Annie Ernaux: Η πρώτη Γαλλίδα που τιμάται με το Νόμπελ Λογοτεχνίας - Τα δύσκολα παιδικά χρόνια, η άμβλωση και ο Χρυσός Λέοντας

Η συγγραφέας Ανί Ερνό (Annie Ernaux) τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2022 για το «θάρρος και την κλινική οξύνοια» στα κυρίως αυτοβιογραφικά βιβλία της που διερευνούν την προσωπική μνήμη και την κοινωνική ανισότητα. Εξηγώντας την επιλογή της, η Σουηδική Ακαδημία ανέφερε πως η Ερνό, 82 ετών, «με συνέπεια και από διαφορετικές οπτικές γωνίες, εξετάζει μια ζωή σημαδεμένη από μεγάλες διαφορές σε ό,τι αφορά το φύλο, τη γλώσσα και την τάξη».

Πρώτη Γαλλίδα που τιμάται με το λογοτεχνικό βραβείο, η Ερνό είπε πως το νόμπελ είναι «μια ευθύνη». «Αισθάνθηκα μεγάλη έκπληξη... δεν είχα σκεφθεί ποτέ ότι θα βρισκόταν στο τοπίο μου ως συγγραφέα» δήλωσε η ίδια στη σουηδική τηλεόραση SVT. «Είναι μια μεγάλη ευθύνη... να δίνω μια μαρτυρία με ακρίβεια και δικαιοσύνη σε σχέση με τον κόσμο».

Η Ερνό έχει πει πως το γράψιμο είναι μια πολιτική πράξη, που ανοίγει τα μάτια μας στην κοινωνική ανισότητα. «Και γι΄αυτό χρησιμοποιεί τη γλώσσα σαν "μαχαίρι", όπως το αποκαλεί, για να σκίσει τα πέπλα της φαντασίας» ανέφερε η Ακαδημία. 

Το πρώτο της μυθιστόρημα, «Les Armoires Vides», εκδόθηκε το 1974 αλλά απέκτησε διεθνή αναγνώριση μετά τη δημοσίευση του «Les Annees» το 2008 (στα ελληνικά «Τα χρόνια», Πάπυρος 2009 και, πιο πρόσφατα, Μεταίχμιο, 2021). «Είναι το πιο φιλόδοξο σχέδιό της, που της προσέδωσε διεθνή φήμη και πολλούς πιστούς αναγνώστες και μαθητές» ανέφερε η Ακαδημία για το βιβλίο αυτό.

Παιδί μιας φτωχής οικογένειας που διατηρούσε παντοπωλείο στη Νορμανδία, στη βόρεια Γαλλία, η Ερνό έγραψε για τις κοινωνικές τάξεις και πώς αγωνίστηκε για να υιοθετήσει τους κώδικες και τις συνήθειες της γαλλικής αστικής τάξης παραμένοντας ωστόσο πιστή στην εργατική καταγωγή της.

«Κάθε φορά που διαβάζω την ιστορία μιας έκτρωσης, βυθίζομαι σε μια συγκίνηση»

Το 1963, η Ερνό, 23 χρόνων, ανύπαντρη, μαθαίνει ότι είναι έγκυος. Η ντροπή την κυριεύει σαν πανούκλα: ξέρει πως η εγκυμοσύνη θα στιγματίσει την ίδια και την οικογένειά της, ξέρει ότι δεν πρέπει να κρατήσει αυτό το παιδί. Σε μια Γαλλία όπου οι αμβλώσεις ήταν παράνομες, προσπάθησε μάταια να απαλλαγεί η ίδια, με πρωτόγονες μεθόδους. Τρομαγμένη και απελπισμένη, καταφέρνει τελικά να βρει λύση και καταλήγει στα επείγοντα ενός νοσοκομείου όπου κόντεψε να πεθάνει. Σαράντα χρόνια αργότερα, ανασύρει τα ημερολόγιά της και προσπαθεί να βάλει σε τάξη τις αναμνήσεις της, προκειμένου να συλλάβει το ουσιαστικό νόημα, τον λόγο που αυτή η εμπειρία τη σημάδεψε τόσο πολύ, τόσο βαθιά. «Το γεγονός» (L’ evenement – μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη) από τις εκδόσεις Μεταίχμιο είναι η ιστορία αυτού του τραύματος, ενός τραύματος που δεν ξεπέρασε ποτέ.

Η Ανί Ερνό σε αυτό το βιβλίο αποκαλύπτει, χωρίς φίλτρα, με ειλικρίνεια, το γεγονός που συγκλόνισε τη ζωή της. Συγκρίνει το συγγραφικό της έργο «με τον πραγματικό σκοπό της ζωής». Μας κοινολογεί επίσης την περηφάνια που ένιωσε, μια περηφάνια γιατί έφτασε μέχρι τα άκρα. Στις εσχατιές του «τρόμου ή της ομορφιάς» – δεν ξέρει. Η συγγραφέας χρησιμοποιεί ενίοτε γλώσσα ωμή και βίαιη, αλλά λέει πως θέλει να «αντισταθεί στον λυρισμό και την οργή». Πρόκειται για ένα ιστορικό και κοινωνικό φως που ρίχνει πάνω στη μοίρα της γυναίκας.

Το βιβλίο μεταφέρθηκε στο σινεμά σε σκηνοθεσία της Γαλλίδας Οντρέ Ντιγουάν. Η ταινία, που θ' ανοίξει το 62ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης τον Νοέμβριο και την οποία θα δούμε και στις ελληνικές αίθουσες το 2022, προβάλλει ως μια από τις καλύτερες και πλέον απαραίτητες ταινίες της χρονιάς, και ως ένας από τους βασικούς διεκδικητές βραβείων. Παράλληλα, κέρδισε τον Χρυσό Λέοντα στο κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Βενετίας το 2021.

Η Ακαδημία ανέφερε πως η «κλινικά συγκρατημένη αφήγησή της» για την παράνομη άμβλωση μιας 23χρονης στο βιβλίο παραμένει ένα αριστούργημα μεταξύ των έργων της. «Είναι ένα ανελέητα ειλικρινές κείμενο, όπου σε παρενθέσεις προσθέτει σκέψεις με μια καίρια ευκρινή φωνή, απευθυνόμενη στον εαυτό της και στον αναγνώστη με μία και και την αυτή ροή» ανέφερε η ακαδημία.

«Τα χρόνια» είναι μια επανάσταση στην Τέχνη

«Τα χρόνια» (Les annees – μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη) από τις εκδόσεις Μεταίχμιο καταγράφει το πέρασμα του χρόνου, στη συμβολή του autofiction με την κοινωνιολογία, που έχει τιμηθεί με το Prix Marguerite Duras και το Prix Francois Mauriac το 2008. Πρόκειται για μια μεγαλειώδη καταγραφή της γαλλικής ιστορίας του 20ού αιώνα όπως διαθλάται από τη ζωή μιας και μόνο γυναίκας. Μια προσωπική αφήγηση της περιόδου από το 1941 έως το 2006 μέσα από τον φακό της μνήμης και των εντυπώσεων, περασμένων και τωρινών – ακόμα και προβολών στο μέλλον. Μέσα από προσωπικά της βιώματα και ενθύμια κάθε είδους –φωτογραφίες, βιβλία, ημερολόγια, τραγούδια και αναμνήσεις, μόδες, ραδιόφωνο, τηλεόραση, δεκαετίες διαφημίσεων και πρωτοσέλιδων, λέξεις και πράγματα που δεν χρησιμοποιούνται πια– δημιουργεί μια νοσταλγική και αποκαλυπτική βιογραφία της μεταπολεμικής γενιάς, της γενιάς της, από τη δεκαετία του ’40 και τις νωπές ακόμα τότε αναμνήσεις του Πολέμου έως σήμερα.

Αναφέρεται στα πάντα: στον Πόλεμο, την κατοχή, την πείνα, τον υπαρξισμό, τον Φρόιντ, την Μπαρντό και τους άλλους καλλιτέχνες και διανοούμενους της εποχής, το σεξ, την αντισύλληψη, τον γάμο, τον Μάη του ’68, τις διαφημίσεις, το μπικίνι, την ηλιοθεραπεία, τις μάρκες, τον σοσιαλισμό και τη διάψευση, την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, τους μετανάστες, την ηθική τάξη, το πολιτικώς ορθό, τον καταναλωτισμό, τη σύνταξη και πολλά ακόμα. Η προσωπική της ιστορία γίνεται οικουμενική. Τα χρόνια της είναι και τα δικά μας χρόνια.

Η Ernaux κάνει το πέρασμα του χρόνου χειροπιαστό. Ο χρόνος ο ίδιος, ανένδοτος, αφηγείται το πέρασμά του, εξορίζοντας τους άλλους αφηγητές στην ανωνυμία. Ένα νέο είδος αυτοβιογραφίας ξεπροβάλλει, υποκειμενικό κι απρόσωπο, ιδιωτικό και συλλογικό ταυτόχρονα. Με γλώσσα απλή και ειλικρίνεια που καθηλώνει, το συγκεκριμένο έργο της Ernaux που κατέχει μοναδική θέση στη γαλλική λογοτεχνία είναι ίσως η συγγραφική της διαθήκη, η αρτιότερη έκφραση του λογοτεχνικού της εγχειρήματος, να «αποτυπώσει στην οθόνη της ατομικής μνήμης την αντανάκλαση της συλλογικής ιστορίας».

Από τις ίδιες εκδόσεις στην Ελλάδα κυκλοφορούν, επίσης, το «Μια γυναίκα», ένας τρυφερός και συνάμα σκληρός, άκρως συγκινητικός φόρος τιμής στη ζωή και τον θάνατο της μητέρας της και το βιβλίο «Ο τόπος», ένα έξοχο δείγμα autofiction.

Παράλληλα, η πρώην υπουργός Πολιτισμού της Γαλλίας, Ροζελίν Μπασλό, έγραψε στο Twitter πως η Ερνό είναι «μια συγγραφέας που έχει θέσει την ψυχρή αναλυτική αυτοβιογραφική κατάσταση λειτουργίας στο κέντρο της σταδιοδρομίας της. Μπορεί κανείς να μην συμφωνεί με τις πολιτικές της απόψεις, αλλά πρέπει να χαιρετήσει μια δυνατή και συγκινητική εργασία». 

Το βραβείο συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο 10 εκατομμυρίων σουηδικών κορωνών (περίπου 920.000 ευρώ). Η Ερνό είναι η 17η γυναίκα που τιμάται με Νόμπελ Λογοτεχνίας και η 16η συγγραφέας από τη Γαλλία που τιμάται με το βραβείο αυτό αφότου ιδρύθηκαν τα διάσημα βραβεία το 1901.

ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ

• Στο κόκκινο οι ελληνοτουρκικές σχέσεις: Οι νέες προκλήσεις Ερντογάν και η σημερινή «αντεπίθεση» της Αθήνας
• Ερντογάν: «Δεν έχουμε τίποτα να πούμε με την Ελλάδα, μια νύχτα μπορεί να έρθουμε» - Ζήτησε αναγνώριση του ψευδοκράτους
• Φυσικό αέριο: Κορυφώνεται η μάχη για το δυναμικό πλαφόν - Συνέχεια ζυμώσεων την Τρίτη
• Δεν συμβαίνει στην Ελλάδα! Η Κόλαση έχει όνομα Canada Real και βρίσκεται πλάι στη Μαδρίτη – Άνθρωποι πεθαίνουν χωρίς ρεύμα στον μεγαλύτερο οικισμό της Ευρώπης
• Ρωσία: Στήλες φωτός προκάλεσαν τρόμο και πανικό σε πολλές πόλεις αλλά οι επιστήμονες έλυσαν τον γρίφο