Τεχνοεπιστήµη και αγοραίες συµπεριφορές

* του Ι. Ν Μαρκόπουλου

Όσο πιο ραγδαία και ανεξέλεγκτα αναπτύσσεται η τεχνοεπιστήµη -σίγουρα και µε την πληθώρα των ευεργετηµάτων της- τόσο πιο επιτακτικά έρχονται στο προσκήνιο τα σηµαντικότατα ηθικά και βιοηθικά προβλήµατα που η ανθρωπότητα οφείλει έγκαιρα και υπεύθυνα να αντιµετωπίσει.

Οι βιοτεχνολογικές επεµβάσεις στο γενετικό ανθρώπινο υλικό και οι ευγονικές πρακτικές, η αναπαραγωγική κλωνοποίηση και οι τεχνολογίες υποβοηθούµενης αναπαραγωγής, η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της ροµποτικής, οι «χιµαιρικές οντότητες» ανθρώπου-µηχανής και τα cyborgs, η ραγδαία και ανεξέλεγκτη επίσης ανάπτυξη των νευροεπιστηµών, τα πλήρως αυτοµατοποιηµένα µέσα µεταφοράς, όπως για παράδειγµα τα αυτοκίνητα δίχως οδηγούς, και η ολοκληρωτική επιτήρηση του ανθρώπινου βίου, µέσω των τεχνολογιών του ∆ιαδικτύου, καθώς και η χειραγώγηση του ανθρώπου σε ένα παγκοσµιοποιηµένο πλαίσιο βιοπολιτικής και βιοεξουσίας (κατά τον Φουκό) είναι µερικά µόνο παραδείγµατα αυτών των προβληµάτων.

Αν και στη βάση των ζητηµάτων αυτών βρίσκεται ένα τεχνοεπιστηµονικό επίτευγµα, η αντιµετώπισή τους δεν µπορεί και δεν πρέπει να προέλθει από την εξειδικευµένη µόνο πλευρά της τεχνοεπιστήµης, ούτε µπορεί να γίνει µόνο από την πολιτική εξουσία. Πολύ περισσότερο πρόκειται εδώ για ένα πολυσύνθετο ζήτηµα, το οποίο απαιτεί, δηµοκρατικώ τω τρόπω, τη συνδροµή τόσο της τεχνοεπιστήµης και της πολιτικής, όσο επίσης της φιλοσοφίας και της βιοηθικής, καθώς και της νοµικής, της κοινωνιολογίας και της θεολογίας.

Σίγουρα µια διόλου εύκολη συνύπαρξη, ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κανείς πρώτον τις διαφορετικές θεωρητικές και ιδεολογικές αφετηρίες των διαφόρων αυτών γνωστικών αντικειµένων, έτσι δυστυχώς όπως µακριά από ενοποιητικές ολιστικές θεωρήσεις η αυστηρή εξειδίκευση το απαιτεί, και δεύτερον το νεοφιλελεύθερο και αγοραία διαβρωµένο κοινωνικοπολιτικό και οικονοµικό πλαίσιο µέσα στο οποίο αναπτύσσεται η τεχνοεπιστήµη, και το οποίο, εν πολλοίς, αποτελεί επίσης µέρος του προβλήµατος. Eτσι όπως παγκόσµια έχει επιβληθεί το πρόταγµα της ελεύθερης αγοράς, η υποδαύλιση της πολιτικής από την επικυρίαρχη οικονοµία και η καθοριστική και εξουσιαστική δύναµή της, ο κίνδυνος να χαθεί πλήρως ο απαραίτητος κοινωνικός έλεγχος, στις περιπτώσεις που, κάνοντας το πρώτο βήµα, αποδεχόµαστε µία όχι τόσο ηθικώς αµφιλεγόµενη τεχνική, µπορεί, υπό προϋποθέσεις, να είναι όντως µεγάλος.

Είναι το λεγόµενο επιχείρηµα του «ολισθηρού κατήφορου» (slippery slope) ή του «ρήγµατος στο φράγµα» (Dammbruch, στα γερµανικά), που υποστηρίζει ότι αν εύκολα, για παράδειγµα, δεχθούµε, από ηθικής ή βιοηθικής άποψης, τη θεραπευτική κλωνοποίηση, τότε πολύ εύκολα θα περάσουµε ως κοινωνία και στην ηθικώς απαράδεκτη αναπαραγωγική κλωνοποίηση. Το πόσο καθοριστικά σηµαντικό ωστόσο µπορεί να είναι, από µόνο του, το εν λόγω επιχείρηµα, στη συγκεκριµένη περίπτωση, αυτό είναι κάτι που θα χρειαζόταν µια περισσότερο συστηµατική και ολιστική προσέγγιση

Ο Ι. Ν Μαρκόπουλος είναι καθηγητής Φιλοσοφίας της Τεχνοεπιστήμης-Π.Τ.Δ.Ε. της Παιδαγωγικής Σχολής του Α.Π.Θ