«Τι άλλαξε στα Βαλκάνια ένα χρόνο μετά τη ρωσική εισβολή»: Συνέντευξη με τον καθηγητή του ΠΑΜΑΚ, Γιώργο Χρηστίδη

Χαμένη τόσο σε επιρροή όσο και σε εντυπώσεις «βγαίνει» η Μόσχα στα Βαλκάνια ένα χρόνο μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Ρόλο «κλειδί» μέχρι σήμερα για την παρουσία της Μόσχας στην περιοχή παίζει ο ενεργειακός τομέας με τις περισσότερες χώρες της Βαλκανικής να αναλαμβάνουν ολοένα και περισσότερες πρωτοβουλίες για να απεξαρτηθούν από το ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο. Αλλά και σε στρατιωτικό επίπεδο η Ρωσία χάνει έδαφος στην περιοχή καθώς οι χώρες των Βαλκανίων εκσυγχρονίζουν τον οπλισμό τους, στέλνοντας όπλα σοβιετικού τύπου στην Ουκρανία και προμηθεύονται σύγχρονα από τη Δύση.

«Η Ρωσία όταν τελειώσει αυτή η περιπέτεια θα πρέπει να αναλογιστεί την τεράστια ζημιά που έχει υποστεί η εξωτερική της πολιτική ακόμη και σε κοινωνίες που υπήρχε σημαντικό απόθεμα φιλορωσισμού. Εκτός από την Βουλγαρία οι σχέσεις της Μόσχας έχουν επιδεινωθεί τόσο με την Ρουμανία όσο και με την Ελλάδα. Αντίθετα,η θέση της Δύσης συνολικά στην περιοχή ενισχύεται. Αν η Ε.Ε. έχει μια ευθύνη στην περιοχή είναι στο βαθμό που χειρίζεται κάποια θέματα. Ειδάλλως, αν δει κανείς την στάση της Δύσης στα Δυτικά Βαλκάνια είναι θετική η παρουσία της. Σε πολλούς τομείς, όπως στην εκδημοκρατικοποίηση των θεσμών, στην προώθηση των θεμελιωδών μεταρρυθμίσεων στον τομέα του κράτους δικαίου και της δικαιοσύνης είναι η Ε.Ε. που κάνει κάποια. προσπάθεια στην περιοχή και όχι η Ρωσία. Οι Βρυξέλλες ασκούν μια θετική ατζέντα και όχι η Μόσχα. Μεγάλο κομμάτι, εξάλλου, της περιοχής είναι όχι μόνο ο κύριος εμπορικός εταίρος της Ε.Ε. αλλά οργανικό τμήμα δυτικών συμμαχιών και οργανισμών» τόνισε στο ethnos.gr o αναπληρωτής καθηγητής του τμήματος Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του ΠΑΜΑΚ Γιώργος Χρηστίδης.

Υποχωρούν οι ρωσόφιλοι στη Βουλγαρία

Χαρακτηριστικό παράδειγμα επιδείνωσης των σχέσεων της Μόσχας στα Βαλκάνια είναι η Βουλγαρία. Αρχές του 2022 περίπου το 50% του βουλγαρικού πληθυσμού είχε θετική γνώμη για τον πρόεδρο της Ρωσίας σύμφωνα με σφυγμομέτρηση του ινστιτούτου δημοσκοπήσεων Alfa Research αρχές του 2022. Στις αρχές Φεβρουαρίου, μόλις το 40% των Βουλγάρων έβλεπαν θετικά την ένταξη της χώρας τους στο ΝΑΤΟ, και μόνο το 28% ήταν υπέρ ευρύτερης νατοϊκής εμπλοκής της χώρας ενόψει του επικείμενου πολέμου. Ωστόσο, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία φαίνεται να επηρεάζει τη συμπάθεια μεταξύ του πληθυσμού. Τρεις ημέρες μετά την επίθεση τα ποσοστά συμπάθειας για τον Πούτιν έπεσαν στο 32%, σύμφωνα πάντα με την Alfa Research.

Όπως εξηγεί ο καθηγητής του ΠΑΜΑΚ, η εικόνα της Ρωσίας σε χώρες για παράδειγμα όπως η Βουλγαρία που η ρωσοφιλία είναι ισχυρή  έχει όντως δεχτεί σοβαρό πλήγμα μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. «Οι σχέσεις Βουλγαρίας-Ρωσίας είναι παραδοσιακά καλές, αλλά ο πόλεμος στην Ουκρανία προκαλεί ρωγμές στην κυβέρνηση και την κοινωνία. Η αποδοχή για τον Πούτιν φθίνει. Η εμπλοκή της Ρωσίας στον ενεργειακό τομέα της χώρας παραμένει σημαντική, καθώς το μεγαλύτερο διυλιστήριο της χώρας, το "Neftochim", ανήκει στον ρωσικό όμιλο Lukoil, ο οποίος προμηθεύει από εκεί ολόκληρη την ευρύτερη περιοχή. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος υπήρχε τεράστια εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο και το πετρέλαιο αλλά. και τεράστια  ανησυχία για το τι θα σήμαινε μια απότομη ρήξη με τη Μόσχα. Τελικά, όπως προέκυψε,  όχι μόνο για τη Βουλγαρία αλλά συνολικά η ΕΕ τα κατάφερε πολύ καλά» προσθέτει ο κ. Χρηστίδης.

Επιταχύνεται η ενεργειακή απεξάρτηση της Σόφιας από τη Μόσχα

Αν και η ενεργειακή ρωσική παρουσία στη Βουλγαρία θα μειωθεί μετά το τέλος του 2024 η ενεργειακή απεξάρτηση της Σόφιας από τη Μόσχα επισπεύδεται μετά την έναρξη του πολέμου. «Δεν είναι τυχαίο ότι ολοκληρώθηκε ο διασυνδετήριος αγωγός IGB με σημείο εκκίνησης την Κομοτηνή και κατάληξη στη Stara Zagora. Δεν είναι τυχαίο ότι η Βουλγαρία απέκτησε μερίδιο στο σταθμό υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Αλεξανδρούπολη.

Ο ρόλος της Αθήνας

Ούτε ήταν τυχαίο τα δύο μνημόνια που υπογράφηκαν μεταξύ Αθήνας και Σόφιας. Το πρώτο μνημόνιο προβλέπει την σύμπραξη των υπουργείων Ενέργειας των δυο χωρών στο πεδίο της ασφάλειας και του εφοδιασμού φυσικού αερίου. Σύμφωνα με αυτό οι ελληνικές επιχειρήσεις θα μπορούν να αποθηκεύουν αέριο στις εγκαταστάσεις του Σιρέν στη Βουλγαρία, ενώ αντίστοιχα, βουλγάρικες εταιρίες θα μπορούν να χρησιμοποιούν τη Ρεβυθούσα. Το δεύτερο μνημόνιο αφορά στη διερεύνηση του ενδεχομένου κατασκευής ενός νέου έργου αγωγού πετρελαίου που θα συνδέει τους λιμένες της Αλεξανδρούπολης και του Μπουργκάς. Άρα αντικειμενικά η Ρωσία βγαίνει χαμένη» εξηγεί ο κ. Χρηστίδης. Πέρα, όμως από τα βήματα ενεργειακής απεξάρτησης της Σόφιας από την Μόσχα, οι ΗΠΑ επέβαλαν κυρώσεις και σε ρωσόφιλους ανθρώπους που εξυπηρετούσαν τα ρωσικά ενεργειακά συμφέροντα στη Βουλγαρία.

Οι φιλορώσοι στη Βουλγαρία εκφράζονται μέσα από το κόμμα «Αναγέννηση» το οποίο αναδείχθηκε τέταρτη δύναμη στη χώρα, συγκεντρώνοντας ποσοστό 10,21%. « Το ποσοστό αυτό είναι μικρό σε. σχέση με το παρελθόν. Η Βουλγαρία είναι μέλος τοι ΝΑΤΟ και της ΕΕ και θα πρέπει να συμμετέχει στην καρδιά των αποφάσεων και όχι να στέκεται σε μια άκρη. Το τονίζουν αυτό στη Βουλγαρία. Είναι μέλος της Δύσης και πρέπει να το συνειδητοποιήσει η βουλγαρική κοινωνία» σημειώνει ο καθηγητής του ΠΑΜΑΚ.

Χάνει έδαφος και στα οπλικά συστήματα η Μόσχα

Η Μόσχα χάνει έδαφος και σε ένα άλλο θέμα, σε αυτό των οπλικών συστημάτων. Η Βουλγαρία είναι μέλος του ΝΑΤΟ από το 2007 και είχε διατηρήσει σε μεγάλο βαθμό τον σοβιετικής προέλευσης οπλισμό της. «Λόγω του πολέμου θα επιταχυνθούν οι αποφάσεις και στη Βουλγαρία για να προχωρήσει στην αγορά εξοπλιστικών προγραμμάτων».

Η Μόσχα βγαίνει χαμένη και σε ένα άλλο θέμα, σε αυτό των οπλικών συστημάτων. Η Βουλγαρία είναι μέλος του ΝΑΤΟ από το 2007  και είχε διατηρήσει σε μεγάλο βαθμό τον σοβιετικής προέλευσης οπλισμό της. «Λόγω του πολέμου θα επιταχυνθούν οι αποφάσεις και στη Βουλγαρία για να προχωρήσει στην αγορά εξοπλιστικών προγραμμάτων».

Δύσκολο να κρατηθούν οι ισορροπίες του Βελιγραδίου με την Μόσχα και τις Βρυξέλλες

Προσπάθειες μείωσης της ενεργειακής της εξάρτησης από τη Ρωσία και αναζήτηση νέων τρόπων επιχειρεί μετά την ρωσική εισβολή και η Σερβία σύμφωνα με τον κ. Χρηστίδη. Ενδεικτικό είναι ότι ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς ήταν παρόν στην τελετή έναρξης της κατασκευής του τερματικού σταθμού υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στην Αλεξανδρούπολη τον Μάιο του 2022 όπως και στα εγκαίνια του IGB Stara Zagora. Η Σερβία έχει συμφωνήσει με τη Βουλγαρία να χτιστεί ένας νέος αγωγός φυσικού αερίου. Παράλληλα το Βελιγράδι συμφώνησε να συμμετέχει και στα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας που συνδέουν τα πανευρωπαϊκά, κάτι που είναι πολύ σημαντικό. «Και η πολιτική ελίτ της Σερβίας που προσπαθούσε να εξισορροπήσει, προφανώς,  ψάχνει να βρει τρόπους να κάνει και αυτή την στροφή. Άρα και από κει η Ρωσία θα βγει χαμένη».

Σε κάθε περίπτωση το Βελιγράδι, όπως λέει ο κ. Χρηστίδης, είναι σε πολύ δύσκολη θέση μετά τον Φεβρουάριο του 2022. «Καταδίκασε την ρωσική εισβολή αλλά δεν έχει πάρει μέρος στις κυρώσεις. Προσπαθεί να ισορροπήσει αλλά χωρίς μεγάλη επιτυχία. Και το μόνο σίγουρο είναι ότι δύσκολο να κρατηθούν οι ισορροπίες». 

Ο ρόλος της Ρωσίας στο Κόσοβο

Ο καθηγητής του ΠΑΜΑΚ αναγνωρίζει ότι στο Κόσοβο υπάρχει ο φόβος αν υπάρξει μια θετική εξέλιξη για τη Ρωσία στον πόλεμο να «επιχειρήσουν» συγκεκριμένοι κύκλοι αυτό που αντιλαμβάνονται ως υπεράσπιση των Σερβικών συμφερόντων. «Είναι πολύ ενδιαφέρον ουσιαστικά πως η διάψευση των προσδοκιών για μια εύκολη νίκη της Ρωσίας και απροσδόκητη της Ουκρανίας έχει φέρει σε δύσκολη θέση όσους είχαν τέτοιες σκέψεις στα δυτικά βαλκάνια. Δεν το επιχειρούν».  Σε κάθε περίπτωση η Ρωσία εργάζεται για να διατηρήσει την επιρροή της στην περιοχή μέσω της υποστήριξής της στη Σερβία. 

Που ποντάρει η Ρωσία στη Βόρεια Μακεδονία

Ενεργό ρόλο στη Βόρεια Μακεδονία παίζει η Ρωσία μέσω του υπερεθνικιστικού και φιλορωσικού κόμματος “Αριστερά” (Levica) το οποίο προωθεί την αντιδυτική ατζέντα στη χώρα. Συνολικά, η Ρωσία προσπαθεί να παίξει στο πλαίσιο των δυσκολιών που αντιμετωπίζει η χώρα στην ενταξιακή της πορεία.  «Οι δυσκολίες που έχει προκαλέσει η στάση της Σόφιας στο ενταξιακό δρόμο των Σκοπίων έχει τροφοδοτήσει και τον σκεπτικισμό απέναντι στην ΕΕ. Πάνω σε αυτή την δυσφορία παίζει η Levica και ποντάρει η Ρωσία» καταλήγει ο κ. Χρηστίδης.