Τα βασικά οικονομικά των επιδοτήσεων κατανάλωσης και των πλαφόν τιμής

Είναι πολύ αποκαρδιωτικό ο κόσμος να πρέπει να αντιμετωπίσει τις συνέπειες ενός πολέμου ενώ ακόμα δεν έχει συνέλθει από την πανδημία. Η ακρίβεια χτυπάει βάναυσα τα νοικοκυριά. Οι Ευρωπαϊκοί θεσμοί και οι εθνικές κυβερνήσεις προσπαθούν να κάνουν ότι καλύτερο μπορούν για τους πολίτες, αλλά δεν υπάρχουν εύκολες και άμεσες λύσεις σε πολύπλοκα προβλήματα. Και μερικές από τις λύσεις που εφαρμόζονται είναι απλά λάθος από οικονομικής απόψεως. Το σκεπτικό είναι ίσως ότι πρέπει να κάνουμε κάτι για να φανεί ότι κάτι κάνουμε.

Όπως έχουμε ξαναπεί, ένα προσφιλές ανέκδοτο των οικονομολόγων είναι «πόσοι οικονομολόγοι χρειάζονται για να αλλαχθεί μια λάμπα;» Και η απάντηση είναι «μηδέν, η αγορά θα το κανονίσει.» Οι αγορές λοιπόν δουλεύουν όταν τα πράγματα είναι καλά, και είναι αμείλικτες όταν δεν είναι.

Δε γράφω ως πολιτικός, γιατί δεν είμαι, αλλά ως οικονομολόγος. Κατανοώ απολύτως τη διάθεση να προστατευθούν τα νοικοκυριά, αλλά στα οικονομικά πολλές φορές η καλύτερη λύση είναι να αφήνεις τις αγορές να πάρουν το δρόμο τους, εκτός και αν υπάρχει κάποια αποτυχία της αγοράς (market failure). Αν δεν ξέρεις τι κάνεις, οι πολιτικές σου μπορεί να έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα παρότι μπορεί να ικανοποιήσουν τους ψηφοφόρους προσωρινά. Γι’ αυτό όπως έχουμε ξαναπεί, είναι παρακινδυνευμένο πολιτικοί να προσποιούνται τους οικονομολόγους ή να αγνοούν τους οικονομικούς τους συμβούλους. Ομοίως, βέβαια και οικονομολόγοι να προσποιούνται τους πολιτικούς.

Θέλω να σας παρουσιάσω τα βασικά οικονομικά των επιδοτήσεων κατανάλωσης και των πλαφόν τιμής. Ξεκινάμε με κάποια κύρια χαρακτηριστικά. Η ζήτηση ενέργειας είναι ανελαστική (inelastic) βραχυχρόνια. Παραδείγματος χάριν, αν έχεις ένα βενζινοκίνητο αυτοκίνητο, χρειάζεσαι βενζίνη για να μετακινηθείς. Δεν έχεις πολλές άλλες επιλογές εκτός από τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Μακροχρόνια, η ζήτηση γίνεται πιο ελαστική, διότι μπορείς επί παραδείγματι να αγοράσεις σπίτι πιο κοντά στη δουλειά σου. Συνεπώς, βραχυχρόνια τουλάχιστον, όταν ανεβαίνει η τιμή, η κατανάλωση δεν μπορεί να μειωθεί πολύ. Στην παρούσα συγκυρία, και η προσφορά είναι ανελαστική. Δηλαδή, παρότι οι τιμές αυξάνουν, η προσφορά δεν μπορεί να αυξηθεί ικανοποιητικά λόγω του πολέμου και των οικονομικών κυρώσεων (π.χ., ο αγωγός που περνάει από την Ουκρανία σταμάτησε να μεταφέρει φυσικό αέριο), ή διότι παίρνει χρόνο μέχρι να αυξηθεί η παραγωγή. Στο επόμενο διάγραμμα βλέπουμε γραμμές ζήτησης (D) και προσφοράς (S), ενώ ο κάθετος άξονας δείχνει τιμές (P) και ο οριζόντιος δείχνει ποσότητες (Q). Οι διακεκομμένες γραμμές δείχνουν τις τιμές και ποσότητες ισορροπίας.

Μία επιδότηση κατανάλωσης οδηγεί σε αύξηση της ζήτησης (δηλαδή, μετακίνηση της γραμμής ζήτησης προς τα δεξιά από D σε D’) διότι η πραγματική τιμή που πληρώνει ο καταναλωτής είναι χαμηλότερη, που αντιστοιχεί σε περισσότερη ποσότητα ζήτησης για κάθε ονομαστική τιμή, συνεπώς η γραμμή ζήτησης μετατοπίζεται προς τα δεξιά. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να ανεβεί η τιμή ισορροπίας στην αγορά. Η δε κατανάλωση στο καινούργιο σημείο ισορροπίας έχει αυξηθεί λιγότερο λόγω της ανελαστικότητας που αναφέραμε παραπάνω. Συνεπώς, οι επιδοτήσεις αυξάνουν τις τιμές χωρίς ανάλογη αύξηση της προσφοράς. Αυτό βέβαια αντιβαίνει με την αρχική επιδίωξη να προστατευτούν τα νοικοκυριά.

Η πλήρης ανάλυση είναι λίγο πιο πολύπλοκη. Από που προέρχονται τα χρήματα για τις επιδοτήσεις; Όχι, βέβαια από χρηματόδενδρα. Ούτε υπάρχει περισσευούμενο πλεόνασμα. Είναι δανεικά. Επιδοτήσεις λοιπόν σημαίνει μελλοντική φορολόγηση. Ο παρατηρητικός αναγνώστης θα το αναγνωρίσει αυτό. Δηλαδή, οι ορθολογικοί καταναλωτές ξέρουν ότι θα φορολογηθούν αργότερα με τόκο για τις τωρινές επιδοτήσεις. Συνεπώς, το ενσωματώνουν στις αποφάσεις τους (είναι αυτό που στα οικονομικά αποκαλούμε Ricardian Equivalence ή Barro-Ricardo Equivalence Proposition), άρα η γραμμή ζήτησης και η προσφορά ισορροπίας μπορεί να μη μετακινηθούν πολύ. Στον βαθμό βέβαια που οι καταναλωτές δε δίνουν μεγάλη βαρύτητα στο μέλλον, αυτό μπορεί να μη συμβεί.

Συνεχίζουμε με το πλαφόν τιμής που στα οικονομικά αποκαλείται μέγιστη τιμή (Maximum Price ή Price Ceiling). Το δεύτερο διάγραμμα παρουσιάζει αυτή την πολιτική. Όπως βλέπεται, στο σημείο ισορροπίας όπου οι γραμμές ζήτησης και προσφοράς τέμνονται, η ποσότητα ζήτησης ισούται με την ποσότητα προσφοράς. Εν αντιθέσει, στη μέγιστη τιμή υπάρχει υπερβάλλουσα ζήτηση (δηλαδή η ποσότητα ζήτησης Qd αυξάνει και υπερβαίνει την ποσότητα προσφοράς Qs που μειώνεται). Συνεπώς, η ζήτηση δεν καλύπτεται πλήρως. Αυτό είναι αντίθετο πάλι με την επιδίωξη να προστατευτούν τα νοικοκυριά.

Αλλά η ανάλυση δεν τελείωσε. Η μέγιστη τιμή οδηγεί σε μαύρες αγορές (black markets). Συγκεκριμένα, η ποσότητα που είναι διαθέσιμη στην αγορά είναι η Qs. ‘Όταν η διαθέσιμη ποσότητα όμως είναι τόσο περιορισμένη, οι καταναλωτές είναι πρόθυμοι να πληρώσουν πολύ παραπάνω από την τιμή ισορροπίας, δηλαδή P’. Αυτό αντικατοπτρίζει το κόστος εύρεσης του προϊόντος και ελκύει την δημιουργία μαύρων αγορών. Αλλά η χειρότερη συνέπεια είναι ότι το προϊόν θα αρχίσει να προσφέρεται από τις χώρες παραγωγής σε άλλες χώρες ή γεωγραφικές περιοχές όπου δεν υπάρχει πλαφόν ή το πλαφόν είναι πιο ελκυστικό (π.χ. στην Κίνα). Για αυτούς τους λόγους ο κ. Σολτς ανθίστατο τουλάχιστον αρχικά σε πολιτική πλαφόν.

Εφόσον οι επιδοτήσεις και τα πλαφόν δεν ενδείκνυνται, τι μπορείς να κάνεις; Βραχυχρόνια όχι πολλά πράγματα εκτός από την εξεύρεση νέων προμηθευτών. Η Ευρώπη και η Ελλάδα το κάνουνε ήδη με το LNG τουλάχιστον. Νέοι προμηθευτές περιλαμβάνουν ή μπορεί να περιλαμβάνουν τις ΗΠΑ, το Κατάρ, τη Λιβύη και το Ιράν. Η αυξημένη τιμή παρέχει κίνητρα για αυξημένες προσφορές. Μακροχρόνια, η Ευρώπη πρέπει να επενδύσει σε περισσότερους τερματικούς σταθμούς LNG, σε νέες εξορύξεις, σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και σε νέες τεχνολογίες. O EastMed είναι ζωτικής σημασίας για την Ευρώπη και την Ελλάδα. Ειδικά για την Ελλάδα, όπως είπαμε σε προηγούμενα άρθρα, πρέπει να απεξαρτηθεί από αγωγούς που περνούν από Τουρκία. Εκτός και αν θέλετε να παίρνετε ενέργεια με κουπόνια, όπως τα κουπόνια βενζίνης (gasoline rationing coupons) στην Αμερική κατά την διάρκεια της κρίσης του 1973-74.

* Αυτό το άρθρο περιέχει αυστηρά προσωπικές απόψεις που δεν αντιπροσωπεύουν το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας.