Σάμουελ Μπγιορκ: Ο διάσημος αστυνομικός συγγραφέας μιλάει στο «ΕΘΝΟΣ»

ΣΑΜΟΥΕΛ ΜΠΓΙΟΡΚ

Είναι ένας από τους πλέον σημαντικούς συγγραφείς του σκανδιναβικού νουάρ μυθιστορήματος με παγκόσμια απήχηση, ο οποίος επρόκειτο να μας επισκεφτεί πριν τρεις εβδομάδες στο πλαίσιο της «Αθήνας - Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου» - μια περιπέτεια της υγείας του, όμως, δεν το επέτρεψε. Τον αναζητήσαμε και μιλήσαμε μαζί του με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία του βιβλίου του «Το αγόρι στο χιόνι» (εκδ. Διόπτρα), αλλά και λόγω εκείνης της δημόσιας εμφάνισής του που… δεν έγινε. Και την οποία αισθανόμαστε ότι, τρόπον τινά, μας τη χρωστάει…

Κύριε Μπιορκ, είστε μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, εικαστικός καλλιτέχνης, τραγουδοποιός, τραγουδιστής και μουσικός. Αναρωτιέται κανείς, με όλες αυτές τις ενασχολήσεις σας, πώς τελικά στραφήκατε στην αστυνομική λογοτεχνία; Τι σας έκανε να επιλέξετε αυτόν τον βίαιο και σκοτεινό κόσμο της μυθοπλασίας;

Πράγματι, είχα ασχοληθεί με τόσα διαφορετικά πράγματα, αλλά κάποια στιγμή άρχισα να αισθάνομαι ότι όχι μόνο έχω κουραστεί, αλλά και ότι έχω βαρεθεί τον εαυτό μου ως καλλιτέχνη. Πήγα, λοιπόν, διακοπές στην Ταϊλάνδη και εκεί μου έκανε εντύπωση ότι όλοι διάβαζαν κάτι, παντού! Μαντέψτε: όλα τα βιβλία ήταν αστυνομικά μυθιστορήματα. Αγόρασα ένα από αυτά τα συναφή μπεστ σέλερ που ήταν της μόδας, για να δω και εγώ προς τι τόση φασαρία. Αλλά ήταν τόσο κακό που μετά από λίγο το πέταξα. Και τότε μου μπήκε η ιδέα να δοκιμάσω να γράψω εγώ μια αστυνομική ιστορία. Ολα αυτά έγιναν σε μια περίοδο της ζωής μου που δεν είχαν καθόλου λεφτά και έτσι το πήρα απόφαση: κρύφτηκα από όλους για έναν χρόνο και άφησα τον εαυτό μου ελεύθερο να γράψει και να δει τι θα μπορούσε να καταφέρει. Ευτυχώς για μένα, αυτό είναι κάτι που το αγάπησα από την αρχή - και ακόμα το αγαπώ.

Στα αστυνομικά μυθιστορήματα συμβαίνει συχνά να αναρωτιόμαστε για τη σχέση του ντετέκτιβ-πρωταγωνιστή με τον συγγραφέα του. Πώς θα περιγράφατε τη σχέση σας με το ντουέτο που επιλέξατε για να εξιχνιάζει τα εγκλήματα – τον Χόλγκερ Μουνκ και τη Μία Κρούγκερ; Υπάρχει κάτι κοινό που έχετε οι... τρεις σας;

Κοιτάξτε να δείτε, δεν ξέρω σε ποιο βαθμό τους επέλεξα ή με επέλεξαν, αλλά για ένα είμαι σίγουρος: Ο Μουνκ και η Μία αποτελούν δύο διαφορετικές πτυχές της δικής μου προσωπικότητας. Η Μία είναι κάπως τρελή, απρόβλεπτη, σκοτεινή και με καλλιτεχνικές ευαισθησίες, ενώ ο Μουνκ είναι ο καλός, ο υγιής οικογενειάρχης, εκείνος που τους φροντίζει όλους.

Πώς σας ήρθε η ιδέα για αυτό το ιδιαίτερο πρωταγωνιστικό δίδυμο που κυνηγάει το έγκλημα με την εμμονή ενός πιτ μπουλ και την νηφαλιότητα ενός σκακιστή;

Δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα. Η αλήθεια είναι ότι ήρθαν σε μένα - όπως κάνουν και άλλοι πρωταγωνιστές ιστοριών μου. Είχα αρχίσει να γράφω την πλοκή, αλλά δεν μπορούσα να αποφασίσω τι ακριβώς θέλω να κάνω με τους χαρακτήρες. Και τότε, μια μέρα εντελώς απρόσμενα με επισκέφτηκε στο γραφείο μου η Μία Κρούγκερ λέγοντάς μου ότι είχε αποφασίσει να πεθάνει! Ξαφνιάστηκα και αναρωτήθηκα: γιατί; Από εκεί ξεκίνησαν όλα.

Ανάμεσα στο 2000 με 2009 τα βιβλία του Στιγκ Λάρσον βοήθησαν την σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία να γίνει ένα παγκόσμιο φαινόμενο, το οποίο συνεχίζει να θριαμβεύει. Τι είναι αυτό που την καθιστά τόσο επιτυχή σε παγκόσμια κλίμακα; Μπορούμε να κάνουμε λόγο για ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία του αστυνομικού μυθιστορήματος;

Αυτή είναι μία ερώτηση που δυσκολεύομαι να απαντήσω. Νομίζω ότι έχει να κάνει με το σκοτεινό κλίμα, τη μοναξιά που μας διέπει ως κοινωνία και την μακρά λογοτεχνική μας παράδοση στην ψυχολογία και τον υπαρξισμό, όπου οι χαρακτήρες είναι ιδιαίτερα σημαντικοί - μερικές φορές περισσότερο από τα ίδια τα εγκλήματα. Ναι, πιστεύω ότι αναμφίβολα πρόκειται για ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της αστυνομικής λογοτεχνίας και δεν νομίζω ότι είναι κάτι παροδικό, κάτι που θα τελειώσει σύντομα.

Τα μυθιστορήματά σας είναι προσεκτικά δομημένα. Καταστρώνετε την πλοκή σας λεπτομερώς από την αρχή ή έχετε μία γενική ιδέα και ξεκινάτε να γράφετε αυτοσχεδιάζοντας;

Και τα δύο συμβαίνουν. Είναι σημαντικό να υπάρχει ένα σχέδιο στο οποίο θα βασίσεις την πλοκή. Αλλά, απ’ την άλλη, πρέπει να είσαι ανοιχτός σε όλα εκείνα που συμβαίνουν, σε όλες τις πιθανές εξελίξεις της ιστορίας σου που μπορούν να οδηγήσουν σε κατευθύνσεις οι οποίες δεν ήταν εξαρχής αναμενόμενες. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό, για να μπορέσει το μυθιστόρημα να λειτουργήσει ως ένα ενιαίο οργανικό σύνολο.

Εχετε καταλήξει έπειτα από τόσα χρόνια συγγραφικής εμπειρίας στο τι είναι η έμπνευση, εκείνη η μοναδική στιγμή από την οποία ξεκινούν όλα;

Εάν μπορούσα να απαντήσω έτσι, γενικά, θα προτιμούσα να το τοποθετήσω αυτό μέσα σε μία φιάλη και να το εμπορεύομαι! Πολλοί θα ήταν πρόθυμοι να πληρώσουν για κάτι τέτοιο. Ασφαλώς, με την πάροδο του χρόνου, έχω ως συγγραφέας τους τρόπους μου να κάνω πράγματα, έχω εκπαιδευτεί από πολλή νεαρή ηλικία να βρίσκω λύσεις. Αλλά, δεν θα το μοιραστώ αυτό – θα παραμείνει το μυστικό μου.

Θα μπορούσατε να μας αποκαλύψετε ποιος είναι ο μεγαλύτερος μύθος για εσάς τους συγγραφείς;

Ο,τι και αν έχει ειπωθεί κατά καιρούς ισχύει, είναι όλα αλήθεια. Τουλάχιστον για τη ζωή και τη γραφή μου - σίγουρα.

Ποιο είναι το πιο δύσκολο πράγμα όταν είναι κανείς συγγραφέας; Η λογοτεχνία μπορεί να αποδειχτεί ένα επικίνδυνο παιχνίδι;

Νομίζω ότι το πιο δύσκολο πράγμα για έναν συγγραφέα είναι η μοναξιά. Είσαι συνεχώς μόνος σου, χωρίς πραγματικούς συναδέλφους, δουλεύεις μόνος και πανηγυρίζεις μόνος! Νομίζω ότι η λογοτεχνία μπορεί να γίνει ένα επικίνδυνο παιχνίδι εάν αφήσεις την επιτυχία να φωλιάσει στο μυαλό σου. Αλλά και να αρχίσουν να αποσπούν την προσοχή σου, οι πωλήσεις και τα λεφτά. Αυτό σε εμποδίζει από το να περνάς τελικά καλά και, σταδιακά, σε απομακρύνει από το να βρεις χρόνο για να γράψεις κάτι που θα σου αρέσει.

Αλήθεια, ποια είναι πιο χρήσιμη συμβουλή που πήρατε ποτέ ως συγγραφέας;

Βεβαιωθείτε ότι είστε σε καλή θέση για να γράψετε, ότι μπορείτε να ξεκινήσετε. Εάν είσαι συγγραφέας, γνωρίζεις πολύ καλά τι σημαίνει αυτό.

Ως συγγραφέας έχετε κάποιο όφελος σε σχέση με το πώς βλέπετε τα πράγματα στον κόσμο;

Δεν είμαι καθόλου βέβαιος. Νομίζω ότι θα έβλεπα τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο – όποια και αν ήταν η ενασχόλησή μου. Αλλά, απ’ την άλλη, έχω ένα όφελος: μπορώ να επιλέγω κάθε φορά σε ποιον κόσμο θα ανήκω. Οπως είπα νωρίτερα, το αρνητικό κομμάτι αυτής της δουλειάς είναι η μοναξιά, αλλά το θετικό είναι ότι μπορώ όποτε θέλω να κάνω ό,τι θέλω.

Πώς βλέπετε τα πράγματα στις μέρες μας; Γιατί αντιμετωπίζουμε και πάλι την άνοδο των εθνικισμών και της ξενοφοβίας; Υπάρχει κάποια λύση, μία διέξοδος απ’ όλα αυτά, ή για ακόμα μία φορά η Ιστορία επαναλαμβάνεται;

Νομίζω ότι είναι πολύ εύκολο να εξηγήσουμε την άνοδο του εθνικισμού και της ξενοφοβίας. Εχουμε λίγα άτομα που κατέχουν σχεδόν τα πάντα στον κόσμο και υπαγορεύουν τους κανόνες. Και οι άνθρωποι έχουν αγανακτήσει πια να εργάζονται πολύ σκληρά και να μην παίρνουν τίποτα πίσω. Κάθε επανάσταση ξεκίνησε κάπως έτσι. Σωστά; Τι κάνουν, λοιπόν, οι δυνάμεις για να αποτρέψουν μια άλλη επανάσταση; Κάνουν τους ανθρώπους να στρέφονται ο ένας ενάντια στον άλλο. Η δημιουργία εχθρών είναι ένας τέλειος τρόπος για να κρατούν τους ανθρώπους απασχολημένους, έχοντας κάποιον να μισούν, αντί να εστιάζουν στο πραγματικό ζήτημα: Οτι δηλαδή λίγοι άνθρωποι ελέγχουν όλους τους πόρους και τα χρήματα και δεν θέλουν να τα μοιραστούν μαζί σου. Είναι χαρακτηριστικό σε εποχές όπως η σημερινή ότι έρχονται στην εξουσία ηλίθιοι τύραννοι, όπως το Τράμπ,. Νομίζω ότι η ιστορία θα επαναλαμβάνεται, ξανά και ξανά. Οι λίγοι άπληστοι άνθρωποι πάντα  κερδίζουν, εκτός και αν τα παιδιά μας αποδειχτούν αρκετά έξυπνα για να τους σταματήσουν - μια για πάντα.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση προέκυψε από τις στάχτες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ήταν μία σπουδαία σύλληψη. Υπάρχει ακόμα για αυτήν μία σοβαρή προοπτική ή τελικά θα διαλυθεί; Και, ακόμη, τι έχετε να πείτε για το επικείμενο Brexit και τη σημασία του σε όλα αυτά;

Πιστεύω πραγματικά ότι το σχέδιο έχει μέλλον. Αλλά νομίζω ότι η προσοχή όλων έχει επικεντρωθεί στα χρήματα και όχι στο πολύ θετικό πολιτιστικό και κοινωνικό κομμάτι μιας κοινότητας όπως αυτή. Οσο για το Brexit, εξακολουθώ να έχω την αίσθηση ότι δεν θα συμβεί. Νομίζω ότι τώρα αρχίζουν να καταλαβαίνουν τι πραγματικά ψήφισαν.

Ποιος είναι ο ρόλος ενός συγγραφέα σε μια εποχή σαν τη δική μας; Υπάρχει για εκείνον ένα είδος κοινωνικής αποστολής; Μπορεί η λογοτεχνία να αλλάξει τη ζωή μας;

Κάθε συγγραφέας μοιάζει να έχει μία διαφορετική αποστολή. Μερικοί απλά θέλουν να πουλήσουν βιβλία και να γίνουν διάσημοι, ενώ άλλοι θεωρούν ότι είναι σημαντικό να αντιμετωπίσουν τις μεγάλες ερωτήσεις και να πουν πραγματικές ιστορίες για κανονικούς ανθρώπους. Για μένα το πιο σημαντικό είναι να έχω μια φωνή και να ακούγομαι στην προσπάθειά μου να εξηγήσω τον κόσμο που βλέπω γύρω μου. Εάν αυτό που κάνω μπορεί να εμπνεύσει κάποιον άλλο, το θεωρώ σπουδαία επιβράβευση.