Η Τουρκία στο Καζακστάν: Οι γεωπολιτικές εξελίξεις στην Κεντρική Ασία επηρεάζουν την Ανατολική Μεσόγειο

Οι διαμαρτυρίες στο Καζακστάν την 2/1/2022, με έναυσμα την άνοδο των τιμών του υγροποιημένου φυσικού αερίου, μετατράπηκαν σε βίαιες διαδηλώσεις σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Σε ορισμένες περιοχές, ιδίως στο Αλμάτι, την πρώην πρωτεύουσα και οικονομικό κέντρο, οι διαδηλωτές λεηλάτησαν ιδιωτικές περιουσίες, κυβερνητικά κτίρια πυρπολήθηκαν, το διεθνές αεροδρόμιο κατελήφθη, με εμφανή την απώλεια του ελέγχου της χώρας από το κράτος.

Ο Πρόεδρος Τοκάγιεφ κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, με διακοπή των επικοινωνιών και αντικατέστησε την κυβέρνηση. Στη συνέχεια κάλεσε στρατιωτική συνδρομή από τον υπό ρωσική ηγεσία Οργανισμό Συλλογικής Συνθήκης Ασφάλειας (ΟΣΣΑ) για την στήριξη της κρατικής εξουσίας. 

Η δραματική εμφάνιση των στρατευμάτων της ΟΣΣΑ στο Καζακστάν, που αποχώρησαν σχεδόν τόσο γρήγορα όσο έφτασαν, προσθέτει γεωπολιτική διάσταση στις αναταραχές, σηματοδοτώντας επέμβαση απόλυτα επιτυχή για τη Μόσχα, ενισχύοντας τον ρόλο της ως τον κύριο εγγυητή της ασφάλειας στην περιοχή. Σύμφωνα με δημοσιογραφικές πηγές διακινούντο πληροφορίες για κέντρο συντονισμού των διαδηλώσεων στη νότια περιοχή της χώρας με συμμετοχή εκπροσώπων ξένων δυνάμεων, φωτογραφίζοντας την Τουρκία.

Ο Τοκάγιεφ άμεσα “έδειξε” τον πρώην Πρόεδρο Ναζαρμπάγιεφ ως υπεύθυνο για την οικονομική κατάσταση της χώρας, δηλώνοντας στο κοινοβούλιο (11/1/2022) ότι υπό τον πρώτο Πρόεδρο "προέκυψε μια ομάδα πολύ κερδοφόρων εταιρειών και πλούσιων ανθρώπων, ακόμη και με βάση τα διεθνή πρότυπα", σημειώνοντας επίσης ότι οι τομείς των ορυχείων και του πετρελαίου και φυσικού αερίου ανήκαν στο στενό κύκλο του Ναζαρμπάγιεφ.

Ο Τοκάγιεφ τόνισε στην ομιλία του ότι αναμένει από όλες τις μεγάλες εταιρείες να συνεισφέρουν ετησίως ποσοστό του εισοδήματος τους σε Ταμείο υπό κυβερνητικό έλεγχο, ενώ ο πρόεδρος του Ταμείου Bolat Zhamishev δήλωσε ότι οι αρχικές εισφορές θα ανέλθουν σε 230 εκατ.$, τα οποία είναι ελάχιστο ποσό των διαφυγόντων κερδών.

Η οικονομική ελίτ του Καζακστάν φέρεται να διαθέτει σε χώρες, όπως το ΗΒ και οι ΗΠΑ, σημαντικά περιουσιακά στοιχεία. Μόνο στο ΗΒ, η ευρύτερη οικογένεια Ναζαρμπάγιεφ εκτιμάται ότι κατέχει πολυτελή ακίνητα αξίας τουλάχιστον 330 εκ.£, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Chatham House για την κλεπτοκρατία.  Επίσης, τα “φιλανθρωπικά ιδρύματα” του Ναζαρμπάγιεφ κατέχουν περιουσιακά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων τραπεζών, πολυτελών ξενοδοχείων, εμπορικών κέντρων και εργοστασίων, εκτιμώμενης αξίας τουλάχιστον 8 δισεκ.$.

Το κρατικό επενδυτικό όχημα Samruk-Kazyna-εταιρεία χαρτοφυλακίου για τη διαχείριση των κρατικών περιουσιακών στοιχείων-πρόκειται να υποβληθεί σε λεπτομερή αναδιάρθρωση, διαθέτοντας 65 δισεκ.$, καθώς έχει αδιαφανή λειτουργία.

Παρέμβαση της Τουρκίας στο Καζακστάν

Η πλούσια σε πρώτες ύλες χώρα αποτελεί σημαντική χώρα για τη νέα εμπορική οδό της Κίνας προς την γηραιά ήπειρο. Η Κίνα έχει προχωρήσει σε σημαντικές επενδύσεις δισεκατομμυρίων στις υποδομές με ταυτόχρονο δανεισμό του Καζακστάν άνω των 10 δισεκ.$, διασφαλίζοντας σημαντική παρουσία στον ενεργειακό τομέα.

Το ουράνιο της χώρας είναι επίσης απαραίτητο για τη λειτουργία των 17 νέων πυρηνικών εργοστασίων ηλεκτροπαραγωγής, που θα συμβάλλουν σημαντικά στην ενεργειακή ενίσχυση της Κίνας. Το Πεκίνο έχει κάθε λόγο να ανησυχεί από τυχόν αποσταθεροποίηση της περιοχής, με  όχημα τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους Ουιγούρους του Καζακστάν, καθώς θα μπορούσε να υποκινήσει αναταραχές στους Ουιγούρους της κινεζικής επαρχίας Σινγιάνγκ.

Στην Άγκυρα αναγνωρίζοντας τις σημαντικές ευκαιρίες της μετά-σοβιετικής εποχής με την ανεξαρτητοποίηση των τουρκόφωνων χωρών της Κεντρικής Ασίας, προώθησαν τον Οργανισμό Τουρκικών Κρατών και την θεωρία του ενός έθνους σε έξι κράτη.

Ταυτόχρονα η Τουρκία διεύρυνε τις οικονομικές σχέσεις με τις χώρες της Κεντρικής Ασίας, με το Καζακστάν να αποτελεί το υπόδειγμα στενών οικονομικών σχέσεων. Οι τουρκικές εξαγωγές στο Καζακστάν προσεγγίζουν ετησίως το 1 δις.$, ο όγκος εμπορίου τα 3 δισ.$ με στόχο τα 10 δις.$ και τουρκικές άμεσες επενδύσεις 360 εκ.$ το 2020 κυρίως στον κατασκευαστικό τομέα. 

Οι ΗΠΑ από την πλευρά τους υποστηρίζουν τις πρωτοβουλίες της Τουρκίας στη Κεντρική Ασία και ειδικότερα στο Καζακστάν, αποσκοπώντας στην άμβλυνση της κινεζικής επιρροής και του ρόλου του Οργανισμού Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας. Η Κίνα γνωρίζει ότι οι ΗΠΑ μπορούν να μπουν στον πειρασμό επηρεασμού της ομαλής μεταφοράς ενέργειας στην Κίνα, μέσω της περιοχής των τουρκόφωνων Οϊγούρων στο Καζακστάν.

Η νέα εποχή στο Καζακστάν και την Κεντρική Ασία εμπεριέχει ευκαιρίες αλλά και κινδύνους για την Τουρκία. Οι ευκαιρίες για την Τουρκία απορρέουν από την εσωτερική πολιτική των κρατών της Κεντρικής Ασίας και την περιφερειακή γεωπολιτική.

Το Καζακστάν και άλλες χώρες της Κεντρικής Ασίας που θέλουν να εξισορροπήσουν τις σχέσεις τους με τη Μόσχα και το Πεκίνο, μετά την εγκατάλειψη της περιοχής από τις ΗΠΑ με την απόσυρση των δυνάμεών τους από το Αφγανιστάν, επιδιώκουν να συνεργαστούν με την Άγκυρα ως δυνητικό αντιστάθμισμα.

Οι κίνδυνοι για την Τουρκία σχετίζεται από τον αναδυόμενο ανταγωνισμό Ρωσίας-Τουρκίας στην Ευρασία. Η επέμβαση της στρατιωτικής δύναμης υπό την ρωσική ηγεσία στο Καζακστάν, πέραν της βοήθειας στον πρόεδρο του Καζακστάν Τοκάγιεφ να ανακτήσει τον έλεγχο, ενίσχυσε την προτεραιότητα της Μόσχας στην ασφάλεια της Κεντρικής Ασίας, αποδυναμώνοντας τις τουρκικές φιλοδοξίες.

Καθώς όμως, η Τουρκία αναδύεται σε περιφερειακό παράγοντα στην Κεντρική Ασία, με έμφαση στο Καζακστάν, αξιοποιεί τον ρόλο της για την αναθέρμανση των σχέσεων της με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Εξέλιξη, η οποία εξηγεί ως ένα βαθμό την επιφυλακτική στάση των ΗΠΑ στο έργο EastMed.