Eurovision: Ενας σημαντικός θεσμός πολιτιστικής διπλωματίας - Η ιστορία, το σήμα αρχής και οι νικητές των τελευταίων ετών

Έχει ξεκινήσει η αντίστροφη μέτρηση για τον μεγάλο τελικό της Eurovision 2024. Η Μαρίνα Σάττι «θα ρίξει το ζάρι της» για την Ελλάδα διαγωνιζόμενη στη 12η θέση. Στο φετινό τελικό θα διαγωνιστούν 25 χώρες (μετά τον αποκλεισμό της Ολλανδίας), ανάμεσα τους και η Κύπρος, η οποία θα εμφανιστεί 20η. Από το 1956 και κάθε χρόνο, με συνεχόμενη συνέπεια, ο ιδιαίτερος ήχος του «Te Deum» του διάσημου Γάλλου συνθέτη της περιόδου του μπαρόκ, Marc-Antoine Charpentier, σηματοδοτεί την έναρξη της Eurovision, που μεταδίδεται ζωντανά μέσω της τηλεόρασης. Αυτός ο διαγωνισμός αποτελεί το ετήσιο μουσικό ραντεβού της Ευρώπης, όπου μόνο οι χώρες που είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ραδιοτηλεοπτικής Ένωσης (EBU) διαγωνίζονται μουσικά, παρουσιάζοντας ένα τραγούδι. Αποτελεί το μεγαλύτερο μη αθλητικό γεγονός σε παγκόσμιο επίπεδο, καταφέρνοντας να τραβήξει το ενδιαφέρον εκατομμυρίων θεατών τόσο εντός όσο και εκτός της Ευρώπης, σε περισσότερες από 45 χώρες.

Ο πρώτος διαγωνισμός πραγματοποιήθηκε στην Ελβετία, συγκεκριμένα στην ιταλόφωνη λίμνη Lugano, στο Teatro Kursaal di Lugano, στις 24 Μαΐου 1956. Η εκδήλωση καλύφθηκε από δύο τηλεοπτικές κάμερες και συμμετείχαν επτά ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί από επτά χώρες: Ολλανδία, Ελβετία, Βέλγιο, Γερμανία, Γαλλία, Λουξεμβούργο και Ιταλία. Μάλιστα, επιτράπηκε σε κάθε χώρα να συμμετάσχει με περισσότερα από ένα τραγούδι, και έτσι παρουσιάστηκαν δεκατέσσερα τραγούδια, δύο από κάθε χώρα. Σημειώνεται πως από το 1957 και έπειτα, κάθε συμμετέχουσα χώρα εκπροσωπείται μ' ένα τραγούδι. Ο παρουσιαστής του πρώτου διαγωνισμού ήταν ο Ελβετός, Lohengrin Filipello, ο οποίος παρέμεινε ο μοναδικός άντρας παρουσιαστής έως τη διοργάνωση του 1978.

Η ιδέα της Eurovision αναπτύχθηκε από την EBU, μια συνεργασία που αποτελείται από τα δημόσια ραδιοτηλεοπτικά δίκτυα 56 χωρών παγκοσμίως. Μεταξύ των μελών αυτής της συνεργασίας περιλαμβάνονται η Ελληνική Δημόσια Ραδιοτηλεόραση (ΕΡΤ) και το Ραδιοτηλεοπτικό Ίδρυμα Κύπρου (ΡΙΚ). Παρόλο που όλοι σχεδόν έχουμε συνδέσει την EBU με τη Eurovision, είναι επίσης υπεύθυνη για τη μετάδοση αθλητικών γεγονότων και την πρωτοχρονιάτικη συναυλία στη Βιέννη. Μέσω των προηγμένων τεχνολογιών που διαθέτει, η EBU μπορεί να μεταδίδει τις παραγωγές της σε όλα τα μέλη της, εξασφαλίζοντας ότι η Eurovision μεταδίδεται την ίδια ώρα σε όλες τις χώρες. Για να συμμετάσχει μια χώρα στον διαγωνισμό, ο δημόσιος ραδιοτηλεοπτικός φορέας της πρέπει να είναι μέλος της EBU.

Ο ιδρυτής της Eurovision ήταν ο Marcel Bezencon, τότε διευθυντής της Ελβετικής Δημόσιας Ραδιοτηλεοπτικής Εταιρείας, που εμπνεύστηκε από το ιταλικό φεστιβάλ του San Remo. Ο στόχος του Bezencon ήταν να δημιουργηθεί ένας διαγωνισμός που θα ενθάρρυνε τη δημιουργία νέων τραγουδιών και θα καλλιεργούσε ένα φιλικό ανταγωνισμό μεταξύ των συνθετών. Σε μια εποχή που η τεχνολογία δεν ήταν τόσο προηγμένη όσο σήμερα, η μετάδοση σε επτά διαφορετικές χώρες αποτελούσε μια τολμηρή κίνηση. Ακόμη και σήμερα, η EBU επενδύει στη Eurovision, εισάγοντας νέες τεχνολογίες προκειμένου να παρουσιάσει ένα άρτιο αποτέλεσμα στους τηλεθεατές.

Αρκετοί αναλυτές του διαγωνισμού έχουν επισημάνει τις τάσεις μιας ιδιαίτερης «ψήφου αλληλεγγύης» που παρατηρούνται σε αρκετές διοργανώσεις της Eurovision, δηλαδή χώρες που έχουν κοντινές γεωγραφικές θέσεις ή κοινά πολιτιστικά χαρακτηριστικά, συχνά αλληλοψηφίζονται. Ο Yair αναφέρει τρία βασικά μοτίβα ψηφοφορίας: το Σκανδιναβικό, το Μεσογειακό και το Δυτικοευρωπαϊκό. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας της Eurovision, παρατηρείται μια ενίσχυση της επικρατούσας τάσης για φαινόμενα που αντικατοπτρίζουν την ατμόσφαιρα των διεθνών αθλητικών γεγονότων, όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες ή το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου.

Στη Eurovision, συχνά παρατηρείται ένας ήπιος λαϊκός εθνικισμός, με την παρουσία εθνικών συμβόλων (σημαίες), τη ζεστή υποδοχή του κοινού προς την εκάστοτε συμμετέχουσα χώρα και την προβλεπόμενη ψήφο, η οποία εξαρτάται από εθνικές και πολιτιστικές συμμαχίες. Κάθε χώρα, μέσα από την επιλογή τραγουδιού της, μετατρέπεται σε μια «ομάδα» που απολαμβάνει την υποστήριξη των «φιλάθλων», με τη νίκη της να τιμά την εκπροσωπούμενη χώρα. Η μουσική εδώ αποκτά έναν οπτικοακουστικό χαρακτήρα, συμμετέχοντας σε μια επικοινωνιακή κούρσα επικράτησης των εθνών.

Παρόλο που η Eurovision έχει διεξαχθεί και σε προηγούμενους μήνες όπως Μάρτιος και Απρίλιος, πλέον γίνεται τον Μάιο, με τους δύο ημιτελικούς να λαμβάνουν χώρα Τρίτη και Πέμπτη, ενώ ο μεγάλος τελικός διεξάγεται το Σάββατο. Ο διαγωνισμός βασίζεται σε πολιτικές αξίες, όπως η διαφορετικότητα, η δημοκρατία και η εμπορικότητα. Αρχικά, η Eurovision αναδείχθηκε ως υποστηρικτής της διαφορετικότητας, ιδιαίτερα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Η υπεράσπιση των ατόμων με σεξουαλικές διαφοροποιήσεις έγινε εμφανής με τη νίκη της Dana International το 1998 για το Ισραήλ και συνεχίστηκε με την εμφάνιση καλλιτεχνών μέλων της ΛΟΑΤΚΙ+ στη σκηνή, όπως η Conchita Wurst το 2014 για την Αυστρία.

Εξαιτίας αυτών των θεμάτων, η Eurovision έχει προκαλέσει πολλές φορές αντιδράσεις από κυβερνήσεις κρατών, ειδικά από πιο συντηρητικές χώρες όπως το Αζερμπαϊτζάν και η Ρωσία, οι οποίες έχουν εκφράσει δυσαρέσκεια για την προβολή των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων. Εκτός από τα δικαιώματα των ΛΟΑΤKI+, η Eurovision αγκαλιάζει γενικότερα την ανθρώπινη ποικιλομορφία. Στη σκηνή της έχουν αναδειχθεί καλλιτέχνες με διαφορετικά κοινωνικά υπόβαθρα, ποικίλες πολιτιστικές επιρροές και διαφορετικές εθνικότητες.  Όπως επισημαίνει ο Vuletic, το θέμα της φυλετικής διαφορετικότητας ιστορικά προϋπήρχε στον διαγωνισμό από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, όμως η επίσημα υιοθετήθηκε στις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

Celine Dion, Abba

Υπάρχουν αρκετοί καλλιτέχνες και συγκροτήματα που ξεκίνησαν τη σταδιοδρομία τους μετά τη νίκη στη Eurovision. Ενα από τα σημαντικότερα παραδείγματα είναι οι ABBA, που κέρδισαν τον διαγωνισμό για τη Σουηδία το 1974 με το τραγούδι «Waterloo» και έγιναν μία από τις πιο επιτυχημένες μπάντες όλων των εποχών. Επίσης, η γαλλοκαναδή τραγουδίστρια Celine Dion κέρδισε τον διαγωνισμό για την Ελβετία το 1988 με το τραγούδι «Ne partez pas sans moi» και αργότερα ξεκίνησε μία επιτυχημένη διεθνή καριέρα. Επιπλέον, οι νικητές του διαγωνισμού του 1981, Bucks Fizz, για το Ηνωμένο Βασίλειο με το τραγούδι «Making Your Mind Up», επίσης ξεκίνησαν μία επιτυχημένη διεθνή καριέρα.

Άλλοι καλλιτέχνες που αναδείχθηκαν από τη Eurovision είναι η Φρανς Γκαλ, η Vicky Leandros, οι Brotherhood of Man αλλά και ο Johnny Logan, που κέρδισε δύο φορές για την Ιρλανδία με τα τραγούδια «What's Another Year» (1980) και «Hold Me Now» (1987) και στη συνέχεια κέρδισε για τρίτη φορά το 1992 ως στιχουργός. Ο Logan επέστρεψε, φέτος, στην σκηνή του διαγωνισμού έπειτα από 37 χρόνια και αποθεώθηκε από το κοινό, ερμηνεύοντας το «Euphoria», το κομμάτι με τ' οποίο η Loreen κέρδισε τον διαγωνισμό το 2012. 

Νικητές της τελευταίας δεκαετίας

Με τη νίκη στον διαγωνισμό, οι καλλιτέχνες και οι συνθέτες αποσπούν ένα ειδικό βραβείο, το οποίο από το 2008 έχει ένα συγκεκριμένο σχέδιο. Είναι ένα χειροποίητο κομμάτι αμμοβολής γυαλιού, με βαμμένες λεπτομέρειες, σχεδιασμένο σε μορφή μικροφώνου από τη δεκαετία του '50, από τον Kjell Engman της Kosta Boda, γνώστης στην τέχνη του γυαλιού. Οι συνθέτες και οι στιχουργοί των επιτυχημένων συμμετοχών λαμβάνουν μικρότερες εκδόσεις αυτού του βραβείου.

2013: Emmelie de Forest - Only Teardrops (Δανία)

2014: Conchita Wurst - Rise Like a Phoenix (Αυστρία)

2015: Mans Zelmerlow - Heroes (Σουηδία)

2016: Jamala - 1944 (Ουκρανία)

2017: Salvador Sobral - Amar pelos dois (Πορτογαλία)

2018: Netta - Toy (Ισραήλ)

2019: Duncan Laurence - Arcade (Ολλανδία)

2021: Maneskin - Zitti e buoni (Ιταλία)

2022: Kalush Orchestra - Stefania (Ουκρανία)

2023: Loreen - Tattoo ( Σουηδία)