Πώς η ακροδεξιά «έκλεψε» τα Χριστούγεννα της Ευρώπης

Τα Χριστούγεννα εξελίσσονται σε ένα νέο μέτωπο των πολιτισμικών πολέμων στην Ευρώπη.

Κόμματα της άκρας Δεξιάς διεκδικούν ολοένα και πιο έντονα τη γιορτινή περίοδο ως «δική τους», αναδιαμορφώνοντας τα Χριστούγεννα σε σύμβολο του χριστιανικού πολιτισμού που -όπως υποστηρίζουν- απειλείται και παρουσιάζοντας τους εαυτούς τους ως την τελευταία γραμμή άμυνας απέναντι σε μια υποτιθέμενα εχθρική, κοσμική Αριστερά.

Η αφήγηση αυτή θυμίζει έντονα ένα γνώριμο μοτίβο από τις Ηνωμένες Πολιτείες, που πρωτοδιαδόθηκε από το Fox News, όπου επί χρόνια παρουσιαστές καταγγέλλουν έναν υποτιθέμενο «πόλεμο κατά των Χριστουγέννων». Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει μάλιστα ισχυριστεί ότι «έφερε πίσω» την ευχή «Καλά Χριστούγεννα» στις ΗΠΑ, παρουσιάζοντάς τη ως πράξη αντίστασης στην πολιτική ορθότητα. Πλέον, αντίστοιχη ρητορική υιοθετούν και ευρωπαϊκά ακροδεξιά κόμματα, τα οποία μέχρι πρότινος επικεντρώνονταν κυρίως στο Μεταναστευτικό ή στη δημόσια τάξη, μετατρέποντας τα Χριστούγεννα στο νέο πεδίο σύγκρουσης ενός ευρύτερου πολιτισμικού πολέμου.

Στην Ιταλία, η πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι έχει καταστήσει την «υπεράσπιση» των χριστουγεννιάτικων παραδόσεων κεντρικό στοιχείο της πολιτικής της ταυτότητας. Έχει επανειλημμένα παρουσιάσει τη γιορτή ως μέρος μιας πολιτισμικής κληρονομιάς που απειλείται, καταγγέλλοντας αυτό που αποκαλεί «ιδεολογικές» προσπάθειες αποδυνάμωσής της.

«Πώς μπορεί να σας προσβάλλει ο πολιτισμός μου;» έχει αναρωτηθεί στο παρελθόν, υπερασπιζόμενη τη δημόσια παρουσία της φάτνης. Έχει υποστηρίξει ότι τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν τις αξίες της Γέννησης και όχι να συνδέουν τα Χριστούγεννα μόνο με φαγητό και δώρα, απορρίπτοντας την ιδέα ότι μακραίωνες παραδόσεις πρέπει να αλλάξουν. Φέτος, μάλιστα, δήλωσε ότι απέχει από το αλκοόλ μέχρι τα Χριστούγεννα, παρουσιάζοντας τον εαυτό της ως φορέα πνευματικότητας και παράδοσης.

Αντίστοιχα, ο Εθνικός Συναγερμός στη Γαλλία και το Vox στην Ισπανία έχουν ταχθεί κατά «κοσμικών» ή «woke» προσπαθειών αντικατάστασης των θρησκευτικών συμβόλων με ουδέτερη γλώσσα, ενώ υποστηρίζουν την παρουσία φάτνης στα δημαρχεία. Στη Γερμανία, η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) προειδοποιεί ότι οι χριστουγεννιάτικες αγορές χάνουν τον «γερμανικό χαρακτήρα» τους, αναπαράγοντας παραπληροφόρηση περί εκτοπισμού των χριστιανικών εθίμων από μουσουλμανικές παραδόσεις.

Χριστούγεννα ως πολιτικό θέαμα

Το κόμμα της Μελόνι, οι Αδελφοί της Ιταλίας, έχει μετατρέψει αυτό το μήνυμα σε πολιτικό θέαμα. Κάθε Δεκέμβριο διοργανώνει ένα φεστιβάλ με χριστουγεννιάτικο θέμα -με Άγιο Βασίλη, παγοδρόμιο και ένα τεράστιο δέντρο φωτισμένο στα χρώματα της ιταλικής σημαίας.

Η εκδήλωση, με το όνομα Atreyu (από τον ήρωα της ταινίας «Η Ατέλειωτη Ιστορία»), γινόταν παλαιότερα διακριτικά, στα τέλη του καλοκαιριού. Πλέον φιλοξενείται στο επιβλητικό Καστέλ Σαντ’ Άντζελο, προσελκύοντας οικογένειες, τουρίστες και πολιτικά περίεργους επισκέπτες. Σε μήνυμά τους στο WhatsApp, οι Αδελφοί της Ιταλίας χαρακτήρισαν τη φετινή διοργάνωση «μια επιτυχία χωρίς προηγούμενο», με «αριθμούς-ρεκόρ και μια κοινότητα που μεγαλώνει χρόνο με τον χρόνο».

Ο Ντάνιελ, 26 ετών, τουρίστας από τη Μαγιόρκα, που ζήτησε να μην αναφερθεί το επώνυμό του, λέει στο POLITICO ότι μπήκε στον χώρο μαζί με έναν φίλο του επειδή είδαν φώτα και μουσική. «Μετά καταλάβαμε ότι πρόκειται για πολιτική», λέει γελώντας.

Ο «πολιτισμικός» Χριστιανισμός

Για τα στελέχη του κόμματος, ο συμβολισμός είναι ξεκάθαρος. «Για εμάς, οι παραδόσεις αντιπροσωπεύουν τις ρίζες μας, το ποιοι είμαστε και την ιστορία που μας διαμόρφωσε», λέει η βουλευτής των Αδελφών της Ιταλίας, Μάρτα Σκιφόνε. «Αυτές οι ρίζες πρέπει να γιορτάζονται και να προστατεύονται».

Το μήνυμα βρίσκει απήχηση και σε νεότερους υποστηρικτές. Ο Αλεσάντρο Μερίτζι, φοιτητής και στέλεχος της νεολαίας του κόμματος, υποστηρίζει ότι η Ιταλία βασίζεται σε συγκεκριμένες αξίες που οφείλουν να σέβονται οι νεοεισερχόμενοι. «Σε μια χώρα όπως η Ιταλία, δεν μπορείς να ζητάς από τα σχολεία να αφαιρέσουν τον σταυρό», λέει. «Εκφράζει τις αξίες μας».

Ωστόσο, η θρησκεία μοιάζει συχνά δευτερεύουσα. Πολλοί από τους πολιτικούς που ηγούνται αυτής της ρητορικής δεν είναι ιδιαίτερα θρησκευόμενοι, ενώ μόνο μια μειοψηφία των ψηφοφόρων τους είναι ενεργοί χριστιανοί. Αυτό που μετρά είναι ο Χριστιανισμός ως πολιτισμικός κώδικας -ένα σύμβολο που χαράσσει τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο «εμείς» και το «εκείνοι».

«Τη δεκαετία του ’80 και του ’90, η ριζοσπαστική Δεξιά κρατούσε αποστάσεις από την Εκκλησία», εξηγεί ο καθηγητής Ντανιέλε Αλμπερτάτσι, ειδικός στον λαϊκισμό. «Αυτό άλλαξε μετά το 2010, ύστερα από τις ισλαμιστικές τρομοκρατικές επιθέσεις στην Ευρώπη, που παρουσιάστηκαν ως σύγκρουση πολιτισμών. Ο Χριστιανισμός έγινε πολιτισμικός δείκτης, εργαλείο για να παρουσιαστούν ως υπερασπιστές της οικογένειας, της παράδοσης και της ταυτότητας».

Κατά τον ίδιο, η διοργάνωση ενός χριστουγεννιάτικου φεστιβάλ από το κόμμα της Μελόνι είναι «μια πολύ έξυπνη κίνηση». «Προσπαθούν να αποτινάξουν το στίγμα του παρελθόντος τους και να εμφανιστούν ως ένα σύγχρονο, ευρύ συντηρητικό κόμμα. Αυτό είναι μέρος αυτής της επανασυσκευασίας».

Η στρατηγική αυτή ενισχύεται από τη δυσκολία της Αριστεράς να διαχειριστεί τη θρησκεία στον δημόσιο χώρο. Προοδευτικά κόμματα και θεσμοί, όπως η ΕΕ, έχουν προωθήσει πιο ουδέτερη γλώσσα στο όνομα της συμπερίληψης -κάτι που η άκρα Δεξιά παρουσιάζει ως πολιτισμική αυταπάρνηση. Στην Ιταλία, φέτος, η Λέγκα και οι Αδελφοί της Ιταλίας επιτέθηκαν σε σχολεία που αφαίρεσαν θρησκευτικές αναφορές από χριστουγεννιάτικα τραγούδια. Στη Γένοβα, δεξιά κόμματα κατηγόρησαν τη δήμαρχο ότι έδωσε «χαστούκι στην παράδοση» επειδή δεν τοποθέτησε φάτνη στο γραφείο της.

«Δεν ντρεπόμαστε να πούμε "Καλά Χριστούγεννα"», δήλωσε από το φεστιβάλ ο γερουσιαστής Λούτσιο Μαλάν. «Σέβομαι τη θρησκευτική ελευθερία και γνωρίζω ότι δεν είναι όλοι χριστιανοί. Αλλά τα Χριστούγεννα είναι η γιορτή που αγγίζει περισσότερο τον κόσμο. Ας μην ξεχνάμε την προέλευσή τους».

Η ειρωνεία, όπως επισημαίνουν οι επικριτές, είναι ότι πολλές χριστουγεννιάτικες παραδόσεις είναι σχετικά πρόσφατες και διαμορφώθηκαν εξίσου από το εμπόριο όσο και από τη θρησκεία. Παρόλα αυτά, τα Χριστούγεννα παραμένουν πολιτικά ισχυρά ακριβώς επειδή είναι φορτισμένα συναισθηματικά, δεμένα με οικογενειακά τελετουργικά, παιδικές μνήμες και τοπική ταυτότητα.

Για την κυβέρνηση Μελόνι, η «ιδιοποίηση» των Χριστουγέννων εντάσσεται σε ένα ευρύτερο σχέδιο επανακατάληψης του ελέγχου των πολιτισμικών θεσμών -από τη δημόσια τηλεόραση έως τα μουσεία και την όπερα- έπειτα από, όπως θεωρεί, δεκαετίες κυριαρχίας της Αριστεράς. Το αφήγημα της άκρας Δεξιάς ως προστάτη των Χριστουγέννων δημιουργεί πρόβλημα στα κεντρώα κόμματα, τα οποία δυσκολεύονται να υπερασπιστούν πειστικά τον κοσμικό χαρακτήρα της δημόσιας ζωής.

Και αυτό γίνεται πιο εμφανές στο ίδιο το χριστουγεννιάτικο φεστιβάλ των Αδελφών της Ιταλίας: καθώς πέφτει το σούρουπο στο Καστέλ Σαντ’ Άντζελο, οικογένειες κάνουν πατινάζ υπό τους ήχους χριστουγεννιάτικης ποπ, παιδιά φωτογραφίζονται με τον Άγιο Βασίλη και τουρίστες μπαίνουν στον χώρο, έλκονται από τα φώτα και τη μουσική -περισσότερο παρά από την ιδεολογία. Η πολιτική είναι παρούσα, αλλά εξωραϊσμένη, τυλιγμένη σε νοσταλγία, παράδοση και γιορτινή ατμόσφαιρα.