Αποκάλυψη BBC για τα «μωρά των Βίκινγκ»: Βιομηχανία 2 δισ. δολαρίων πίσω από τον Δανό δότη σπέρματος

Ορισμένοι άνδρες αποκτούν τεράστιο αριθμό παιδιών μέσω δωρεάς σπέρματος. Αυτή την εβδομάδα, έρευνα του BBC αποκάλυψε την περίπτωση δότη του οποίου το σπέρμα έφερε γενετική μετάλλαξη που αύξανε σημαντικά τον κίνδυνο καρκίνου για ορισμένους από τους απογόνους του. Το γενετικό του υλικό χρησιμοποιήθηκε σε 14 χώρες και οδήγησε στη γέννηση τουλάχιστον 197 παιδιών, αναδεικνύοντας το πραγματικό μέγεθος της βιομηχανίας δωρεάς σπέρματος.

Η δωρεά σπέρματος δίνει τη δυνατότητα σε γυναίκες να γίνουν μητέρες όταν αυτό δεν θα ήταν διαφορετικά εφικτό — είτε επειδή ο σύντροφός τους είναι υπογόνιμος, είτε επειδή βρίσκονται σε σχέση με άτομο του ίδιου φύλου, είτε επειδή επιλέγουν να μεγαλώσουν μόνες τους ένα παιδί.

Η κάλυψη αυτής της ανάγκης έχει εξελιχθεί σε μια ιδιαίτερα επικερδή δραστηριότητα. Εκτιμάται ότι η αγορά στην Ευρώπη θα ξεπεράσει τα 2 δισ. λίρες έως το 2033, με τη Δανία να αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς σπέρματος.

Γιατί όμως ορισμένοι δότες γίνονται πατέρες τόσο πολλών παιδιών; Πώς εξηγείται η δημοφιλία του δανέζικου ή λεγόμενου «σπέρματος των Βίκινγκ» και χρειάζεται τελικά αυστηρότερος έλεγχος του κλάδου αναρωτιέται το BBC;

Το σπέρμα των περισσότερων ανδρών δεν είναι κατάλληλο

Αν είστε άνδρας και διαβάζετε αυτές τις γραμμές, ίσως απογοητευτείτε, αλλά η ποιότητα του σπέρματός σας πιθανότατα δεν επαρκεί για να γίνετε δότης: λιγότεροι από πέντε στους εκατό εθελοντές περνούν με επιτυχία τα απαραίτητα τεστ.

Αρχικά απαιτείται επαρκής αριθμός σπερματοζωαρίων στο δείγμα (σπερματικός αριθμός), στη συνέχεια ελέγχεται η κινητικότητά τους —το πόσο καλά «κολυμπούν»— καθώς και το σχήμα τους (μορφολογία).

Το σπέρμα εξετάζεται επίσης για να διαπιστωθεί αν μπορεί να αντέξει την κατάψυξη και τη μακροχρόνια αποθήκευση σε τράπεζα σπέρματος.

Ακόμη και άνδρες με αποδεδειγμένη γονιμότητα και πολλά παιδιά μπορεί να μην πληρούν τα κριτήρια.

Οι κανονισμοί διαφέρουν ανά χώρα, ωστόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο απαιτείται, μεταξύ άλλων, ο δότης να είναι ηλικίας 18 έως 45 ετών, απαλλαγμένος από λοιμώξεις όπως ο HIV και η γονόρροια και να μην είναι φορέας γενετικών μεταλλάξεων που προκαλούν ασθένειες όπως η κυστική ίνωση, η νωτιαία μυϊκή ατροφία και η δρεπανοκυτταρική αναιμία.

Συνολικά, αυτό σημαίνει ότι ο αριθμός των διαθέσιμων δοτών είναι μικρός. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, μάλιστα, περίπου το μισό σπέρμα εισάγεται από το εξωτερικό.

Ωστόσο, η βιολογία επιτρέπει σε έναν περιορισμένο αριθμό δοτών να αποκτούν πάρα πολλά παιδιά. Αρκεί ένα μόνο σπερματοζωάριο για να γονιμοποιηθεί ένα ωάριο, ενώ σε κάθε εκσπερμάτιση υπάρχουν δεκάδες εκατομμύρια.

Οι άνδρες επισκέπτονται την κλινική μία ή δύο φορές την εβδομάδα κατά τη διάρκεια της δωρεάς, η οποία μπορεί να διαρκέσει για μήνες.

Η Σάρα Νόρκρος, διευθύντρια του φιλανθρωπικού οργανισμού Progress Educational Trust που δραστηριοποιείται στον τομέα της γονιμότητας και της γονιδιωματικής, σημείωσε ότι η έλλειψη δοτών έχει καταστήσει το σπέρμα «πολύτιμο αγαθό» και ότι «οι τράπεζες σπέρματος και οι κλινικές γονιμότητας μεγιστοποιούν τη χρήση των διαθέσιμων δοτών για να καλύψουν τη ζήτηση».

Κάποια σπέρματα είναι πιο δημοφιλή

Μέσα σε αυτή τη μικρή δεξαμενή δοτών, το σπέρμα ορισμένων ανδρών είναι απλώς πιο περιζήτητο.

Οι δότες δεν επιλέγονται τυχαία. Η διαδικασία μοιάζει αρκετά με τη σκληρή πραγματικότητα των εφαρμογών γνωριμιών, όπου κάποιοι άνδρες λαμβάνουν πολύ περισσότερα «ταιριάσματα» από άλλους.

Ανάλογα με την τράπεζα σπέρματος, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να δουν φωτογραφίες, να ακούσουν τη φωνή του δότη, να μάθουν το επάγγελμά του —αν είναι μηχανικός ή καλλιτέχνης— καθώς και στοιχεία όπως το ύψος και το βάρος του.

«Αν λέγεται Σβεν, έχει ξανθά μαλλιά, ύψος 1,93, είναι αθλητικός, παίζει βιολί και μιλά επτά γλώσσες, είναι προφανώς πολύ πιο ελκυστικός από έναν δότη που μοιάζει με εμένα», λέει ο ειδικός στην ανδρική γονιμότητα, καθηγητής Άλαν Πέισι, ο οποίος στο παρελθόν διηύθυνε τράπεζα σπέρματος στο Σέφιλντ.

«Στην ουσία, οι άνθρωποι κάνουν “swipe” δεξιά ή αριστερά και στη δωρεά σπέρματος».

Πώς το «σπέρμα των Βίκινγκ» κατέκτησε τον κόσμο

Η Δανία φιλοξενεί μερικές από τις μεγαλύτερες τράπεζες σπέρματος παγκοσμίως και έχει αποκτήσει φήμη ως χώρα παραγωγής «μωρών των Βίκινγκ».

Ο Όλε Σχου, 71 ετών, ιδρυτής της Cryos International —όπου ένα φιαλίδιο 0,5 ml κοστίζει από 100 έως και πάνω από 1.000 ευρώ— εξηγεί ότι η κουλτούρα γύρω από τη δωρεά σπέρματος στη Δανία είναι πολύ διαφορετική από άλλες χώρες.

«Ο πληθυσμός λειτουργεί σαν μια μεγάλη οικογένεια», λέει. «Υπάρχει λιγότερο ταμπού και είμαστε ένας αλτρουιστικός λαός· πολλοί δότες σπέρματος είναι και αιμοδότες».

Αυτό, σύμφωνα με τον ίδιο, επέτρεψε στη Δανία να εξελιχθεί σε «μία από τις ελάχιστες χώρες που εξάγουν σπέρμα».

Ο Σχου υποστηρίζει επίσης ότι το δανέζικο σπέρμα είναι δημοφιλές και για γενετικούς λόγους. Όπως εξήγησε στο BBC, τα «γονίδια των ξανθών μαλλιών και των γαλανών ματιών» είναι υπολειπόμενα, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να προέρχονται και από τους δύο γονείς για να εκδηλωθούν στο παιδί.

Έτσι, τα χαρακτηριστικά της μητέρας —όπως τα σκούρα μαλλιά— μπορεί να επικρατήσουν στο παιδί που θα γεννηθεί.

Σύμφωνα με τον ίδιο, η ζήτηση προέρχεται κυρίως από «ανύπαντρες, υψηλού μορφωτικού επιπέδου γυναίκες γύρω στα 30», οι οποίες πλέον αντιστοιχούν στο 60% των αιτημάτων.

Μετά την αποκάλυψη της υπόθεσης δότη που μετέφερε γονίδιο συνδεδεμένο με καρκίνο σε δεκάδες παιδιά, το Βέλγιο ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη δημιουργία πανευρωπαϊκού μητρώου δοτών, ώστε να υπάρχει καλύτερη παρακολούθηση της διακίνησης σπέρματος. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας έχει προτείνει ανώτατο όριο 50 οικογενειών ανά δότη σε επίπεδο ΕΕ.

Οι ανησυχίες δεν περιορίζονται μόνο σε νομικό επίπεδο, αλλά αγγίζουν και σοβαρά ψυχολογικά και ηθικά ζητήματα. Παιδιά που γεννιούνται μέσω δωρεάς σπέρματος ενδέχεται να βιώσουν έντονη αναστάτωση όταν ανακαλύπτουν ότι έχουν εκατοντάδες ετεροθαλή αδέλφια, ενώ αντίστοιχα και οι ίδιοι οι δότες συχνά αγνοούν την έκταση χρήσης του γενετικού τους υλικού. Οι κίνδυνοι αυτοί ενισχύονται από τη διάδοση των τεστ DNA και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που διευκολύνουν την αναζήτηση συγγενικών δεσμών.

Ο ειδικός στη βιοηθική δρ Τζον Άπλμπι κάνει λόγο για ένα «τεράστιο ηθικό ναρκοπέδιο», καθώς τίθενται ζητήματα ταυτότητας, ιδιωτικότητας, συναίνεσης και αξιοπρέπειας. Παρότι η βιομηχανία γονιμότητας καλείται να θέσει σαφέστερα όρια, η υιοθέτηση κοινών παγκόσμιων κανόνων παραμένει εξαιρετικά δύσκολη, ενώ ακόμη και η ιδέα ενός διεθνούς μητρώου δοτών συνοδεύεται από σημαντικές νομικές και ηθικές προκλήσεις.