Περί Ισότητας των Φύλων στην Έρευνα και την Καινοτομία

Γράφοντας την εισήγησή μου σε πρόσφατη σύνοδο των Αντιπρυτάνεων Έρευνας και Διά Βίου Εκπαίδευσης σχετικά με τη χρηματοδότηση της έρευνας στην επόμενη προγραμματική περίοδο (2021-2027), κατέγραψα τη θέση της Ελλάδας στην Ευρώπη σε κρίσιμους τομείς για την ανάπτυξη της χώρας. Η Ελλάδα βρίσκεται πολύ χαμηλά στην ευρωπαϊκή και στην παγκόσμια κατάταξη στην ενσωμάτωση της καινοτομίας, και σε πολλούς από τους δείκτες της οικονομίας. Την ίδια στιγμή, καταλαμβάνει την τελευταία θέση μεταξύ των 28 κρατών μελών και σε μία πολύ σημαντική κατάταξη: σε αυτήν της Ισότητας των Φύλων. 

Η υστέρησή μας ως χώρα στη διασφάλιση της ισότητας των φύλων αποτυπώνεται και στον τομέα της έρευνας, της καινοτομίας, και της ανώτατης εκπαίδευσης, με τεράστιο αντίκτυπο στην κοινωνία, αλλά και στην οικονομία της. Συνδέεται το φύλο με τα μεγέθη της οικονομίας και της ανάπτυξης; Γνώμη μου είναι πως ναι, σαφέστατα συνδέεται. Η ανάγκη να προάγουν τα ελληνικά πανεπιστήμια την ισότητα των φύλων στην έρευνα και την καινοτομία δεν αποτελεί μόνο ηθικό πρόταγμα και ζήτημα σεβασμού της αρχής της ισότητας και των μη διακρίσεων. Αποτελεί προϋπόθεση για την απελευθέρωση των νέων ιδεών, της δημιουργικότητας και της επιστημονικής έρευνας.  

Η Ελλάδα έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά γυναικών μεταξύ του ακαδημαϊκού προσωπικού στα πανεπιστήμια, με τις μεγαλύτερες έμφυλες αποκλίσεις να εμφανίζονται στις υψηλότερες πανεπιστημιακές βαθμίδες. Ωστόσο, στην πολύ πρόσφατη ενδιαφέρουσα έκδοση του για τη συμμετοχή των γυναικών στην έρευνα και ανάπτυξη στην Ελλάδα (2020), το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης μας ενημερώνει ότι οι γυναίκες είναι κάτοχοι διδακτορικού διπλώματος σχεδόν σε ίσα ποσοστά με τους άνδρες. Ανατρέχοντας στα ερευνητικά έργα του ΑΠΘ που υλοποιήθηκαν κατά την τελευταία πενταετία, τα παραπάνω δεδομένα επιβεβαιώνονται κατά πολύ. 

Στα 6.000 περίπου ενεργά έργα της πενταετίας 2015-2019, η σύνθεση των ερευνητικών ομάδων φαίνεται ισότιμη, με το 40% περίπου των μελών τους να είναι ερευνήτριες και το 60% ερευνητές. Η ανισότητα ωστόσο στο συντονισμό των έργων είναι αξιοσημείωτη, καθώς το 24% των έργων αυτών τα διαχειρίστηκαν - ή τα διαχειρίζονται ακόμα - γυναίκες μέλη ΔΕΠ και το 76% άνδρες. Στην αξιοποίηση της έρευνας δε, τα μεγέθη μαρτυρούν ακόμη πιο έντονα την ανισότητα των φύλων. Που μεταφράζεται στην ανισότητα στην υλοποίηση του προσωπικού οράματος. Στην εφαρμογή των ιδεών. Στο δικαίωμα για δημιουργία. Το ΑΠΘ διαθέτει ένα χαρτοφυλάκιο 78 Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας σε Εθνικό, Ευρωπαϊκό και Διεθνές επίπεδο, στα οποία συμμετέχουν 88 εφευρέτες και 20 εφευρέτριες. Ταυτόχρονα, η ίδρυση τεχνοβλαστών παραμένει καθαρά ανδροκρατούμενη. 

Οι λεγόμενες «γυάλινες οροφές», τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην επαγγελματική τους εξέλιξη, κυριαρχούν και μέσα στο ελληνικό πανεπιστήμιο, με το γυναικείο φύλο να υποεκπροσωπείται. Οφείλουμε να αμβλύνουμε άμεσα τις έμφυλες διακρίσεις και να προωθήσουμε την πρόσβαση των ερευνητριών εξίσου με των ερευνητών στην επιστημονική έρευνα, σε όλες τις ακαδημαϊκές βαθμίδες και θέσεις της διοίκησης των πανεπιστημίων. Πώς; 

Συνδέοντας τις πολιτικές ισότητας των φύλων στα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας με την αξιολόγηση τους, άρα και τη χρηματοδότησή τους, ώστε να δημιουργηθούν τα κατάλληλα κίνητρα για κινητοποίηση των διοικήσεων. Δίνοντας ταυτόχρονα αυξημένη βαρύτητα κατά την αξιολόγηση των προτάσεων χρηματοδότησης έρευνας στην ισότιμη σύνθεση των ερευνητικών ομάδων. Καταρτίζοντας συγκεκριμένο Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων (Gender Equality Plan), όπως προβλέπεται από τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες. Προσδιορίζοντας αυτοτελώς τις έμφυλες αποκλίσεις εσωτερικά στο κάθε Ίδρυμα σε όλα τα επίπεδα, και προγραμματίζοντας δράσεις αντιμετώπισης σε συνεργασία με την αντίστοιχη Επιτροπή ή Δομή Ισότητας των Φύλων. Ενισχύοντας παράλληλα τις συγκεκριμένες δομές με ανθρώπινους και υλικούς πόρους για να υλοποιήσουν το έργο τους. Αναδεικνύοντας το ξεχωριστό ερευνητικό έργο των ερευνητριών μας όπως κάνουν υποδειγματικά αναγνωρισμένα πανεπιστήμια του εξωτερικού, όπως για παράδειγμα το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης (https://www.diversityprojects.ox.ac.uk/wis)

Το πανεπιστήμιο είναι δεξαμενή ιδεών. Ιδεών των ανθρώπων του, ανεξαρτήτως φύλου. Μόνο αν αναδείξουμε όλες τις ιδέες ισότιμα θα καταφέρουμε να προάγουμε την ποιότητα της έρευνας, να ενισχύσουμε την αποδοτικότητα, την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία των ΑΕΙ και θα διευρύνουμε τους ορίζοντές μας. 
Όταν το Ελληνικό Πανεπιστήμιο «συμπεριφερθεί» όπως αρμόζει στις γυναίκες, τότε θα ακολουθήσει και η ελληνική κοινωνία.