Κόσοβο: Πρότυπο για λύση στη διαμάχη η Συμφωνία των Πρεσπών

Ήταν Φεβρουάριος του 2008. Στο Κόσοβο ήδη από το 1999, μετά το πέρας των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ κατά της Σερβίας, είχαν αποχωρήσει τα σερβικά στρατεύματα, είχαν εγκατασταθεί οι δυνάμεις του ΟΗΕ και είχε ιδρυθεί η αμερικανική βάση του Bondsteel, η μεγαλύτερη αμερικανική βάση στην Ευρώπη μετά το Βιετνάμ. Οι οπλαρχηγοί του UÇK (Ramush Haradinaj, Hashim Thaçi), ενθαρρυμένοι από τις εξελίξεις, είχαν επιδοθεί στην εξόντωση Σέρβων αμάχων και στην καταστροφή σερβικών πολιτιστικών μνημείων, επιδιώκοντας ένα καθαρόαιμο αλβανικό Κόσοβο. Το Κόσοβο, με την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, ανακήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία του τον Φεβρουάριο του 2008, αναγνωρίστηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες και από τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη, αλλά με βέτο της Ρωσίας και της Κίνας δεν έχει θέση στον ΟΗΕ, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Πέντε ευρωπαϊκές χώρες (Ισπανία, Ελλάδα, Κύπρος, Σλοβακία, Ρουμανία) δεν αναγνώρισαν το Κόσοβο, από φόβο μήπως η αναγνώριση αποτελέσει προηγούμενο για αυτονομιστικά ή αποσχιστικά κινήματα Βάσκων και Καταλανών, Ούγγρων στην Τρανσιλβανία και τη Σλοβακία, Ρώσων στην Υπερδνειστερία, Τουρκοκύπριων κ.ά. Δυστυχώς, η μονομερής ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου, που ήταν πράξη παραβίασης του Διεθνούς Δικαίου, δεν αποτέλεσε ειδική περίπτωση, αλλά προηγούμενο για άλλες αποσχίσεις και για πολιτική εκμετάλλευση από τη Ρωσία, η οποία, κυρίως με το χαρτί του Κοσόβου, ασκεί την επιρροή της στη Σερβία. Υπό το πρίσμα αυτό μπορεί να εκτιμηθεί η κρίση στην Γεωργία του 2008 ( απόσχιση της Νότιας Οσσετίας και της Αμπχαζίας) με την ενεργό πολεμική ανάμειξη της Ρωσίας, στην Ανατολική Ουκρανία και Κριμαία το 2014, αλλά και την κρίση στην Καταλονία το 2017. Αν και δεν πρόκειται για την ίδια περίπτωση, οι Καταλανοί επικαλέστηκαν το προηγούμενο του Κοσόβου.

Από την άλλη πλευρά, 11 χρόνια το Κόσοβο δεν κατόρθωσε να δημιουργήσει κρατικούς θεσμούς και να υπερβεί το στάδιο της φατριαστικής αλβανικής κοινωνίας, αλλά εξελίχθηκε σε κέντρο διαφθοράς, ναρκομαφίας, οργανωμένου εγκλήματος και στρατολόγησης τζιχαντιστών. Οικονομικά ήταν συνδεδεμένο με τη Σερβία, ως ανεξάρτητο κράτος δεν έχει τις υποδομές για οικονομική αυτάρκεια, ούτε η εκμετάλλευση των ορυχείων έτυχε ορθολογιστικής διαχείρισης. Το βιοτικό επίπεδο των Αλβανών που πλήττονται από την υψηλή ανεργία είναι χαμηλό. Η EULEX απέτυχε στην αποστολή της να εμφυτεύσει ευρωπαϊκή νομοθεσία στο Κόσοβο, καταγράφηκαν και περιστατικά διαφθοράς και της ίδιας της EULEX από την περιρρέουσα αλβανική ατμόσφαιρα. Το Κόσοβο επιβιώνει ως προτεκτοράτο των Ηνωμένων Εθνών. Είκοσι χρόνια η ίδια πολιτική καμαρίλα του UÇK εναλλασσόταν στην εξουσία, εμποδίζοντας την άνοδο νέων πολιτικών. 

Μετά την αποτυχία διαλόγου Πρίστινας- Βελιγραδίου υπό την ευρωπαϊκή σκέπη για την εξεύρεση λύσης και τις μικρές υποχωρήσεις των Σέρβων, το Βελιγράδι επιδόθηκε σε μια διπλωματική επίθεση ανάκλησης της ανεξαρτησίας του Κοσόβου από μικρές χώρες που ήδη είχαν αναγνωρίσει το Κόσοβο, διακοπής της διαδικασίας αναγνώρισης του Κοσόβου από άλλες χώρες και αποκλεισμού της εισδοχής του Κοσόβου στην Ιντερπόλ και την Unesco . Η διπλωματική αντεπίθεση της Σερβίας είχε επιτυχία. Πέρυσι ο πρωθυπουργός του Κοσόβου, Ramush Haradinaj, επέβαλε 100% δασμούς σε εισαγόμενα προϊόντα στο Κόσοβο από την Σερβία και τη Βοσνία - Ερζεγοβίνη, πλήττοντας σερβικά οικονομικά συμφέροντα. Παρόλο που το εμπάργκο καταστρατηγείται σε πολλές περιπτώσεις μέσω Βόρειας Μακεδονίας, είναι ένα πλήγμα για τους Σέρβους κατοίκους του Κοσόβου, ιδιαίτερα στον τομέα της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.

Ο Haradinaj δήλωσε ότι το εμπάργκο θα συνεχιστεί μέχρις ότου η Σερβία να αναγνωρίσει το Κόσοβο, κάτι που οι Σέρβοι δεν θα κάνουν με τους αλβανικούς όρους. Ο Haradinaj το καλοκαίρι παραιτήθηκε από πρωθυπουργός του Κοσόβου και κλήθηκε σε απολογία στη Χάγη σε Ειδικό Δικαστήριο ως ύποπτος για εγκλήματα κατά Σέρβων αμάχων από το καλοκαίρι του 1999, και για εμπόριο ανθρωπίνων οργάνων σύμφωνα με την έρευνα που διεξήγαγε ο Dick Marty, στηριζόμενος στις αποκαλύψεις της πρώην εισαγγελέως για τα εγκλήματα πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία Carla Del Ponte, η οποία επισήμανε τον φόβο μαρτύρων για εκδίκηση του UÇK, αν προέβαιναν σε αποκαλύψεις. Μετά την παραίτηση του Haradinaj ο πρόεδρος Thaçi προκήρυξε εκλογές στις 6 Οκτωβρίου, στις οποίες νικητές αναδείχτηκαν το αντιπολιτευτικό κίνημα «Αυτοδιάθεση» του Albin Kurti και η «Δημοκρατική Λίγκα» του Κοσόβου, το κόμμα του αποθανόντος μετριοπαθούς ηγέτη του Κοσόβου Ibrahim Rugova.

Τα δυο κόμματα μαζί έχουν τον απαιτούμενο αριθμό βουλευτών για το σχηματισμό κυβέρνησης. Το Τρίτο κόμμα, το Δημοκρατικό Κόμμα του Kadri Veseli, άλλοτε συνεργάτη του Haradinaj που προέρχεται από τους κύκλους του UÇK θα μείνει στην αντιπολίτευση. Θεαματική επιτυχία σημείωσαν και οι Σέρβοι συσπειρωμένοι γύρω από το κόμμα Srpska List . Σίγουρα θα προκύψει κυβέρνηση συνασπισμού του «Κινήματος Αυτοδιάθεση» και της Δημοκρατικής Λίγκας με πρωθυπουργό ίσως γυναίκα, την Vjosa Osmani. Άμεση αποστολή της νέας κυβέρνησης θα είναι η επίτευξη συμβιβασμού με τους Σέρβους με πρώτο όρο από την πλευρά των Σέρβων την οριστική άρση του εμπάργκο.

Ενδιαφέρον για την περίπτωση αποτελεί το γεγονός ότι ο σερβοαλβανικός διάλογος θα διεξαχθεί υπό την σκέπη του Αμερικανού πρέσβη στο Βερολίνο Richard Grenel, κάτι που ικανοποιεί τους Αλβανούς, παρόλο που για τα Δυτικά Βαλκάνια γενικά η Αμερική όρισε ως απεσταλμένο τον Matthew Palmer. Η μείωση της ρωσικής επιρροής στη Σερβία μπορεί να επιτευχθεί αν κερδίσει κάτι η Σερβία στο ζήτημα του Κοσόβου, ενώ η επιρροή της νεοθωμανικής Τουρκίας στους Μουσουλμάνους των Βαλκανίων μπορεί να μειωθεί με την ενίσχυση των σερβικών θέσεων στο Κόσοβο.

Οι γενικές σερβικές προτάσεις δεν προβλέπουν de jure διχοτόμηση του Κοσόβου και διπλή ένωση με την Σερβία και την Αλβανία, ούτε ανταλλαγή εδαφών, αλλά de facto διαχωρισμό της σερβικής και αλβανικής οντότητας εντός ενός de jure ανεξάρτητου Κοσόβου, δηλαδή ένωση σερβικών κοινοτήτων στο Βορρά, όπου ζουν περίπου 40.000 Σέρβοι, οι 70.000 Σέρβοι στον Νότο να έχουν καθεστώς αυτονομίας, προστασία των σερβικών πολιτιστικών μνημείων, αποζημίωση του σερβικού κράτους για την περιουσία που άφησε στο Κόσοβο κ.λπ. Τα πρόσφατα κοινά ρωσοσερβικά στρατιωτικά γυμνάσια αποσκοπούν να ενισχύσουν τη διαπραγματευτική θέση των Σέρβων και να εκφοβίσουν τους Αλβανούς που επενδύουν τα πάντα στη «συμμαχία» με την Αμερική.

Aν ικανοποιηθούν οι σερβικοί όροι, τότε σίγουρα η Ρωσία και η Κίνα θα άρουν το βέτο, το Κόσοβο θα έχει θέση στον ΟΗΕ, τα πέντε ευρωπαϊκά κράτη θα αναγνωρίσουν το Κόσοβο και θα διανοιχθεί στο μέλλον η ευρωπαϊκή του πορεία. Η Σερβία μπορεί να έχει ένα Γραφείο Συνδέσμου και το είδος των σχέσεων που είχε κάποτε η Δυτική Γερμανία με την Ανατολική Γερμανία, αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα μπλοκάρει την ένταξη του Κοσόβου σε διεθνείς οργανισμούς. Κανένας δεν μπορεί να προβλέψει την έκβαση του επικείμενου διαλόγου. Αν στην περίπτωση των Πρεσπών, το μοντέλο της οποίας εφαρμόζεται και στο Κόσοβο, επρόκειτο για οριοθέτηση ταυτοτήτων, στην προκειμένη περίπτωση πρόκειται για εδαφική οριοθέτηση και για ανθρωπιστικό ζήτημα. Bέβαια, ο Kurti που ως αντιπολίτευση στρεφόταν κατά των διαπραγματεύσεων με τη Σερβία, τώρα ως κυβέρνηση θα κάνει το αντίθετο. Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο η διάσταση μεταξύ αντιπολιτευτικού λόγου και κυβερνητικής ευθύνης.