Η έμφυλη συμπερίληψη πρέπει να πάει στο σχολείο…για να το μορφώσει

Η πρόσφατη πρωτοβουλία που πήραν το Thessaloniki Pride και οι Οικογένειες Ουράνιο Τόξο για την αφήγηση παιδικού παραμυθιού για τα έμφυλα στερεότυπα από τη drag queen RawBee Candles πυροδότησε μια σφοδρή δημόσια διαμάχη, που είχε όλους τους τυπικούς «πρωταγωνιστές» ενός ηθικού πανικού. Διάχυτο φόβο για μια αναδυόμενη απειλή ενάντια στα κυρίαρχα κοινωνικά ήθη, εχθρότητα προς όλους και όλες εκείνους που αντιπροσωπεύουν το θεωρούμενο πρόβλημα (τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα και τους υποστηρικτές τους), στερεοτυπικές απεικονίσεις των διαφόρων πλευρών, κραυγές συναγερμού και πρόσκλησης σε δράση. Ωστόσο, όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο Stanley Cohen, εισηγητής του όρου, θα ήταν λάθος, κατονομάζοντας μια κοινωνική διαμάχη ως ηθικό πανικό, να βάλουμε κάτω από το χαλί τις αγωνίες που αυτή ενσαρκώνει και την ανάγκη ουσιαστικού διαλόγου που σηματοδοτεί.

Η ελληνική κοινωνία δεν είναι η μόνη που παλεύει στο εσωτερικό της. Τα όρια για τους ορατούς ανθρώπους, τις νοητές ταυτότητες και τους αποδεκτούς τρόπους σύνδεσης και συμβίωσης είναι η ανοικτή πρόκληση από την ιλιγγιώδη άκρη της οποίας οι σύγχρονες δημοκρατίες κοιτούν τις εσωτερικές τους αντιφάσεις. Και σταθμίζουν τις προοπτικές τους: να κάνουν το άλμα ή να πισωγυρίσουν.

Συχνά στο επίκεντρο των πολιτισμικών διαμαχών για τα ζητήματα ταυτότητας βρίσκονται τα παιδιά. Πριν από δύο περίπου χρόνια, στην Ουγγαρία, η κυβέρνηση του Βίκτορ Όρμπαν επέβαλε ειδική σήμανση στο εξώφυλλο ενός παιδικού παραμυθιού για τη φυλετική και έμφυλη συμπερίληψη, προειδοποιώντας ότι προωθεί «συμπεριφορές που είναι ασύμβατες με τους παραδοσιακούς έμφυλους ρόλους».

Το ειδικό ενδιαφέρον για τα παιδιά βασίζεται τόσο σε ένα πραγματικό επίπεδο, που αφορά την ουσιώδη ευθύνη μέριμνας, φροντίδας και μόρφωσης, που φέρει ο κόσμος των ενηλίκων για εκείνα, όσο και σε ένα συμβολικό επίπεδο. Συνήθως σιωπηλός και αποσιωπημένος στον δημόσιο διάλογο, ο παιδικός κόσμος αντιπροσωπεύει ένα μέλλον, στο οποίο οι ενήλικοι προβάλλουν τις δικές τους ιδεολογικές τοποθετήσεις, αγωνίες, προσδοκίες και ιεραρχήσεις.

Σε αυτή, λοιπόν, τη δύσκολη εξίσωση που θέτουν οι πραγματικές ανάγκες των παιδιών αλλά και η σημασία υπέρβασης ασφυκτικών ενήλικων προβολών στην ανάπτυξή τους, το πρόσφατο γεγονός της Θεσσαλονίκης ανοίγει, κατά τη γνώμη μου, μια σύνθετη και αναγκαία συζήτηση. Μια συζήτηση που αφορά τον τρόπο με τον οποίο η εκπαίδευση, το σχολείο και εν γένει κάθε παιδαγωγική διαδικασία συνοδεύουν, επικουρούν και εξοπλίζουν τα παιδιά για το απαιτητικό ταξίδι της κατανόησης και ερμηνείας του εαυτού και του κόσμου τους.

Σε αυτή τη διαδικασία, η έμφυλη συμπερίληψη, η αποδοχή των διαφορετικών ταυτοτήτων φύλου, η δυνατότητα να κατονομάζουν και να κατανοούν τον πολυταυτοτικό χώρο της εμπειρίας τους δεν είναι ένα επιμέρους, δευτερεύον ή αμφιλεγόμενο ζήτημα, αλλά ζωτικό κομμάτι της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των παιδιών, της συναισθηματικής και γνωστικής τους ισορροπίας και τελικά των δυνατοτήτων για ευτυχία και πλήρωση που τους προσφέρονται μέσα σε μια πιο ισότιμη κοινωνία. Αυτός είναι ένας απαιτητικός εκπαιδευτικός στόχος, για τον οποίο όχι μόνο το ελληνικό αλλά και πολλά εκπαιδευτικά συστήματα χρειάζονται επείγουσες διαδικασίες αυτό-μόρφωσης και μετασχηματισμού.

Αυτά, επίσης, είναι τα ερωτήματα που απασχολούν τις μεγάλες διεθνείς ενώσεις ψυχολόγων: πώς σχεδιάζονται και υλοποιούνται σχολικές και εκπαιδευτικές πολιτικές που προσφέρουν έναν χώρο ασφάλειας, ελευθερίας και αποδοχής της έμφυλης πολυμορφίας για όλα τα παιδιά, ποιες είναι οι στρατηγικές για την υπέρβαση του σχολικού εκφοβισμού και των κινδύνων που αντιμετωπίζουν τα ΛΟΑΤΚΙ παιδιά ή τα παιδιά ΛΟΑΤΚΙ οικογενειών, ποια είναι τα γνωστικά και συναισθηματικά οφέλη της υπέρβασης των στερεοτύπων, πώς διαμορφώνεται ένα ενήμερο και δεκτικό περιβάλλον στο σχολείο, ικανό να συζητήσει με τα παιδιά και τους εφήβους, αγωνίες και απορίες για τις έντονες διεργασίες αυτοπροσδιορισμού και συγκρότησης ταυτότητας, που διαρκούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους πριν την ενηλικίωση.

Πολλά από τα δεδομένα της σύγχρονης ψυχολογικής έρευνας δείχνουν ότι η συγκρότηση της ταυτότητας φύλου για τα παιδιά είναι αυτόνομη και από την ταυτότητα φύλου των ίδιων των γονέων. Δεν επηρεάζεται, επομένως, ο έμφυλος αυτοπροσδιορισμός των παιδιών από διαδικασίες κατήχησης ή από τα προβαλλόμενα πρότυπα προς οποιαδήποτε κατεύθυνση, όπως κάποιοι φοβούνται. Αντίθετα, η συνολική ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη επηρεάζεται όταν ο χώρος έκφρασης, αποδοχής και ασφάλειας είναι πολύ μικρός για να χωρέσει τους προβληματισμούς και τις αγωνίες κατανόησης που θέτει η εμπειρία τους.

Κι αυτό το στοίχημα δεν αφορά την αποδοχή της διαφορετικότητας με όρους εξωτισμού. Δεν αφορά, δηλαδή, το πότε και αν τα παιδιά θα έρθουν σε επαφή με ένα μη δυαδικό άτομο. Αυτό είναι το ερώτημα μιας εξωτερικότητας του παλιού κόσμου. Τα σημερινά και μελλοντικά παιδιά και οι έφηβοι/ες ζουν μέσα στον κόσμο της πολλαπλότητας. Αφορά τους/τις συμμαθητές τους, τις νέες μορφές οικογένειας γύρω τους, τους/τις δασκάλες τους, τα προσφυγόπουλα που κάθονται στο διπλανό θρανίο, τη δική τους διαδρομή για κοινωνική ένταξη και αποδοχή της όποιας ταυτότητας και ιδιαιτερότητας κουβαλούν τα ίδια. Έτσι, το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο το σχολείο θα μπορέσει να συντονιστεί και να προσφέρει στα παιδιά ένα χώρο ασφαλή και ανοικτό, προκειμένου να πλοηγηθούν καλύτερα στο σύνθετο μωσαϊκό του κόσμου τους. Τα ίδια το ταξίδι θα το κάνουν ούτως ή άλλως.