Δόμνα Βισβίζη, η Καταδρομέας του Αιγαίου: η ηρωίδα της Επανάστασης που πέθανε πάμπτωχη και λησμονημένη

Ήταν η μοίρα των ηρωίδων της Ελληνικής Επανάστασης να διαθέτουν τις περιουσίες τους για τον Αγώνα, να πεθαίνουν μη έχοντας τα απαραίτητα για να βιοποριστούν και να λησμονούνται. Η Μαντώ Μαυρογένους πέθανε πάμπτωχη και ξεχασμένη έχοντας ξοδέψει όλη την περιουσία της για τον Αγώνα. Οι πληροφορίες για τη ζωή και τη δράση της Μαυρογένους, αντλούνται κυρίως από ξένους συγγραφείς, τους οποίους είχε γοητεύσει με την προσωπικότητα και την ομορφιά της· οι έλληνες ιστορικοί αποσιώπησαν και δεν αξιολόγησαν επαρκώς την προσφορά της.

Η Μπουμπουλίνα, ξόδεψε όλη την περιουσία της για τις ανάγκες της Επανάστασης και στο τέλος δολοφονήθηκε δι' ασήμαντον αφορμή. Και οι δυο γυναίκες αποκαταστάθηκαν από την Ιστορία και σήμερα τα ονόματά τους κοσμούν το Πάνθεον των ηρώων των Ελλήνων, αλλά και κατέχουν θέση περίοπτη στη συνείδηση του Ελληνικού Λαού.

Τη Δόμνα Βισβίζη, όμως την έχετε ακούσει; Όχι! Αυτή και πολέμησε εναντίον των Οθωμανών και έδωσε ό,τι χρήματα είχε για την Επανάσταση και πέθανε βυθισμένη στη φτώχεια και τέλος την ξέχασε και η Ιστορία. Στο Λεξικό του Ελευθερουδάκη το όνομά της Δόμνας Βισβίζη αναφέρεται, ως υποσημείωση, κάτω από εκείνο του συζύγου της! Ας ανατρέξουμε, όμως, στην ιστορία του ζεύγους Βισβίζη που πλέον μόνο οι ενημερωμένου ιστορικοί γνωρίζουν… και κάποια σάιτ του διαδικτύου.

Ο καπετάνιος από την Αίνο

Ο Χατζή-Αντώνης Βισβίζης καταγόμενος από την Αίνο της Θράκης (σημερινή Ενέζ στις εκβολές του Έβρου ποταμού) είχε πλοία δικά του που τα διέθεσε στην υπηρεσία της Επανάστασης. Ο Βισβίζης πολέμησε με σθένος τους Τούρκους στις Βόρειες Σποράδες. Και ο Ανδρούτσος και ο Κριεζώτης βεβαιούν την εξαίρετη δράση του Βισβίζη. Ο ίδιος και τα πλοία του τέθηκαν υπό τις διαταγές των Ψαριανών μέχρι το 1822 όταν και σκοτώθηκε.
Η Αίνος ήταν οικονομικό και πνευματικό κέντρο της Θράκης με μεγάλη ναυτική δύναμη. Ήδη από το 1813 διέθετε 4 μεγάλα πλοία και 60 σακολέβες για να φθάσει τα 300 πλοία το 1821. Με τα πλοία αυτά οι Αινίτες διέσχιζαν την Ανατολική Μεσόγειο και έφθαναν μέχρι τη Συρία και την Αίγυπτο. Οι Αινίτες, στα τέλη Απριλίου- αρχές Μαϊου1821 κήρυξαν την Επανάσταση, κατέλαβαν το κάστρο της πόλης και αιχμαλώτισαν τις τουρκικές δυνάμεις. Επειδή όμως απουσίαζαν τα αινίτικα καράβια, επανήλθαν οι Τούρκοι. Μοίρα ψαριανών πλοίων που έπλεε στο Βόρειο Αιγαίο, υπό τον Ανδρέα Γιαννίτση ανακατέλαβε το φρούριο.
Στην Επιχείρηση εκείνη συμμετείχε και ο πλοίαρχος Χατζή-Αντώνης Βισβίζης με το καράβι «Δόμνα» και με το μπρίκι «Καλομοίρα» που το διοικούσε με τη γυναίκα του Δόμνα.

Η Δόμνα Βισβίζη, και αυτή καταγόμενη από την Αίνο είχε τεθεί υπό τις διαταγές του συζύγου της στις ναυτικές επιχειρήσεις εναντίον των Τούρκων. Με το μπρίκι τους, την «Καλομοίρα» συμμετείχαν στις ναυμαχίες του Άθω, της Λέσβου και της Σάμου και το 1822 υποστήριξαν τις επιχειρήσεις στην Αγία Μαρίνα της Λαμίας, ανακόπτοντας την κάθοδο του Μαχμούτ Δράμαλη· έτσι κατάφερε να σωθούν τα κυκλωμένα ελληνικά. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, τον Απρίλιο του 1822, έστειλε επιστολή προς τον Βισβίζη με την οποία εξέφραζε την ευγνωμοσύνη του. Ο Βισβίζης, έχασε τη ζωή του από εχθρικό βόλι στις 21 Ιουλίου 1822, στο θαλάσσιο στενό ανάμεσα στην Εύβοια και τη Στερεά Ελλάδα, πάνω στο κατάστρωμα του καραβιού του. 

Η Δόμνα Βισβίζη έγραψε στο ημερολόγιο του πλοίου: «17 Ιουνίου 1822– Νηνεμία. Ημέρα Τρίτη, οκτώ ώρα νυκτός, έχασε την ζωήν του από βόλι ο Καπετάν Αντώνης Βισβίζης. Το κουμάντο του μπρικιού “Καλομοίρα” παίρνει η χήρα Δόμνα Βισβίζη».

Η Καταδρομέας του Αιγαίου!

Μετά τον θάνατο του συζύγου της, η Δόμνα ανέλαβε τη διοίκηση του πλοίου και συνέχισε τον Αγώνα με δικά της έξοδα· με τη βοήθεια του υποπλοίαρχου της καπετάν-Σταυρή συνέχισε την πολιορκία της Εύβοιας κάτι που βεβαιώνεται και από τους προκρίτους του νησιού: «…και αυτή μετά τον θάνατον εκείνου, εις την νήσον Εύβοιαν κατά το βόρειον μέρος με ειλικρίνειαν και πατριωτικόν ζήλον εδούλευσεν με το πλοίον του».
Ο ιστορικός της Ελληνικής Επανάστασης Ιωάννης Φιλήμων συγκρίνει τη Δόμνα Βισβίζη με τη Μπουμπουλίνα· και εκείνος και ο αγωνιστής του ’21, συγγραφέας και πολιτικός Νικόλαος Σπηλιάδης την αποκαλούν Καταδρομέα του Αιγαίου! Ο Δημήτριος Υψηλάντης αποκαλούσε τη Δόμνα Βισβίζη: Ευγενεστάτη και Γενναιοτάτη!

Γράφει ο Ιωάννης Φιλήμων: «...Τοιαύτη ανεδείχθη και η Δόμνη, σύζυγος του Βασιλείου Χατζή Βιζβίζη, πλοιάρχου. Θανατωθέντος αυτού κατά την πολιορκίαν της Ευβοίας, ανέλαβεν η ιδία την διοίκησιν του πλοίου ως άλλος ανήρ, επί πολύν χρόνον, ίνα μη στερηθή η πολιορκία της από θαλάσσης βοηθείας».

Η Δόμνα, επί τρία χρόνια αγωνιζόταν, αψηφώντας τους κινδύνους, ξοδεύοντας όλη την περιουσία της· ενίσχυσε τους Επαναστάτες που πολεμούσαν στην Εύβοια και τη Ρούμελη μεταφέροντας τρόφιμα και πολεμοφόδια, ενεπλάκη σε ναυμαχίες και βομβάρδισε εχθρικές θέσεις, ματαίωσε τη μεταφορά στρατευμάτων του Ομέρ Πασά από την Εύβοια στη Ρούμελη, εφοδίασε με πολεμικό υλικό και τρόφιμα τη Σκιάθο και τα γειτονικά νησιά, βομβάρδισε το τουρκικό στρατόπεδο στα Βρυσάκια της Εύβοιας. Μάλιστα σ’ αυτή την επιχείρηση παραλίγο να χάσει τον γιο της, Θεμιστοκλή που τραυματίστηκε βαριά.

Θρυλικό πυρπολικό

Όμως από το 1823 και μετά τα χρήματα τέλειωσαν. Το Σεπτέμβριο του 1824 το μπρίκι «Καλομοίρα» περνά στα χέρια του Κράτους. Οι Υδραίοι ζήτησαν το γερασμένο και καταχτυπημένο σκαρί για τις ανάγκες του ναυτικού αγώνα και η Δόμνα τους το παραχώρησε δίχως αντάλλαγμα για να το χρησιμοποιήσουν σαν πυρπολικό «με όλα τα αναγκαία εξοπλισμένο». Με το πλοίο εκείνο, το 1824, πυρπολήθηκε από τον Πιπίνο στο Τσεσμέ η τουρκική φρεγάτα «Χαζνέ Γκεμισί», που εντός της βρισκόταν το θησαυροφυλάκιό του τουρκικού στόλου. Οι αγώνες του μπρικιού «Καλομοίρα» έμειναν θρυλικοί: εκεί ξεψύχησε ο Εμμανουήλ Παππάς, ο εμψυχωτής του αγώνα στην Μακεδονία, μετά την επιβίβαση του από το Άγιο Όρος· έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις του Ευρίπου στην Εύβοια. 

Η Δόμνα Βισβίζη αποσύρθηκε από την ενεργό δράση, πάμπτωχη με τα πέντε ορφανά παιδιά της «υστερημένα και αυτού του επιουσίου»· έζησε για λίγο στην Ύδρα, τη Σύρο και το Ναύπλιο. Κάποια στιγμή, η Δόμνα, απελπισμένη από τη φτώχεια, απευθύνθηκε προς το Κράτος και ζήτησε οικονομική βοήθεια για τα παιδιά της· εισέπραξε υποσχέσεις… Στον λιμό του 1826 πεθαίνει το της παιδί· κατορθώνει να στείλει τον γιο της Θεμιστοκλή να σπουδάσει στο Παρίσι, όπως έστελνε η Κυβέρνηση και άλλα παιδιά Αγωνιστών. Έγραφε σε μια από τις επιστολές της η Δόμνα Βισβίζη: «….Κλαίω, ευσπλαχνίαν δεν ευρίσκω ουδεμίαν. Άχρι και των ουρανών κραυγάζω. Ώτα ανεωγμένα δεν βλέπω! Πώς άλλως να εκφράσω τον πόνο μου; Ή με οποίον άλλον τρόπο να κινήσω ανθρώπων σπλάγχνα εις συμπάθειαν»...

«Δεν έχω καν τα αναγκαία μου έξοδα...»

Βοήθεια ζητάει η παροπλισμένη Καπετάνισα, με επιστολή της και από τον Κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια ενώ βρίσκεται στο Άργος το 1829: «…Γνωρίζω ότι φαίνομαι όχι μόνον οχληρά και βαρετή, αλλά και τολμηρά. Ανάγκη όμως μεγίστη μ΄ αναγκάζει και μάλλον με βιάζει! Κατ΄ ανάγκη λιμού, λιμοκτονίας και άκρας πτωχείας κατήντησα κλινήρης εις τόπον ξένον, μακράν των δυστυχών μου ορφανών και ανηλίκων. Δεν είμαι εις κατάστασιν να επιστρέψω εις αυτά, επειδή έμεινα έρημος και αυτής της εφημέρου τροφής στερούμενη, κινδυνεύομεν να αποθάνομεν από την πείναν! Επί Μάρτυρι Θεώ δεν έχω καν τα αναγκαία μου έξοδα να επιστρέψω προς την ατυχή οικογένειά μου…. Ο πατήρ των ανηλίκων ορφανών μου εθυσίασεν και ζωήν και κατάστασιν υπέρ του έθνους, τα παιδιά του λιμοκτονούν, πεθαίνουν από την πείναν! Το έθνος δεν ευσπλαγχνίζεται; Κινδυνεύουν και εντός ολόγου χάνονται…. Προστρέχω προς την έμφυτον φιλανθρωπίαν σας, θερμώς παρακαλούσα όπως μοι γίνη καν μικρά εξοικονόμησις, ίνα περιθάλψω και δυνηθή ανακουφίσω τα τέκνα μου και προλάβω αυτά πριν, ή εκ της λιμοκτονίας εξοντωθώσι. Της εξοχότητός της δούλη, η δυστυχής χήρα Δόμνα Βισβίζη»... Κάποτε κάποιοι φρόντισαν να βγει για τη γενναία γυναίκα μια σύνταξη, μόλις 30 δραχμών το μήνα! Το 1845, η Δόμνα Βισβίζη εγκαταστάθηκε στον Πειραιά, όπου και πέθανε πάμπτωχη, εγκαταλειμμένη και λησμονημένη ακόμα και από την Ιστορία, το 1850.

Μόλις το 2005 η Ελληνική Πολιτεία έστησε την προτομή της στη Λεωφόρο των Ηρώων στο Πεδίο του Άρεως στην Αθήνα, ενώ μνημείο της με τον σύζυγό της κοσμεί την πλατεία του Φάρου στην Αλεξανδρούπολη. Τελικά σε τούτο τον τόπο το κακό ανταμοίβεται, το καλό λησμονιέται..

*** Το βιβλίο «Μ' ενάντιους ανέμους» της Άννας Γκέρσου Σαρρή εκδόσεις Πατάκη, αναφλερεται στη ζωή και στον αγώνα της θρακιώτισσας καπετάνισας. Διαβάζουμε: «Η Δόμνα Βισβίζη είναι μια αρχόντισσα από τη Θράκη, που η μοίρα της επιφυλάσσει έναν ξεχωριστό ρόλο στον Ξεσηκωμό του '21. Μόλις ξεσπάει η επανάσταση, ο άντρας της, ο Αντώνης Βισβίζης, σαλπάρει με το νιόχτιστο μπρίκι του για να δώσει το δικό του παρών στον Αγώνα. Η Δόμνα τον ακολουθεί μαζί με τα τέσσερα παιδιά τους. Θα μοιραστούν μάχες και μπλόκα. Θα πανηγυρίσουν νίκες. Θα γευτούν πίκρες. Ο ξαφνικός -και μυστηριώδης- θάνατος του καπετάν Αντώνη θα την αναγκάσει να συνεχίσει τον αγώνα μόνη της. Θ' αναδειχθεί σε "ατρόμητη καπετάνισσα". Σύντροφοι στον Αγώνα που σημαδεύουν τη ζωή της, μα και τη μοίρα του έθνους, ο ονειροπόλος Εμμανουήλ Παπάς, ο αμφιλεγόμενος Ανδρούτσος, ο ανιδιοτελής Νικηταράς, ο φωτισμένος Καΐρης.».

Αλίμονο στη χώρα που έχει ανάγκη τους ήρωες, έγραψε ο Μπρεχτ· και τρισαλόιμονο όταν η χώρα τους έχει μεν, αλλά τους λησμονάει...