Η Δημοκρατία στην Ευρώπη μετά τις εκλογές της 26ης Μαΐου

Για άλλους µια µακρινή εµπειρία. Για τις νεότερες γενιές µια ιστορική αφήγηση που όταν διδάσκεται φαντάζει απίθανο να επαναληφθεί στις µέρες µας. Και όχι άδικα. Γιατί µας έµαθαν ότι η Δηµοκρατία καταλύεται µόνο µε τα όπλα. Μας δίδαξαν ότι οι δηµοκρατικοί θεσµοί εκτελούνται όταν τα τανκς παρελαύνουν στις λεωφόρους της πρωτεύουσας. Οταν η Βουλή πολιορκείται από τις Ενοπλες ∆υνάµεις.

Οταν οι πολιτικοί αιχµαλωτίζονται. Και όσοι από εµάς κοινωνικοποιηθήκαµε σε µια πιο πολιτικοποιηµένη περίοδο ακούγαµε, διαβάζαµε και µελετούσαµε πως τελειώνουν οι ∆ηµοκρατίες: µε τη δύναµη των όπλων. Αργεντινή, Βραζιλία, Γουατεµάλα, Περού, Δοµινικανή Δηµοκρατία, αλλά και Νιγηρία, Γκάνα, Πακιστάν, Ουρουγουάη, Ταϊλάνδη, Τουρκία κ.ο.κ. Και αν οι παραπάνω εµπειρίες φαντάζουν µακρινές για τη νεότερη γενιά, είναι πρόσφατη η στρατιωτική κατάλυση της ∆ηµοκρατίας στην Αίγυπτο του Μόρσι το 2013 ή στην Ταϊλάνδη το 2014. Πάντα, όµως, µε τη χρήση στρατιωτικής βίας. Ολοι θυµόµαστε το πείραµα του Παβλόφ. Αρκούσε το κουδούνισµα, η επανάληψη του ίδιου ήχου που συνόδευε το φαγητό για να τρέξουν τα σάλια του σκύλου. Ακόµα και όταν δεν υπάρχει φαγητό! Στη δική µας περίπτωση εκπαιδευτήκαµε να ανησυχούµε για τη ∆ηµοκρατία µόνο από τον ήχο των όπλων. ∆ιαφορετικά εφησυχάζουµε. Απολαµβάνουµε την ήρεµη αδράνεια της «δηµοκρατίας του καναπέ».

Οµως, η µεγαλύτερη απειλή για τη ∆ηµοκρατία στις µέρες µας είναι λιγότερο θορυβώδης. Περισσότερο ύπουλη. ∆εν είναι τόσο δραµατική όσο στα ιστορικά ντοκιµαντέρ, αλλά περισσότερο επικίνδυνη γιατί προέρχεται από έναν ιό που φωλιάζει στο ίδιο το σώµα της ∆ηµοκρατίας: τον λαϊκισµό. Τη δηµαγωγία των δηµοκρατικά εκλεγµένων ηγετών που µετατρέπονται σε αυταρχικούς, βίαιους βιαστές της ίδιας της ∆ηµοκρατίας που τους ανέδειξε. Αυτό έκανε και ο Χίτλερ το 1933 µε τη φωτιά στο Ράιχσταγκ. Αφού εξελέγη δηµοκρατικά, µετά κατέλυσε τη ∆ηµοκρατία που τον ανέδειξε, εγκαθιδρύοντας το πιο στυγνό φασιστικό καθεστώς που αιµατοκύλησε την Ευρώπη.

Και όσοι βιαστικά προσπερνούν το παραπάνω ή χαµογελούν µε αυτοϊκανοποίηση γιατί νοµίζουν ότι σήµερα τόσο οι θεσµοί όσο και οι πολίτες είναι πιο ώριµοι, ας αναλογιστούν ότι οι ∆ηµοκρατίες στην εποχή µας, προφανώς, δεν κινδυνεύουν από εµφανείς φασίστες, ακροαριστερούς ή λοχίες. Υπάρχουν οι πιο ευφάνταστοι τρόποι αιχµαλωσίας µιας ∆ηµοκρατίας. Με δεσµά που αναδεικνύονται από τις δηµοκρατικές κάλπες.

Με διαδικασίες που προβλέπουν οι Καταστατικοί Χάρτες. Γιατί κανένα Σύνταγµα δεν χρειάζεται να καταλυθεί για να παραπέµψεις τη ∆ηµοκρατία στο απόσπασµα. Αρκεί η παρέµβαση στη ∆ικαιοσύνη στο όνοµα της «ενίσχυσής της». O εξοντωτικός έλεγχος και οι παρακολουθήσεις των αντιπάλων στο όνοµα της καταπολέµησης της δήθεν «ανοµίας» ή της αδιαφάνειας ή της τροµοκρατίας. Ο αυτοέλεγχος των ΜΜΕ στο όνοµα της µη διασποράς «έγκυρων» ειδήσεων. Η αφαίµαξη επιχειρηµατικών µονάδων.

Ο οικονοµικός µαρασµός των παραδοσιακών µέσων ώστε να αναζητήσουν τα εύκολα έσοδα που προέρχονται από τα συµβόλαια «ηθικών εκτελέσεων» των αντιπάλων. Ταυτόχρονα, οι πολίτες απολαµβάνουν την ψευδαίσθηση της ελευθερίας (όσο οι τηλεφωνικές κλήσεις τους, που παρακολουθούνται, δεν εµπεριέχουν καµία κριτική). ∆ιαφορετικά θα αντιµετωπίσουν τους οικονοµικούς ελέγχους, τις εποπτικές αρχές, τις δυνάµεις καταστολής.

Οι δηµοκρατικοί θεσµοί λειτουργούν. Αλλά υπό τον έλεγχο των δηµαγωγών που πασχίζουν για το «κοινωνικό όφελος» που κινδυνεύει από τις µειονότητες, τη µετανάστευση, από όσους υπονοµεύουν το εθνικό συµφέρον, τους αλλόθρησκους, τους «διαφορετικούς», τους ανήσυχους. Από όλους όσοι δεν είναι «καθαρόαιµοι» γηγενείς και «σωστοί» πολίτες, που υπηρετούν την πατρίδα, το οµόδοξο, την παραδοσιακή οικογένεια. Για όσους εξακολουθούν να προσδιορίζονται από τα φλάµπουρα του παρελθόντος, από τις διαχωριστικές γραµµές του χθες, από τη διάκριση ανάµεσα σε «µειοδότες» και «πατριώτες», δεξιούς ή αριστερούς, όλα τα παραπάνω ακούγονται υπερβολικά. Οταν δεν παραβιάζονται εµφανώς οι κόκκινες γραµµές µιας Δηµοκρατίας µε τη βία, εφησυχάζουν.

Τότε εµφανίζονται οι δηµαγωγοί. Με κρυπτόµενες τις αντιδηµοκρατικές επιδιώξεις τους προσπαθούν να εισχωρήσουν στις τάξεις των πολιτικών δυνάµεων που υπηρετούν τη ∆ηµοκρατία. Οπως οι σύντροφοι του Οδυσσέα στον ∆ούρειο Ιππο για την άλωση της Τροίας. Και εκεί δοκιµάζονται οι αντοχές µιας ώριµης ∆ηµοκρατίας. Καθώς και οι θεσµοί της: όπως οι πολιτικές δυνάµεις και ιδιαίτερα σε χώρες όπως η δική µας, που δεν έχει κατοχυρώσει συνταγµατικά την εσωκοµµατική δηµοκρατία. Γιατί οι λαϊκιστές, οι δηµαγωγοί εµφανίζονται σε κάθε ιστορική περίοδο. Αν, όµως, ενσωµατωθούν ως δήθεν υγιή τµήµατα του κύριου σώµατος µιας δηµοκρατικής δύναµης, αν ο «ιός» εισχωρήσει τόσο ώστε όλο το δηµοκρατικό σώµα στο τέλος να νοσεί, είναι η ιστορική ευθύνη των ηγετών, αν είναι προσηλωµένοι στην υπηρεσία της ∆ηµοκρατίας.

Ο πειρασµός τους µεγάλος: η διεύρυνση της εκλογικής απήχησης. Το επιχείρηµά τους, ότι έτσι «δήθεν» τους «απονευρώνουν», ελκυστικό. Πραγµατική τους επιδίωξη η εκλογική επιβίωση. Στόχος τους το προσωπικό συµφέρον, που υπερβαίνει το συλλογικό. Αυτό είναι το σηµερινό δίληµµα. Δίληµµα που υπερβαίνει την επίπεδη διάκριση των κοµµάτων. Είναι το πραγµατικό ζητούµενο µιας εποχής που η νίκη Τραµπ, το Brexit, η ενίσχυση της ακροδεξιάς σε Ολλανδία, Αυστρία, Ουγγαρία, Ουκρανία και Ιταλία δείχνουν ότι η Δηµοκρατία κλυδωνίζεται.

Η συγκέντρωση στο Μιλάνο, έπειτα από πρωτοβουλία του Σαλβίνι, ακροδεξιών και εθνικιστικών κοµµάτων σε µια προσπάθεια να δηµιουργηθεί ενιαίο πανευρωπαϊκό ακροδεξιό µπλοκ ενισχύει την παραπάνω ανησυχία. Η αγωνία όλων µας για το µέλλον της Δηµοκρατίας µεγαλώνει όταν η Λεπέν και ο Σαλβίνι κερδίζουν τις πρώτες θέσεις στις εκλογικές προτιµήσεις σε Γαλλία και Ιταλία αντίστοιχα. Το δηµοκρατικό διακύβευµα δεν επιτρέπει να προτάσσουµε τις κοµµατικές αφετηρίες µας. ∆εν επιτρέπει διακρίσεις, εξαιρέσεις, αποκλεισµούς. Κυρίως δεν επιτρέπει τις παλαιοπολιτικές αναφορές στις στείρες αντιπαραθέσεις που προσεγγίζουν τους αντιπάλους ως εχθρούς, ως µειοδότες και µιάσµατα. Επιζητεί πάνω και πέρα απ’ όλα συσπειρώσεις και συµµαχίες όλων για την προάσπιση της ∆ηµοκρατίας.

Ακόµα και µε τους αντιπάλους. Αρκεί να υπηρετούν τους δηµοκρατικούς θεσµούς. Θέλει τόλµη και θάρρος. Φυσικά και όλοι έχουµε τη δική µας ιδεολογική ταυτότητα. Τη δική µας ξεχωριστή πολιτική διαδροµή. Οµως µπορούµε να συναινέσουµε στο ότι ο αγώνας για την προάσπιση της ∆ηµοκρατίας µας αφορά όλους. Στον αγώνα αυτό δεν χωρούν διακρίσεις. Είναι για όλες τις δηµοκρατικές δυνάµεις. Ολους τους δηµοκράτες πολίτες. Οσους επιθυµούν να σταµατήσουν τη διάβρωση εκ των έσω. Γιατί οι δηµαγωγοί όταν εξέλθουν από τον ∆ούρειο Ιππο θα ολισθήσουν στον αυταρχισµό τον οποίο πάντα υπηρετούσαν. Θα µας έχουν χρησιµοποιήσει για να αλώσουν τη ∆ηµοκρατία. Η ∆ηµοκρατία δεν προστατεύεται από νόµους.

Αλλά από το δηµοκρατικό ήθος των ηγετών που υπαγορεύει δηµοκρατικούς κανόνες συµπεριφοράς και αποτρέπει την ενσωµάτωση των λαϊκιστών. Η πόλωση και ο φανατισµός συντηρούν τη νόσο της ∆ηµοκρατίας. Η σύνεση, η συναίνεση και η σύνθεση τη θωράκισή της. Και στο καθήκον αυτό είµαστε πρώτα δηµοκράτες και µετά ας κρατήσουµε όποια κοµµατική ταυτότητα επιθυµούµε: Νεοδηµοκράτες, Κιναλιστές, Συριζαίοι, ή όποια άλλη του δηµοκρατικού τόξου. Αλλιώς µπορεί η Ιστορία να µην επαναλαµβάνεται, αλλά σίγουρα µε ευθύνη όσων ηθεληµένα ή όχι δεν κατανοούν ή εθελοτυφλούν θα της έχουν δώσει έµµετρο ρυθµό, ρίµα στις πιο σκοτεινές περιόδους της. Ισως και αντίλαλο!

Γράφει ο Άρης Σπηλιωτόπουλος, πρώην υπουργός