Το κόστος της πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας

Στο όνομα μιας πολυδιάστατης και πολυπολικής στρατηγικής, η Άγκυρα φαίνεται να επενδύει σε όλα τα ταμπλό ταυτόχρονα — από τις BRICS έως τη Σομαλιλάνδη της Αφρικής. Η πολυδιάστατη και συχνά συναλλακτική εξωτερική πολιτική της Άγκυρας μπορεί να προσφέρει ευελιξία, αλλά συνοδεύεται και από ένα σημαντικό—και συχνά αμελητέο—κόστος σε πολιτική αξιοπιστία και μακροπρόθεσμη αποτελεσματικότητα.

Αυτό ακριβώς το κόστος και το εν δυνάμει όφελος αυτής της προσέγγισης μελετά στην ανάλυσή του ο Mustafa Kutlay, επίκουρος καθηγητής στο City St George's του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και στο Istanbul Policy Center. Ο Kutlay, συν-συγγραφέας του βιβλίου Industrial Policy in Turkey: Rise, Retreat and Return μαζί με τη Mina Toksoz και τον William Hale, εξετάζει τις συνέπειες της συναλλακτικής εξωτερικής πολιτικής που υιοθετεί η Τουρκία, εστιάζοντας στα διλήμματα που γεννά για τη θέση της χώρας αυτή η επιλογή.

Διπλωματική εξάπλωση: Από τη Δύση στον Νότο

Η Τουρκία διεκδικεί ρόλο παγκόσμιου διαμεσολαβητή, με παρουσία που ξεπερνά τις παραδοσιακές της συμμαχίες. Από το 2008 και μετά, έχει στραφεί προς πολυπολικές συνεργασίες, εδραιώνοντας δεσμούς με τη Ρωσία, την Κίνα και χώρες του Νότου.

Ο αριθμός των τουρκικών διπλωματικών αποστολών εκτοξεύτηκε, με την Άγκυρα να καταγράφει σήμερα την τρίτη υψηλότερη διπλωματική παρουσία παγκοσμίως, πίσω μόνο από την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Παράλληλα, σε κρίσιμες περιοχές, όπως ο Νότιος Καύκασος, η Μαύρη Θάλασσα, η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική, η Τουρκία προωθεί ενεργά το ρόλο της, συχνά μεσολαβητικό ή στρατιωτικό, δημιουργώντας νέα δίκτυα επιρροής.

Ένας οικονομικός ζογκλέρ

Η οικονομική γεωγραφία της Τουρκίας έχει, επομένως, μεταβληθεί ριζικά.

Το τουρκο-ασιατικό εμπόριο που το 2002 ισοδυναμούσε με το ήμισυ του όγκου των συναλλαγών με την Ε.Ε., ξεπέρασε πλέον τις εμπορικές σχέσεις με την Ευρώπη.

Αντίστοιχα, οι εμπορικές σχέσεις με την Αφρική αυξήθηκαν κατά 50% μεταξύ 2014 και 2024, αγγίζοντας τα 33,3 δισεκατομμύρια δολάρια, έναντι 21,2 δισ. δολαρίων δέκα χρόνια πριν.

Το διπλωματικό αποτύπωμα της Άγκυρας στην ήπειρο ενισχύθηκε με την αύξηση των πρεσβειών από 12 το 2002 σε 44 το 2022.

Η Τουρκία φιλοδοξεί να γίνει, επίσης, κρίσιμος κόμβος μεταφορών και ενέργειας μεταξύ Ασίας και Ευρώπης. Η συμμετοχή της στην κινεζική Πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» από το 2015, καθώς και η ανάπτυξη του τουρκικού «Μεσαίου Διαδρόμου», στοχεύουν στη δημιουργία ενιαίου δικτύου.

Το 2023, η Άγκυρα έκανε το πιο ηχηρό της άνοιγμα εκτός Δύσης, υποβάλλοντας αίτηση ένταξης στις BRICS, για να απεξαρτηθεί από την ευρωπαϊκή προοπτική.

Η άμυνα ως εργαλείο ισχύος

Η στροφή της Τουρκίας προς την εγχώρια αμυντική τεχνολογία δεν ήταν μόνο στρατηγική επιλογή, αλλά και απάντηση στην επιδείνωση των σχέσεων με δυτικούς εταίρους.

Το Bayraktar TB2, σύμβολο της τουρκικής τεχνολογικής αυτονομίας, έχει ήδη χρησιμοποιηθεί σε συγκρούσεις από τη Λιβύη έως την Ουκρανία και εξάγεται σε περισσότερες από 30 χώρες.

Οι εξαγωγές στον τομέα της άμυνας και της αεροδιαστημικής έφτασαν τα 7,2 δισεκατομμύρια δολάρια το 2024, σημειώνοντας αύξηση σχεδόν 30% από το προηγούμενο έτος, ενώ τρεις τουρκικές αμυντικές εταιρείες βρίσκονται ήδη στη λίστα των 100 μεγαλύτερων παγκοσμίως σε έσοδα από όπλα.

Οι γεωοικονομικοί κίνδυνοι

Ωστόσο, η στρατηγική της ένταξης σε πολλούς και διαφορετικούς οργανισμούς και των συναλλακτικών σχέσεων φέρει και απροσδόκητα κόστη.

Η σύνδεση με διαφορετικά κέντρα εξουσίας σημαίνει πως η ενίσχυση μιας σχέσης μπορεί να προκαλεί την επιδείνωση μιας άλλης. Η απομάκρυνση από τη Δύση μπορεί να προσφέρει περιθώρια ελιγμών, αλλά συνεπάγεται και ρίσκα για μια οικονομία με διαρκείς δυτικές ανάγκες.

Η Τουρκία μπορεί να αποκομίζει διπλωματικά κέρδη, όμως χωρίς σταθερές συμμαχίες και με τοποθετήσεις που συχνά αντιφάσκουν, ο γεωοικονομικός της ελιγμός μοιάζει με περπάτημα σε τεντωμένο σχοινί.

Η στρατηγική της Άγκυρας μπορεί να πολλαπλασιάζει την επιρροή της, όμως παραμένει ερώτημα, αν μπορεί να εξισορροπήσει με επιτυχία τα ρίσκα από τις ταυτόχρονες —και ενίοτε συγκρουόμενες— εξωτερικές σχέσεις.

Σε έναν κόσμο, όπου το εμπόριο και η άμυνα συνδέονται πλέον άρρηκτα με την εξωτερική πολιτική, η Τουρκία καλείται να αποδείξει αν μπορεί να λειτουργήσει ως παίκτης-γέφυρα χωρίς να καταλήξει σε ρόλο ακροβάτη.