Νομοσχέδιο για τις πορείες: Τρεις συνταγματολόγοι κρίνουν τα επίμαχα σημεία

Τέλος στην «ομηρία» του κέντρου της Αθήνας και των μεγάλων πόλεων από πορείες με περιορισμένη συμμετοχή και προστασία απέναντι στα έκτροπα που προκαλούν ομάδες που παρεισφρέουν σε διαδηλώσεις ή περιορισμό του βασικού δικαιώματος των πολιτών στη διαμαρτυρία φέρνει το νέο ρυθμιστικό σχέδιο για τις συγκεντρώσεις που συζητείται στη Βουλή αυτές τις μέρες.  Τρεις καθηγητές πανεπιστημίου με ειδίκευση στο Συνταγματικό Δίκαιο αναλύουν στο ethnos.gr τις βασικές πτυχές του νομοσχεδίου, διατυπώνουν διαφωνίες και ενστάσεις, ζητώντας μέχρι και την κατάργηση ορισμένων προβλέψεων που περιλαμβάνονται σε αυτό.

Οι Γιώργος Καμίνης, Παναγιώτης Μαντζούφας και Χαράλαμπος Ανθόπουλος καταθέτουν δημόσια την άποψή τους, εκφράζοντας τα συν και τα πλην και καταλήγουν στα τέσσερα επίμαχα σημεία του νομοσχεδίου που σίγουρα θα προκαλέσουν αντιδράσεις και θα πέσουν στο τραπέζι της συζήτησης μέχρι την ημέρα ψήφισης του τελικού νοσμοχεδίου. 

Επίμαχα σημεία του νομοσχεδίου 

Σοβαρές προβληματισμούς εκφράζουν-κατά περίπτωση- οι τρεις καθηγητές  σχετικά με την  πρόβλεψη του νομοσχεδίου:

• Για την δυνατότητα απαγόρευσης μια συνάθροισης αν δεν γίνει πρώτα γνωστοποίηση.  
• Για τον αυξημένο ρόλο της Αστυνομίας σε μια απόφαση διάλυσης της πορείας
• Για την απουσία δικαστή από τις πορείες 
• Για την προστασία της αυθόρμητης συνάθροισης 

Από την πρωτοβουλία Καμίνη το 2012 στο νομοσχέδιο Χρυσοχοΐδη το 2020

Το σημερινό νομοσχέδιο έρχεται μετά την πρωτοβουλία Καμίνη και την πρόταση νόμου που παρουσίασε το 2012 σχετικά με την κατοχύρωση του συνταγματικού δικαιώματος στο "συνέρχεσθαι" χωρίς να νεκρώνει διοικητικά, οικονομικά και πολιτιστικά το κέντρο της Αθήνας μετά και τα πολλά παράπονα που είχε δεχτεί από καταστηματάρχες ως δήμαρχος Αθηναίων. Το δικαίωμα της συνάθροισης, το οποίο είναι το κύριο αντικείμενο του νομοσχεδίου, κατοχυρώνεται στο άρθρο 11 του Συντάγματος και είναι το παλαιότερο δικαίωμα συλλογικής δράσης που κατοχυρώνεται στα ελληνικά Συντάγματα, ήδη από το Σύνταγμα του 1864. Την τελευταία δεκαετία οι περισσότερες συγκεντρώσεις καταγράφονται το 2010 σύμφωνα με τα στοιχεία της Αστυνομίας, αγγίζοντας τις 11.391 και ακολουθούν το 2011 με 7.615 διαδηλώσεις, το 2013 με 7.825 και το 2012 με 7.217 διαδηλώσεις. Το 2019 οι πορείες που πραγματοποιήθηκαν στη χώρα ξεπέρασαν τις 2.873. 

Καμίνης: Δεν μπορούμε να αφήσουμε μόνο στην Ελληνική Αστυνομία να περιφρουρεί

Παρουσία δικαστή στις διαδηλώσεις και απόσυρση της ρύθμισης για απαγόρευση συγκεντρώσεων περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων οι προτάσεις του Συνταγματολόγου και βουλευτή του ΚΙΝΑΛ  Γιώργου Καμίνη. Όπως εξήγησε ο κ. Καμίνης στο ethnos.gr το δικαίωμα του συνέρχεσθαι έχει μικτή φύση: Είναι μεν ατομικό δικαίωμα αλλά και δικαίωμα πολιτικής συμμετοχής. Αυτή η διπλή φύση του προσδίδει ιδιαίτερη σημασία και γι’ αυτό πρέπει να υπάρχουν αυξημένες εγγυήσεις.

Το βασικό στοιχείο που διαπνέει το νομοσχέδιο είναι η απουσία δικαστή. Σε όλα τα κρίσιμα σημεία, ο δικαστής έρχεται εκ των υστέρων, και όχι εκ των προτέρων, όπως επιβάλλει η σπουδαιότητα του δικαιώματος. «Αυτές οι εγγυήσεις ζητάμε από το Υπουργείο να συμπεριληφθούν στο νομοσχέδιο. Δεν μπορούμε να αφήσουμε στην Ελληνική Αστυνομία το βαρύ έργο να περιφρουρεί ένα τόσο σπουδαίο δικαίωμα και να αποφασίζει σε κάθε περίσταση για την πολύ λεπτή ισορροπία μεταξύ δικαιωμάτων».

Απαράδεκτη η ρύθμιση για απαγόρευση συγκέντρωσης ή ποινή φυλάκισης για συμμετοχή σε παράνομη διαδήλωση

Ο κ. Καμίνης χαρακτηρίζει απαράδεκτη την ρύθμιση για απαγόρευση συγκέντρωσης ή ποινή φυλάκισης για συμμετοχή σε παράνομη διαδήλωση. η οποία πρέπει να αποσυρθεί. Πρόκειται ουσιαστικά για την επαναφορά του καταργηθέντος τον Ιούνιο 2019 άρθρου 171 ΠΚ για την “θρασύτητα κατά της αρχής”. «Εδώ όμως έχει ευθύνες και η προηγούμενη κυβέρνηση. Τόσα χρόνια η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δεν κατήργησε το συγκεκριμένο άρθρο, παρά μόνον λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές του Ιουλίου. Γιατί η προηγούμενη κυβέρνηση δεν έφερε έναν νόμο για τις συναθροίσεις, αφού ήταν όπως μας έλεγε ο κ. Τσίπρας το 2015, “κάθε λέξη του Συντάγματος”;» αναρωτιέται ο κ. Καμίνης. 

Σε ό,τι αφορά το κατά πόσον το προς συζήτηση νομοσχέδιο απαντά σε ένα ώριμο πολιτικό και κοινωνικό αίτημα να μην κλείνουν μικρές ομάδες πολιτών το κέντρο της Αθήνας όποτε θέλουν προκαλώντας κυκλοφοριακό έμφραγμα ο κ. Καμίνης απαντά:  Tο Σύνταγμά μας δε γνωρίζει ιεραρχία δικαιωμάτων: όλα τα δικαιώματα είναι ισότιμα και άξια προστασίας. Άξιο προστασίας είναι και το δικαίωμα να βγει κάποιος και να διαδηλώσει τις πεποιθήσεις του και να διαμαρτυρηθεί, άξιο προστασίας είναι και κάποιος που έχει το μαγαζί του, το εστιατόριό του, το καφενείο του στην Αθήνα να μπορεί να έχει κόσμο, να μπορεί να επιβιώσει, άξιο προστασίας είναι να μπορείς να πας έγκαιρα το παιδί σου στο γιατρό και να μην είσαι κολλημένος στην κίνηση, άξιο προστασίας είναι γενικά να μπορείς να κυκλοφορείς ελεύθερα.

Γι’ αυτό ακριβώς ανέλαβα την πρωτοβουλία το 2012 ως Δήμαρχος Αθηναίων και συγκρότησα μια Επιτροπή με επικεφαλής τον Επίτιμο Αντιπρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας τον κ. Βροντάκη και μέλη τους Καθηγητές Αλιβιζάτο, Μανιτάκη, Κτιστάκη και τον νομικό μου σύμβουλο τότε τον κ. Τσιούρα κι ετοιμάσαμε ένα νομοσχέδιο υπόδειγμα. Νομοσχέδιο που εκπονήθηκε λαμβάνοντας υπόψη την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και, φυσικά, ό,τι ισχύει στις σύγχρονες έννομες τάξεις. Ήθελα να είμαι συνεπής με αυτά που διδάχθηκα ως φοιτητής της Νομικής, με αυτά στη συνέχεια τα οποία εγώ ο ίδιος δίδαξα στο Πανεπιστήμιο, με αυτά τα οποία υποστήριξα ως Συνήγορος του Πολίτη. Ως δήμαρχος λοιπόν είχα την ευθύνη να προστατεύσω τα δικαιώματα όλων : των κατοίκων, των επισκεπτών, των επιχειρηματιών της πόλης μου και βεβαίως και των διαδηλωτών. 

Ανθόπουλος: Αντισυνταγματική η πρόβλεψη για διάλυση όσων διαδηλώσεων δεν γνωστοποιούνται στην Αστυνομία 

Αντισυνταγματική χαρακτηρίζει την πρόβλεψη του νομοσχεδίου για δυνατότητα διάλυσης των μη γνωστοποιημένων συναθροίσεων, οι οποίες επιτρέπεται να διαλυθούν μόνον εάν συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 11 παρ. 2 Συντάγματος ο καθηγητής Δικαίου και Διοίκησης στο ΕΑΠ Χαράλαμπος Ανθόπουλος.  «Είναι υπερβολικά αυστηρή και νομίζω αντίθετη με την αρχή της αναλογικότητας η ποινικοποίηση της απλής συμμετοχής σε απαγορευθείσα συνάθροιση» δήλωσε στο «ethnos.gr»  ο κ.  Ανθόπουλος.

Αυστηρή η ρύθμιση για προληπτική απαγόρευση των διαδηλώσεων 

Σε ο,τι αφορά την δυνατότητα προληπτικής απαγόρευσης των δημόσιων υπαίθριων συναθροίσεων από την Αστυνομία η οποία θεσπίζεται ρητά στο άρθρο 11 παρ. 2 Συντ.  ο καθηγητής του ΕΑΠ εκτιμά ότι η σχετική ρύθμιση είναι αυστηρότερη από την αντίστοιχη του άρθρου 10 του Συντάγματος του 1952, αφού προσθέτει ως λόγο που δικαιολογεί την προληπτική απαγόρευση τον επικείμενο κίνδυνο «σοβαρής διατάραξης της κοινωνικοοικονομικής ζωής».

Αντίθετα, το άρθρο 10 του Συντάγματος του 1952 επέτρεπε την απαγόρευση μόνον όταν υπήρχε κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια. Βέβαια, τόσο η απαγόρευση που αποτελεί προληπτικό μέτρο όσο και η διάλυση των συναθροίσεων που αποτελεί κατασταλτικό μέτρο, δικαιολογούνται μόνον όταν δεν είναι αρκετά τα ηπιότερα περιοριστικά μέτρα. Σε ό,τι αφορά την περίπτωση μικρών συναθροίσεων και πορειών στο κέντρο της Αθήνας ο καθηγητής υποστηρίζει ότι μπορούν να λαμβάνονται ηπιότερα περιοριστικά μέτρα ώστε να διασφαλίζεται τόσο η ελευθερία της συνάθροισης όσο και η ελευθερία της κίνησης και της κυκλοφορίας

Μαντζούφας: Ο νόμος για τις διαδηλώσεις διευθετεί μια σημαντική εκκρεμότητα 

Το δικαίωμα της συνάθροισης, το οποίο είναι το κύριο αντικείμενο του νομοσχεδίου, κατοχυρώνεται στο άρθρο 11 του Συντάγματος και είναι το παλαιότερο δικαίωμα συλλογικής δράσης που κατοχυρώνεται στα ελληνικά Συντάγματα( ήδη από το Σύνταγμα του 1864). Ως συνάθροιση κατά την έννοια του Συντάγματος, αποτελεί η προγραμματισμένη συγκέντρωση ενός μεγάλου ή μικρού αριθμού προσώπων με σκοπό να εκφράσουν δημόσια την θέση τους επί ενός ζητήματος.

Οι ασκούντες το δικαίωμα αυτό έχουν την δυνατότητα να καθορίσουν τον τόπο, το χρόνο και το περιεχόμενο της συγκέντρωσής τους ήσυχα και χωρίς όπλα αλλά και  χωρίς κρατική ή άλλη παρέμβαση και χωρίς βέβαια προηγούμενη άδεια από δημόσια ή άλλη αρχή. Το ζήτημα της παρενόχλησης τρίτων και ιδίως της κυκλοφορίας των οχημάτων από μια συνάθροιση- διαδήλωση επεδίωξε να λύσει το ΠΔ 120/2013 που όρισε ότι, σε πόλεις με πληθυσμό πάνω από εκατό χιλιάδες, δεν επιτρέπεται η κατάληψη ολόκληρου του οδοστρώματος και η πλήρης διακοπή της κυκλοφορίας των οχημάτων από ιδιαίτερα μικρές ομάδες διαδηλωτών. 

Το Σύνταγμα στο άρθρο 11 παρ. 2 προβλέπει την παρουσία της αστυνομίας στις δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις τις οποίες και μπορεί να απαγορεύει με αιτιολογημένη απόφασή της μόνο όταν επίκειται σοβαρός κίνδυνος για την δημόσια ασφάλεια και αν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής, όπως νόμος ορίζει. Ο εκτελεστικός νόμος με την ειδική επιφύλαξη που προβλέπει το Σύνταγμα μέχρι την κατάθεση του νομοσχεδίου από την παρούσα κυβέρνηση δεν είχε εκδοθεί από καμία κυβέρνηση της μεταπολίτευσης.

Σε ισχύ οι νομοθετικές ρυθμίσεις της χούντας

Μέχρι σήμερα διατηρούνταν σε ισχύ νομοθετικές ρυθμίσεις που είχαν θεσπιστεί την περίοδο της χούντας οι οποίες διατηρούνταν σε ισχύ, αν και ορισμένες διατάξεις τους πρέπει να θεωρηθούν καταργημένες ως αντισυνταγματικές (άρθρα 111 παρ. 1 και 112 παρ. 1 Σ). Για τα νομοθετήματα  αυτά το άρθρο 16 του νομοσχεδίου ορίζει ότι: «Από την έναρξη ισχύος του π.δ. του προηγούμενου άρθρου καταργούνται το ν.δ. 794/1971 "περί δημοσίων συναθροίσεων" ([ΦΕΚ 1971/]Α/1), το β.δ. 269/1972 "περί εγκρίσεως του κανονισμού διαλύσεως δημοσίων συναθροίσεων" (Α/59) και το β.δ. 168/1972 "περί καθορισμού των χώρων πόλεων τινών εις τους οποίους απαγορεύεται η πραγματοποίησις δημοσίων συναθροίσεων εν υπαίθρω και η διέλευσις κινουμένων τοιούτων" (Α/35)».

Συνεπώς η έκδοση ενός εκτελεστικού νόμου του άρθρου 11 του Συντάγματος αποτελούσε σημαντική εκκρεμότητα η οποία έπρεπε να διευθετηθεί και υπό την έννοια αυτή η πρωτοβουλία της κυβέρνησης είναι θετική και συνταγματικά επιβαλλόμενη, διότι σκοπεύει να βάλλει τάξη σε ένα ζήτημα για το οποίο υπάρχουν αντιδράσεις από μεγάλη μερίδα του εμπορικού κόσμου και των πολιτών, ιδίως αυτών που κινούνται στο κέντρο των μεγάλων πόλεων δήλωσε στο ethnos.gr ο καθηγητής του Συνταγματικού δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ Παναγιώτης Μαντζούφας

«Σε γενικές γραμμές θα έπρεπε να υπάρχει μια νομοθεσία η οποία θα τυποποιεί και θα προβλέπει νομικά τον τρόπο με τον οποίο θα ασκούνται αυτά τα δικαιώματα για να είναι εντός του Συνταγματικού πλαισίου. Είναι θετικό ότι βγαίνει ένας νόμος ο οποίος έπρεπε ήδη να έχει φτιαχτεί από το ΣΥΡΙΖΑ, τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ αλλά και από όλες τις κυβερνήσεις που πέρασαν από τη χώρα, καταργώντας τους νόμους της χούντας. Δεν μπορεί να μαζεύονται 100 άτομα και να σταματούν κεντρικές αρτηρίες μιας πόλης όπου εξυπηρετούνται χιλιάδες άνθρωποι, κοινωνικές λειτουργίες, ανάγκες υγείας και οικονομίας. Η προσπάθεια όμως να μπει μια τάξη πρέπει να γίνει με την δέουσα προσοχή ώστε να αποφευχθούν υπερβολές και άστοχες ρυθμίσεις» είπε στο «ethnos.gr » ο κ. Μαντζούφας. 

Πολλές διατάξεις του νομοσχεδίου δεν θα είναι εύκολο να εφαρμοστούν στην πράξη

Όπως εξηγεί ο καθηγητής του ΑΠΘ, η πρόβλεψη ότι μπορεί να απαγορευτεί μια συνάθροιση αν δεν γίνει πρώτα γνωστοποίηση όχι μόνο είναι άστοχη και ελεγχόμενης συνταγματικότητας αλλά και προβληματική σε σχέση με την, αναγνωρισμένη από το νόμο, δυνατότητα της αυθόρμητης συνάθροισης. Επίσης, θετική πρέπει να θεωρηθεί η δυνατότητα απαγόρευσης της αντισυνάθροισης, πάντα με αιτιολογημένη και σεβόμενη της αρχή της αναλογικότητας απόφαση της αστυνομίας, εφόσον υπάρχει συνταγματική υποχρέωση προστασίας της βασικής συνάθροισης και υπάρχει ο κίνδυνος επεισοδίων.  

«Η γνωστοποίηση της συνάθροισης είναι ένα μέτρο που γίνεται δεκτό συνταγματικά, δεδομένου ότι έτσι παρέχεται στην αστυνομία η δυνατότητα ελέγχου της συνδρομής των προϋποθέσεων απαγόρευσης υπό τους όρους του 11 παρ. 2 του Σ. Ωστόσο, η παράλειψη της γνωστοποίησης δεν μπορεί να συνεπάγεται απαγόρευση της συνάθροισης.

Η απαγόρευση μπορεί να υπάρξει μόνο αν διαπιστωθεί με αιτιολογημένη απόφαση της αστυνομίας ότι υπάρχουν σοβαρές εκ των συνθηκών(τόπος, χρόνος περιεχόμενο) της συνάθροισης, ενδείξεις για απειλή της δημόσιας ασφάλειας και της ομαλής ζωής της πόλης πέραν του αναμενόμενου μέτρο» εξήγησε ο κ. Μαντζούφας. Ο ίδιος εκτιμά ότι είναι αναγκαίο να συζητηθούν εκτενέστερα ιδιαίτερα κάποιες διατάξεις προκειμένου να μην δώσει ο νέος νόμος μεγάλη δύναμη στην Αστυνομία, ενώ η ενημέρωση των εισαγγελικών αρχών σε κάθε περίπτωση κρίνεται αναγκαία. 

Έρχεται ο οργανωτής διαδηλώσεων και ο διαμεσολαβητής

Στις θετικές ρυθμίσεις του νομοσχεδίου περιλαμβάνεται, σύμφωνα με τον καθηγητή του ΑΠΘ, η δυνατότητα προσφυγής(αίτηση αναστολής της απαγόρευσης) πολιτών στο ΣτΕ σε περίπτωση που απαγορευθεί εκ των προτέρων μια συνάθροιση. Η προσφυγή μπορεί να γίνει σε μία μέρα, παράγοντας αποτέλεσμα.  Εκτός από την προσφυγή στο ΣτΕ, το κατατεθέν νομοσχέδιο περιλαμβάνει νέους θεσμούς όπως ο οργανωτής της διαδήλωσης ο οποίος και αναλαμβάνει την ευθύνη της συνάθροισης. Είναι αυτός που θα εγγυηθεί την ομαλή  διεξαγωγή της συνάθροισης και ο οποίος καθίσταται υπεύθυνος για αιτήματα αποζημιώσεων από πιθανές ζημιές που θα προκληθούν κατά τη διάρκεια συγκεντρώσεων. Το ίδιο πρόσωπο οφείλει να ορίσει και ομάδες περιφρούρησης της συνάθροισης- διαδήλωσης προκειμένου να αποτραπεί η ένταξη σε αυτήν ασχέτων προσώπων που επιδιώκουν να προκαλέσουν επεισόδια.

«Ουσιαστικά το κράτος λέει ότι δεν θέλω να τσακώνομαι με 500 άτομα. Θέλω να υπάρχει ένας διοργανωτής ο οποίος θα ενημερώνεται, θα ενημερώνει ειδικό όργανο της Αστυνομίας το οποίο θα έχει οριστεί γι αυτήν την συνάθροιση το οποίο θα ονομάζεται διαμεσολαβητής» εξήγησε ο κ. Μαντζούφας. Τέλος, σκεπτικισμό δημιουργεί η εξάρτηση εφαρμογής του νόμου από την έκδοση Π.Δ που να το εξειδικεύει, δεδομένου ότι εφόσον το Π.Δ δεν είναι έτοιμο η εφαρμογή του νόμου θα παραπεμφθεί στις καλένδες. Συνολικά πρόκειται για μια θετική πρωτοβουλία η οποία σε επίπεδο επιμέρους ρυθμίσεων μπορεί να βελτιωθεί σημαντικά μέσα από έναν καλόπιστο κοινοβουλευτικό διάλογο κατέληξε ο κ. Μαντζούφας