Από το Χαλιφάτο στο διαδίκτυο: Η «ψηφιακή γενιά των λύκων» και το νέο, τρομακτικό, πρόσωπο του ISIS

Το ISIS δεν είναι πλέον αυτό που ήταν κάποτε. Στο απόγειό του, πριν από μια δεκαετία, η οργάνωση ήλεγχε εδάφη στο Ιράκ και τη Συρία που αντιστοιχούσαν περίπου στην έκταση της Μεγάλης Βρετανίας, με πληθυσμό σχεδόν 10 εκατομμυρίων ανθρώπων. Είχε ανακηρύξει τις λεγόμενες «επαρχίες» της σε τρεις ηπείρους, εκπέμποντας την εικόνα μιας ασταμάτητης δύναμης. Αυτή η εκδοχή του ISIS δεν υπάρχει πια.

Το αυτοαποκαλούμενο «χαλιφάτο» του ηττήθηκε ολοκληρωτικά από την αποφασιστική διεθνή δράση υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους. Μέχρι το 2019, το ISIS ήλεγχε ελάχιστα περισσότερα από μερικά χωριά κατά μήκος των συνόρων Συρίας-Ιράκ. Με την κατάρρευση του εδαφικού ελέγχου, τερματίστηκε και η κεντρικά κατευθυνόμενη παγκόσμια τρομοκρατική εκστρατεία του, η οποία είχε πλήξει την Ευρώπη στα μέσα της δεκαετίας του 2010 με πολύνεκρες επιθέσεις στο Παρίσι, τις Βρυξέλλες, το Μάντσεστερ, το Λονδίνο, το Βερολίνο, τη Στοκχόλμη, τη Βαρκελώνη και άλλες ευρωπαϊκές πόλεις.

Η νέα απειλή και το μακελειό στην Αυστραλία

Όμως, ενώ το ISIS ηττήθηκε, δεν εξαφανίστηκε. Πρόσφατα αποκαλύφθηκε ότι οι φερόμενοι ως δράστες -πατέρας και γιος- που σκότωσαν 15 ανθρώπους και τραυμάτισαν άλλους 40 στην ένοπλη επίθεση στο Μπόντι Μπιτς (Bondi Beach) στην Αυστραλία, ενδέχεται να εμπνεύστηκαν από την τρομοκρατική οργάνωση ISIS.

Οι Σατζίντ Ακράμ (50 ετών) και Ναβίντ Ακράμ (24 ετών), φέρονται να στάθηκαν σε μια γέφυρα κοντά στο σημείο της εκδήλωσης και φώναξαν «Αλλάχου Άκμπαρ» καθώς διέπρατταν τη σφαγή. Ο αστυνομικός διευθυντής της Νέας Νότιας Ουαλίας, Μαλ Λάνιον, δήλωσε ότι σε αυτοκίνητο που ανήκε στον Ναβίντ Ακράμ βρέθηκαν αυτοσχέδιοι εκρηκτικοί μηχανισμοί (IEDs) και σημαίες του ISIS.

«Φαίνεται ότι το κίνητρο πίσω από αυτό ήταν η ιδεολογία του Ισλαμικού Κράτους», δήλωσε ο πρωθυπουργός της Αυστραλίας, Άντονι Αλμπανίζι, στο ABC Sydney.

Εκπρόσωπος της υπηρεσίας μετανάστευσης της Αυστραλίας επιβεβαίωσε επίσης ότι οι φερόμενοι ως δράστες είχαν αναχωρήσει για τις Φιλιππίνες πριν από έξι εβδομάδες και επέστρεψαν στο Σίδνεϊ στις 28 Νοεμβρίου. Το ζευγάρι είχε δηλώσει ως προορισμό την πόλη Νταβάο. Ενώ τα αίτια του ταξιδιού διερευνώνται, το Νταβάο βρίσκεται σε μια περιοχή των Φιλιππινών όπου ιστορικά δρουν ισλαμιστές μαχητές.

Η μετατόπιση του «κέντρου βάρους»

Το ISIS και παρόμοιες οργανώσεις δυσκολεύονται πλέον να στρατολογήσουν ξένους μαχητές ή να λειτουργήσουν από μια σταθερή βάση, όπως έκαναν πριν από μια δεκαετία. Κάποιοι μαχητές παρέμειναν στην περιοχή Συρίας-Ιράκ και πέρασαν στην παρανομία, ενώ άλλοι μεταφέρθηκαν σε εμπόλεμες ζώνες και ασταθή κράτη. Για αρκετά χρόνια, η Αφρική φαινόταν να είναι το νέο επίκεντρο της τζιχαντιστικής βίας, με εξεγέρσεις από το Σαχέλ μέχρι τη Μοζαμβίκη -συγκρούσεις που συνεχίζονται μέχρι σήμερα.

Στο μεταξύ, η Ευρώπη βίωσε μια περίοδο σχετικής ύφεσης της τζιχαντιστικής δραστηριότητας. Στις αρχές της δεκαετίας του 2020, οι τρομοκρατικές επιθέσεις είχαν μειωθεί σε τέτοιο βαθμό που οι υπηρεσίες ασφαλείας έστρεψαν την προσοχή τους σε άλλες απειλές. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, η πολιτική και στρατηγική προσοχή απορροφήθηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου από αυτόν τον πόλεμο και ο τζιχαντισμός εξαφανίστηκε από τα πρωτοσέλιδα.

Η καμπή της 7ης Οκτωβρίου

Όλα άλλαξαν στις 7 Οκτωβρίου 2023, με την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ. Το ISIS δεν συμμετείχε και παραμένει σφοδρός αντίπαλος της Χαμάς, την οποία θεωρεί ανεπαρκώς ισλαμιστική. Ωστόσο, η επίθεση και ο επακόλουθος πόλεμος απελευθέρωσαν ένα κύμα οργής στη Μέση Ανατολή και πέραν αυτής, το οποίο το Ισλαμικό Κράτος δεν μπορούσε να αγνοήσει. Τρεις μήνες αργότερα, η οργάνωση εξέδωσε την πρώτη της επίσημη δήλωση για τη σύγκρουση, προτρέποντας τους υποστηρικτές της να «χτυπήσουν τους Εβραίους όπου κι αν τους βρουν».

Η αλλαγή στη στρατηγική ήταν εντυπωσιακή. Σε αντίθεση με τα μέσα της δεκαετίας του 2010, το ISIS δεν καλούσε πλέον τους οπαδούς του να ταξιδέψουν στη Μέση Ανατολή για να ενταχθούν στο χαλιφάτο. Αντίθετα, ενθάρρυνε επιθέσεις παντού -ειδικά εναντίον εβραϊκών στόχων και στόχων που σχετίζονται με το Ισραήλ. Στην πραγματικότητα, το ISIS προσπάθησε να «καβαλήσει» το κύμα που δημιούργησε η 7η Οκτωβρίου, παρόλο που δεν είχε κανέναν ρόλο στα ίδια τα γεγονότα.

Η ψηφιακή γενιά των «μοναχικών λύκων»

Αυτή η στρατηγική απέδωσε. Η στρατολόγηση δεν γίνεται πλέον σε πίσω δωμάτια τζαμιών, αλλά σχεδόν αποκλειστικά στο διαδίκτυο. Οι δράστες που εμφανίστηκαν είναι στη συντριπτική τους πλειονότητα οι λεγόμενοι «μοναχικοί λύκοι», χωρίς προηγούμενη επαφή με το ISIS, πολλοί εκ των οποίων είναι πολύ νέοι. Μια νέα γενιά διαμορφώνεται, επηρεασμένη λιγότερο από νίκες στο πεδίο της μάχης και περισσότερο από τη viral προπαγάνδα και την αλγοριθμική ενίσχυση του μίσους.

Η κλίμακα της βίας δεν έχει φτάσει ακόμη το κύμα της περιόδου 2014-2016, αλλά η τάση είναι αδιαμφισβήτητη. Τους 12 μήνες που ακολούθησαν την 7η Οκτωβρίου, ο αριθμός των απόπειρων και των εκτελεσμένων τζιχαντιστικών επιθέσεων στην Ευρώπη αυξήθηκε κατά περίπου 400%. Πάνω από το 40% αυτών στόχευαν εβραϊκά ή ισραηλινά συμφέροντα.

Το νέο πρόσωπο του τρόμου

Το ISIS, με άλλα λόγια, επιδιώκει να εκμεταλλευτεί τη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή και αρχίζει να το καταφέρνει. Όμως ο τρόμος του φαίνεται πολύ διαφορετικός σήμερα. Χωρίς χαλιφάτο, το κέντρο βάρους του έχει μετατοπιστεί. Οι περισσότεροι δράστες δεν αποτελούν μέρος μιας επίσημης δομής διοίκησης -ακόμα κι αν διατηρούν χαλαρούς δεσμούς με ομοϊδεάτες τους, αυτοί καλλιεργούνται κυρίως διαδικτυακά.

Εδώ είναι που θα κριθεί η τρέχουσα τζιχαντιστική απειλή. Το πεδίο της μάχης δεν είναι πλέον κυρίως το φυσικό έδαφος, αλλά οι ψηφιακοί χώροι όπου η ριζοσπαστικοποίηση συντελείται αθέατα και με τρομακτική ταχύτητα. Εκεί είναι που επιβιώνει το ISIS και εκεί είναι που πρέπει να ηττηθεί ξανά.