Ο κορονοϊός «στραγγίζει» και το ταμείο για την απολιγνιτοποίηση της δυτικής Μακεδονίας;

Η δυτική Μακεδονία μπαίνει στη μεταλιγνιτική εποχή, υπό την ασφυκτική πίεση που δημιουργούν στην οικονομία ο κορονοϊός και οι επιπτώσεις της πανδημίας. Με το ταμείο τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαικό επίπεδο, να στραγγίζει για να στηριχθούν οικονομικές δραστηριότητες και κοινωνικές τάξεις που έχουν πληγεί βαριά από την πανδημία, στη δυτική Μακεδονία βλέπουν να στενεύουν τα περιθώρια για ευρύτερες και σε μεγαλύτερο βάθος παρεμβάσεις προκειμένου να σωθούν θέσεις εργασίας και ανάπτυξη μετά το βίαιο κλείσιμο μέσα στα επόμενα 5-6 χρόνια των λιγνιτικών μονάδων της περιοχής.

Τον προβληματισμό του για τις εξελίξεις εξέφρασε μιλώντας στο ethnos.gr ο περιφερειάρχης δυτικής Μακεδονίας Γιώργος Κασαπίδης. «Μιλάμε πλέον για 294 εκατ. ευρώ όταν εμείς εκτιμούμε πως μόνο οι ανάγκες της δικής μας περιοχής για να μπορέσει  να μπορέσει να σταθεί όρθια όλη η κοινωνία, νοικοκυριά κι επιχειρήσεις, απαιτούν επενδύσεις και κονδύλια ύψους 4-5 δισς. ευρώ», είπε.

Ο σχεδιασμός που είχε γίνει πριν ξεσπάσει η πανδημία προέβλεπε πως  τα κονδύλια που θα διατίθεντο από το νέο ΕΣΠΑ για το project της απολιγνιτοποίησης θα ανέρχονταν στα 600 εκατ ευρώ, δηλαδή θα ήταν διπλάσια των 294 εκατ. ευρώ που επρόκειτο να πάρει η χώρα από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης. Αθροίζοντας σε αυτά τα περίπου 900 εκατ ευρώ και την εθνική συμμετοχή, που τότε υπολογίζονταν σε περίπου 150 εκατ ευρώ, τα προς διάθεση κονδύλια ξεπερνούσαν το 1 δις. ευρώ.

Ο κ. Κασαπίδης εξέφρασε τις αντιρρήσεις του για το σχέδιο που κατέθεσε η ευρωπαική αρχή η οποία μελέτησε το θέμα επισημαίνοντας πως δεν έλαβαν υπόψη τους, βασικές παραμέτρους του ελληνικού προβλήματος και της απολιγνιτοποίησης στη δυτική Μακεδονία. «Το σχέδιο πρέπει να γίνει πιο τολμηρό. Ζητάμε να ληφθούν υπόψη και να παραμετροποιηθούν δύο σημαντικοί παράγοντες για να αυξηθεί η χρηματοδότηση, που είναι ο χρόνος εξόδου από την εποχή του λιγνίτη και ο βαθμός εξάρτησης από τις δραστηριότητες της ΔΕΗ» πρόσθεσε ο κ. Κασαπίδης.

Ο χρόνος εξόδου από τη λιγνιτική εποχή είναι σημαντικός αφού στη χώρα μας είναι πολύ σύντομο το χρονικό διάστημα κλεισίματος όλων των λιγνιτικών μονάδων σε αντίθεση με ότι συμβαίνει σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Ο δεύτερος σημαντικός παράγοντας που δε λαμβάνεται υπόψην είναι ο βαθμός εξάρτησης των τοπικών κοινωνιών από τις συγκεκριμένες δραστηριότητες της ΔΕΗ που είναι κατά πολύ μεγαλύτερος απ΄ ότι ισχύει σε άλλες χώρες και περιοχές. Η λειτουργία των λιγνιτικών μονάδων και των ορυχείων επηρεάζει κυρλιως στη δυτική Μακεδονία κάθε πτυχή της οικονομικής και κοινωνικής ζωής του τόπου και με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κάθε νοικοκυριό και μικρή ή μεγαλύτερη επιχείρηση.

Η επιστολή του περιφερειάρχη Γιώργου Κασαπίδη

Τις αντιρρήσεις του μάλιστα εξέφρασε ο κ. Κασαπίδης και σε επιστολή του τόσο προς τον  υφυπουργό Ενέργειας και Φυσικών Πόρων Γεράσιμο Θωμά όσο και προς το συντονιστή της επιτροπής για την υλοποίηση του σχεδίου για τη δίκαιη μετάβαση προς τη μεταλιγνιτική εποχή Κωνσταντίνο Μουσουρούλη.

Στην επιστολή ο κ. Κασαπίδης επισημαίνει τα εξής:

«Μέσα από το Επενδυτικό Σχέδιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης προβλέπεται να διοχετεύσει σημαντικά κονδύλια προς τις ευρωπαϊκές περιφέρειες όπως η Δυτική Μακεδονία, η οικονομία των οποίων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα ορυκτά καύσιμα ή από βιομηχανικές δραστηριότητες υψηλής έντασης άνθρακα.

»Σύμφωνα με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και στο πλαίσιο ενεργοποίησης του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, για την χρηματοδοτική περίοδο 2021-2027 η Ελλάδα προβλέπεται να λάβει μόλις €294 εκ. από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, τα οποία αντιστοιχούν σε λιγότερο από το 4% των διαθέσιμων πόρων του εν λόγω Ταμείου.

»Θεωρώντας μη ορθολογική και άδικη την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σας καταθέτω με την παρούσα τις προτάσεις της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, με στόχο να διαμορφωθεί μια περισσότερο δίκαιη κατανομή των κοινοτικών πόρων τόσο για τη χώρα μας γενικότερα όσο και για η Δυτική Μακεδονία ειδικότερα.

»Επί της αρχής, ο αλγόριθμος κατανομής δεν υποστηρίζει, ως θα όφειλε, τις χώρες οι οποίες επιλέγουν μια πολιτική επιταχυνόμενης απεξάρτησης από τα στερεά ορυκτά καύσιμα. Τις χώρες δηλαδή όπως η Ελλάδα, οι οποίες θα αναλάβουν πρώτες το ρίσκο να υλοποιήσουν στην πράξη τις διαδικασίες και τις πρακτικές μιας ενεργειακής μετάβασης μεγάλης κλίμακας, διαμορφώνοντας ένα πλαίσιο αναφοράς για τις υπόλοιπες χώρες που θα ακολουθήσουν. Το ρίσκο αυτό δεν αποτυπώνεται στον αλγόριθμο κατανομής ενώ αντιθέτως, φαίνεται να πριμοδοτούνται οι χώρες που διστάζουν να ορίσουν δεσμευτικά χρονοδιαγράμματα απανθρακοποίησης.

Κατά δεύτερον, ο αλγόριθμός κατανομής δεν λαμβάνει υπόψη τη σημαντική ειδοποιό διαφορά μεταξύ λιθάνθρακα και λιγνίτη, δεδομένου ότι τα δύο καύσιμα έχουν εντελώς διαφορετική επίπτωση στις περιοχές όπου εξορύσσονται. Στις περιοχές εξόρυξης λιθάνθρακα, λόγω της φύσης του καυσίμου (υψηλή θερμιδική ικανότητα, εμπορεύσιμο καύσιμο, αξιοποίησή του από πλειάδα άλλων βιομηχανιών όπως αυτή του χάλυβα), διαμορφώθηκε μια έντονα βιομηχανοποιημένη οικονομία με πολύ υψηλό επίπεδο αστικοποίησης και μια διαφοροποιημένη παραγωγική βάση γύρω από την αλυσίδα αξίας του εν λόγω καυσίμου. Κατά συνέπεια, οι περιοχές αυτές έχουν την δυναμική να ανταπεξέλθουν πιο αποτελεσματικά στις απαιτήσεις της απανθρακοποίησης, δεδομένου ότι η απώλεια θέσεων εργασίας στη βιομηχανία λιθάνθρακα μπορεί να αντιμετωπιστεί από τον υψηλό βαθμό βιομηχανοποίησης σε άλλους τομείς. Σε αντίθεση, οι περιοχές εξόρυξης λιγνίτη και λόγω της φύσης του καυσίμου, διαμόρφωσαν εκ των πραγμάτων μια μονοδιάστατη παραγωγική διαδικασία με βάση την ηλεκτροπαραγωγή. Διαμόρφωσαν συνθήκες μονοκαλλιέργειας με χαμηλό βαθμό διαφοροποίησης της παραγωγικής βάσης, παραμένοντας ιδιαίτερα ευάλωτες απέναντι στις απειλές της απανθρακοποίησης. Στις περιοχές αυτές λαμβάνεται υπόψη μόνο ο αριθμός των εργαζομένων στα ορυχεία και μάλιστα κατά απόλυτη τιμή. Αυτό όμως δεν περιγράφει επαρκώς το μέγεθος της πρόκλησης της μετάβασης που είναι προφανώς ισχυρή συνάρτηση του βαθμού εξάρτησης των τοπικών οικονομιών από την εξορυκτική δραστηριότητα. Άλλη επίδραση στην τοπική οικονομία θα έχει η παύση μιας δραστηριότητας που απασχολεί Χ εργαζόμενους σε μία περιφέρεια με Υ πληθυσμό και άλλη αν η περιφέρεια έχει 10πλάσιο πληθυσμό. Επίσης, είναι άλλο να αποφασίζει κανείς την πλήρη απεξάρτηση από τον λιγνίτη το 2023 και άλλο το 2038 ή ακόμα αργότερα.

»Τέλος, ο αλγόριθμος κατανομής δεν λαμβάνει υπόψη την ποσοτική και διαρθρωτική εξάρτηση των επί μέρους περιφερειών από τη βιομηχανία των στερεών ορυκτών καυσίμων. Η Δυτική Μακεδονία για παράδειγμα, λόγω της πολύ υψηλής εξάρτησης της οικονομίας της από τη βιομηχανία λιγνίτη, θα κληθεί να διαχειριστεί τις επιπτώσεις μιας «βαθιάς» απολιγνιτοποίησης. Θα κληθεί όχι απλά να αναδιατάξει το παραγωγικό της μοντέλο, αλλά να διαμορφώσει ένα εντελώς νέο, αναπτυξιακό και παραγωγικό περιβάλλον σε περιφερειακό επίπεδο».

Το master plan της μεταβατικής περιόδου

Σύμφωνα με το master plan για την μεταλιγνιτική εποχή που παρουσιάστηκε σήμερα κι αφορά δράσεις μέχρι να τεθεί σε εφαρμογή το ευρωπαικό σχέδιο με χρηματοδοτήσεις από το ειδικό ταμείο που θα συσταθεί για αυτό το σκοπό, προτεραιότητα θα δοθεί στην αποκατάσταση των ανοικτών ορυχείων και τις επενδύσεις ΑΠΕ στις λιγνιτικές περιοχές από τη ΔΕΗ. Τα έργα της περιόδου 2020-2021 θα χρηματοδοτηθούν από το ευρωπαϊκό ταμείο δίκαιης μετάβασης και το νέο ΕΣΠΑ.