HIV (π.χ. είχε σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλακτικό με οροθετικό άτομο ή έσπασε το προφυλακτικό ή τραυματίστηκε με αιχμηρό αντικείμενο που έφερε νωπό αίμα κ.α.), θα πρέπει να απευθυνθεί το συντομότερο δυνατό (ιδανικά εντός 2-4 ωρών και όχι περισσότερο από 72 ώρες) σε τμήμα επειγόντων περιστατικών εφημερεύοντος νοσοκομείου της περιοχής του. Εκεί, ειδικός ιατρός θα εκτιμήσει την πιθανότητα έκθεσης στον HIV και, αν το κρίνει απαραίτητο, θα χορηγήσει στο άτομο αντιρετροϊκή αγωγή για ένα διάστημα 4 εβδομάδων. Με αυτόν τον τρόπο είναι δυνατόν να αποτραπεί εντελώς η μετάδοση του ιού. Όσο νωρίτερα λάβει κανείς τη συγκεκριμένη θεραπεία, τόσο μεγαλύτερη είναι και η πιθανότητα επιτυχίας της.

Τι γίνεται με τις γυναίκες που είναι οροθετικές και θέλουν να φέρουν παιδί στον κόσμο;

Εφόσον λαμβάνουν συστηματικά αντιρετροϊκή αγωγή, έχουν μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο και την απαραίτητη ιατρική παρακολούθηση, οι γυναίκες με HIV μπορούν να φέρουν στον κόσμο υγιή παιδιά, αρνητικά στον HIV, όπως όλες οι γυναίκες. Για αυτό και κάθε γυναίκα που σκοπεύει να μείνει έγκυος ή έμαθε πρόσφατα ότι είναι έγκυος, πρέπει να κάνει (μεταξύ άλλων) εξέταση ειδικά για HIV. Σοβαρή πιθανότητα μετάδοσης στο έμβρυο ή το νεογέννητο υπάρχει μόνο όταν η μητέρα δε γνωρίζει ότι είναι οροθετική ή δε λαμβάνει εγκαίρως την κατάλληλη θεραπεία και ιατρική φροντίδα. Πάντως, τα περιστατικά μετάδοσης από οροθετική μητέρα στο παιδί είναι πολύ σπάνια στη χώρα μας (π.χ. 1 περιστατικό το 2017).

Σε περίπτωση που κάποιος βγει θετικός στο τεστ για HIV, ποιες ενέργειες πρέπει να ακολουθήσει;

Κάθε αρχικό θετικό αποτέλεσμα σε εξέταση HIV θα πρέπει να επιβεβαιώνεται με δεύτερο έλεγχο, που διενεργείται στα εθνικά Κέντρα Αναφοράς AIDS. Εάν η διάγνωση επιβεβαιωθεί, τότε το άτομο θα παραπεμφθεί σε μία από τις Μονάδες Ειδικών Λοιμώξεων που λειτουργούν σε διάφορα νοσοκομεία της χώρας, προκειμένου να υποβληθεί σε μια σειρά εξετάσεων και να ξεκινήσει την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.

Πέρα όμως από το ιατρικό κομμάτι, το οποίο συνήθως διευθετείται σχετικά γρήγορα και εύκολα, η λοίμωξη HIV παραμένει στη χώρα μας μια ιδιαίτερα στιγματισμένη κοινωνικά νόσος και, συχνά, η διάγνωσή της σηματοδοτεί μια σειρά εμποδίων, κρίσεων ή αναπροσαρμογών σε ποικίλα επίπεδα της καθημερινής ζωής του οροθετικού ατόμου (π.χ. στις σχέσεις, στην εργασία, στην ερωτική ζωή). Εδώ, προφανώς, δεν υπάρχει μία συνταγή για όλους. Κάποιοι άνθρωποι μπορεί να έχουν ένα πολύ υποστηρικτικό κοινωνικό δίκτυο και, εφόσον το αξιοποιήσουν, αυτό να είναι αρκετό για να συνεχίσουν τη ζωή τους. Άλλοι ίσως χρειαστούν εξειδικευμένη ψυχοκοινωνική υποστήριξη από επαγγελματίες. Υπάρχουν, επίσης, οργανώσεις και σύλλογοι υποστήριξης των ανθρώπων που ζουν με HIV που μπορούν να προσφέρουν βοήθεια σε πολλά επίπεδα, όπως το Κέντρο Ζωής. Σίγουρα, πάντως, η απομόνωση του ατόμου κάνει τα πράγματα πιο δύσκολα.

Ποιες είναι συνήθως οι αντιδράσεις κατά την παραδοχή;

Αυτό είναι ένα θέμα που απασχολεί πολύ συχνά τους ανθρώπους που ζουν με τον HIV. Το να ζει κανείς κρατώντας κρυφό (ακόμη και από πολύ κοντινούς του ανθρώπους) ένα τόσο σημαντικό προσωπικό ζήτημα, μπορεί να είναι μεγάλο ψυχικό βάρος και να εντείνει την αίσθηση της ενοχής. Από την άλλη, το να αποκαλύψει κανείς την οροθετικότητά του ενέχει πάντα ένα σημαντικό ρίσκο. Πώς θα αντιδράσει ο άλλος; Θα με απορρίψει; Θα με αποκόψει; Θα με φοβάται; Θα με λυπάται; Θα το κρατήσει μυστικό ή θα το πει και σε άλλο κόσμο;

Σαφώς, έχουμε συναντήσει και περιπτώσεις όπου η αποκάλυψη της οροθετικότητας ακολουθήθηκε από αρνητικές αντιδράσεις, ακόμη και από συγγενικά ή φιλικά πρόσωπα. Ωστόσο, η δική μου εμπειρία δείχνει πως, όταν προϋπάρχει μια σχέση εμπιστοσύνης, αμοιβαίας αγάπης, εκτίμησης και ενδιαφέροντος, τότε η νέα πληροφορία, ακόμη και αν ξαφνιάζει ή τρομάζει στην αρχή, ενσωματώνεται τελικά με ομαλό τρόπο και η σχέση συνεχίζεται, συχνά και περισσότερο ενδυναμωμένη από ό,τι πριν. Μια αδύναμη ή ρηχή σχέση, από την άλλη, μπορεί όντως να οδηγηθεί σε ρήξη. Η αποκάλυψη της οροθετικότητας μπορεί να είναι μια ισχυρή δοκιμασία για τη σχέση και είτε να την ενισχύσει, είτε να αναδείξει τις ελλείψεις της και να την κλονίσει.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις της ασθένειας στον ίδιο τον πάσχοντα αρχικά, αλλά και στο οικογενειακό καθώς επίσης και στο στενό συγγενικό του περιβάλλον;

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, έχει σημειωθεί αξιοσημείωτη πρόοδος στην ιατρική αντιμετώπιση της λοίμωξης HIV και, στις περισσότερες περιπτώσεις, το ιατρικό μέρος της προσαρμογής του ατόμου μετά τη διάγνωση διευθετείται σχετικά γρήγορα και εύκολα. Σαφώς υπάρχουν και περιπτώσεις ανθρώπων που διαγιγνώσκονται αφότου ο ιός έχει ήδη βλάψει σοβαρά την υγεία τους, οπότε το ίδιο το άτομο και το περιβάλλον του είναι αντιμέτωποι με μια σοβαρή και δυνητικά απειλητική για τη ζωή κατάσταση, με αντίστοιχες συναισθηματικές αντιδράσεις.

Ωστόσο, οι συνέπειες της λοίμωξης HIV είναι, συνήθως, περισσότερο ορατές στο επίπεδο της ψυχικής λειτουργίας του διαγνωσμένου ατόμου και των σχέσεών του με τα οικεία του πρόσωπα. Εδώ, οι επιπτώσεις εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την προηγούμενη ψυχολογική οργάνωση του ατόμου και την προηγούμενη ποιότητα των σχέσεών του. Για μια ευάλωτη προσωπικότητα, για παράδειγμα, η διάγνωση HIV μπορεί όντως να αποτελεί δυνατό πλήγμα. Ομοίως και για μια ρηχή, επιφανειακή σχέση, χωρίς αμοιβαία εμπιστοσύνη και ενδιαφέρον. Από την άλλη, μπορεί να σας φανεί περίεργο, αλλά για αρκετούς ανθρώπους η διάγνωση HIV έχει σηματοδοτήσει μια πολύ θετική αλλαγή, αυξάνοντας τη φροντίδα του εαυτού και ενδυναμώνοντας τις σχέσεις τους.

Ποια θα πρέπει να είναι η στάση της κοινωνίας μας απέναντι σε ένα άτομο που έχει μολυνθεί από τον ιό;

Αν το δούμε από μια εντελώς ψυχρή, λογική πλευρά, η λοίμωξη HIV είναι ένα χρόνιο νόσημα όπως τόσα άλλα, αρκετά εκ οποίων πολύ σοβαρότερα. Ευτυχώς, στη χώρα μας υπάρχουν τρόποι για έγκαιρη διάγνωση, υπάρχουν πολύ αποτελεσματικές θεραπείες, υπάρχουν προνοιακές παροχές και οργανώσεις υποστήριξης, είναι στο χέρι του ατόμου να αξιοποιήσει τις διαθέσιμες βοήθειες, να κάνει τις αναγκαίες προσαρμογές και να συνεχίσει τη ζωή του. Δε χρειάζεται κάτι περισσότερο από την πλευρά της κοινωνίας και σίγουρα όχι φόβος ή οίκτος.

Από την άλλη, όμως, η λοίμωξη HIV δεν είναι απλά ένα χρόνιο νόσημα. Είναι ένα σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα. Είναι ένα νόσημα που εξαρχής (και για λόγους κοινωνικούς, όχι επιστημονικούς) συνδέθηκε με την ανδρική ομοφυλοφιλία και τη σεξουαλική ελευθεριότητα. Αναπόφευκτα, οι αναφορές στο HIV/AIDS κινητοποιούν τις προσωπικές μας στάσεις προς τη σεξουαλικότητα στις διάφορες εκφάνσεις της. Δε θα πρωτοτυπήσω λέγοντας πως η σεξουαλικότητα εν γένει συνεχίζει να αποτελεί στην Ελλάδα ένα θέμα ταμπού, που συνήθως εγείρει συναισθήματα ντροπής και αμηχανίας. Πόσο μάλλον η ομοφυλοφιλία; Νομίζω πως από εκεί προέρχεται και το μεγαλύτερο μέρος του αρνητικού ηθικού φορτίου που συνοδεύει το HIV/AIDS ως σήμερα και περιορίζει τις ζωές πολλών ανθρώπων με HIV. Όταν ως άτομα, ως φίλοι, ως σύντροφοι, ως γονείς, ως δάσκαλοι βρούμε τρόπους να μιλήσουμε με ειλικρίνεια και χωρίς περιστολές για τη σεξουαλικότητα, να την αποδεχθούμε ως ένα πλούσιο, απολαυστικό και φυσιολογικό μέρος της ζωής μας, νομίζω πως το μεγαλύτερο βάρος του κοινωνικού στίγματος γύρω από το HIV/AIDS θα έχει ήδη εξαλειφθεί.

Πώς χειρίζεστε σε προσωπικό επίπεδο την απώλεια ασθενών;

Εάν ως απώλεια εννοείτε τον θάνατο, δε μου έχει τύχει κάτι τέτοιο ως τώρα. Όπως ανέφερα και προηγουμένως, οι θάνατοι εξαιτίας επιπλοκών του AIDS είναι κάτι σπάνιο στις μέρες μας. Οι άνθρωποι που ζουν με HIV μπορεί να βιώνουν, ωστόσο, απώλειες σε πολλά άλλα επίπεδα της ζωής τους, όπως στις οικογενειακές, φιλικές και ερωτικές τους σχέσεις, στην εργασία ή την αυτοεκτίμησή τους. Και όντως, συχνά ακούω καταστάσεις που μπορεί να μου προκαλούν, σε ένα προσωπικό επίπεδο, θλίψη ή θυμό ή άλλα αρνητικά συναισθήματα. Αλλά ως επαγγελματίας ψυχικής υγείας, είμαι σε θέση να διαχωρίζω αρκετά καλά την προσωπική και την επαγγελματική μου ζωή, ώστε να μην εμπλέκεται η μία στην άλλη.

Μπορείτε να θυμηθείτε μία από αυτές τις δύσκολες στιγμές...

Νομίζω πως η πιο δύσκολη στιγμή στην οποία βρέθηκα όσο διάστημα ασχολούμαι με το HIV/AIDS ήταν σε ένα Λύκειο, το οποίο είχαμε επισκεφθεί για να ενημερώσουμε τους μαθητές και τις μαθήτριες για το HIV/AIDS και την ασφαλή σεξουαλική συμπεριφορά. Εκεί, θυμάμαι, ήταν μια ομάδα μαθητριών, νομίζω της Γ’ τάξης, που επέμενε πως, εφόσον μια κοπέλα παίρνει αντισυλληπτικά χάπια, δε χρειάζεται να ανησυχεί για τον HIV ή άλλα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και ότι η ύπαρξη του HIV είναι ένας μύθος κατασκευασμένος από τις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες, προκειμένου να πουλήσουν φάρμακα. Αυτό ήταν το πρώτο σοκ. Έκτοτε, βρέθηκα αρκετές φορές στην ίδια θέση. Μπροστά στο μέγεθος της άγνοιας ακόμη και στοιχειωδών ζητημάτων και την ένταση των προκαταλήψεων μπορεί πραγματικά να νιώσει κανείς πολύ ανίσχυρος.