Μάκης Μπένος στο ethnos.gr: «Ποιηση σημαίνει δονήσεις της ψυχής, που θα προκαλέσουν εσωτερικές διεργασίες και βαθιά συναισθήματα»

Η ποίηση, ως μορφή τέχνης, αποτελεί μια αρχαία και απόλυτα προσωπική διαδικασία. Είναι η γλώσσα της ψυχής, το μέσο με το οποίο ο ποιητής μπορεί ν' αποτυπώσει συναισθήματα, σκέψεις και εμπειρίες με μια μοναδική και συναισθηματική «χειραφέτηση» των λέξεων. Μέσα από τα λόγια του, μπορεί να διαμορφώσει κόσμους, να δώσει φωνή στη σιωπή και να μοιραστεί την ανθρώπινη εμπειρία.

Ο Μάκης Μπένος, ποιητής από το Θετίδιο Φαρσάλων, αντιλαμβάνεται την αξία αυτής της τέχνης και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να μεταφέρει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, μέσα από τις λέξεις. Οι πρώτες του απόπειρες στη στιχουργία πραγματοποιήθηκαν στα τελευταία γυμνασιακά του χρόνια, τα αποτελέσματα των οποίων έχουν χαθεί. Συνέχισε να γράφει κατά τη διάρκεια της φοιτητικής του ζωής, όπως και κάποια χρόνια αργότερα. Στα μετέπειτα χρόνια, οι βιοτικές του ανάγκες οδήγησαν την επαγγελματική του ενασχόληση στην ελεύθερη αγορά και σε επιχειρήσεις, περιορίζοντας αυτή τη δημιουργία σε σποραδικές εξάρσεις. Ωστόσο, οι εσωτερικές του ανάγκες επανήλθαν έντονα και οδήγησαν ξανά το χέρι του στο μολύβι και στο πληκτρολόγιο.

Με την ευαισθησία του και τον τρόπο με τον οποιο αντιλαμβάνεται τον κόσμο, ο Μάκης Μπένος κυκλοφόρησε πρόσφατα την πρώτη του ποιητική συλλογή από τις εκδόσεις Κάκτος, όπου στάθηκε η αφορμή γι' αυτή μας την κουβέντα. Ο ίδιος δημιουργεί ποιήματα που είναι χυμώδη και αποξηραμένα, αφήνοντας τον αναγνώστη να διασχίσει τον κόσμο των συναισθημάτων και της ανθρώπινης ύπαρξης. Η ποίησή του αντλεί έμπνευση από τη ζωή, τις εμπειρίες και τις εσωτερικές ανάγκες και μας υπενθυμίζει την ισχύ των λέξεων και την ανεξίτηλη σημασία της ποίησης στον πολιτισμό μας.

Είναι μοναχικός ένας ποιητής κ. Μπένο;

Πάντα η δημιουργία είναι μοναχική διαδικασία. Επομένως μετά την σύλληψη του θέματος, με το οποίο θ' ασχοληθεί, ψάχνοντας να βρει τις κατάλληλες λέξεις και το ρυθμό ώστε να δώσει σχήμα, σ’ αυτό που ακόμα είναι ασχημάτιστο μέσα του, δεν μπορεί παρά να είναι μοναχικός. Στις άλλες ώρες, όμως, κινείται μέσα στην κοινωνία έχοντας σε εγρήγορση όλα τα αισθητήρια όργανά του για να μπορεί να συλλαμβάνει τα γενόμενα - εάν είναι δυνατόν ακόμα κι αυτά που κινούνται υπογείως ή βρίσκονται σε λανθάνουσα κατάσταση - ώστε να μπορέσει να τα εκφράσει μέσα από τα δικά του συναισθήματα, επιδιώκοντας ν' αγγίξει και τις ευαισθησίες του κόσμου.

Τι σημαίνει η ποίηση για εσάς και πότε καταλάβατε ότι έχετε αυτή την κλίση;

Σημαίνει κατ’ αρχάς δονήσεις της ψυχής, που θα προκαλέσουν εσωτερικές διεργασίες και βαθιά συναισθήματα. Την έκφραση αυτών των συναισθημάτων και των σκέψεων με την προσδοκία ότι θα προκαλέσουν ανάλογες συγκινήσεις και στους αναγνώστες. Κατάλαβα ότι έχω κάποια κλίση προς την ποίηση στα μαθητικά μου χρόνια όταν έγραψα και το πρώτο μου στιχούργημα τριάντα τεσσάρων στροφών αντιδικτατορικού περιεχομένου, το οποίο χάθηκε.

Χρειάζεται ένα δυνατό συναίσθημα ή εμπειρία για να γραφτεί ένα ποίημα;

Μπορεί να είναι οποιοδήποτε από τα δύο. Άλλωστε και η εμπειρία πρέπει να δημιουργήσει συναίσθημα και σκέψεις για να οδηγήσει στο ποίημα. Μπορεί το αρχικό ερέθισμα για τη συγγραφή του ποιήματος να είναι ένα γεγονός, μια κατάσταση, αλλά και μια εικόνα ή μια λέξη, που την είδες ή την άκουσες χίλιες φορές, αλλά για πρώτη φορά σου άγγιξε κάποια χορδή. Σε κάθε περίπτωση, όμως, πρέπει να σου δημιουργήσει ζωτική ανάγκη για γράψιμο.

Έχετε δημιουργήσει μια ποιητική διλογία, ένα έργο που αποτελείται από δύο διαφορετικές ποιητικές συλλογές. Υπάρχει κάποιο κοινό στοιχείο που χαρακτηρίζει τα ποιήματά σας;

Το κοινό στοιχείο είναι ότι και οι δύο συλλογές ασχολούνται με θέματα που, θεωρώ ότι, είναι ουσιώδη για όλους τους ανθρώπους: για τον αυταρχισμό και για την καταπίεση των ανθρώπων, για τη βία, για την ελευθερία και τον αγώνα για την κατάκτησή της όταν μας τη στερούν, για τις ατομικές και συλλογικές πτώσεις και ανατάσεις, για τον έρωτα και τη μαγεία του, για την αγωνία των ανθρώπων και την ελπίδα τους για μια καλύτερη, πιο όμορφη και πλούσια σε συναισθήματα ζωή.

Στο πρώτο μέρος του βιβλίου ασχολείστε με την εξέγερση του Πολυτεχνείου και τη 17 Νοέμβρη. Πώς αντιλαμβάνεστε τον ρόλο της ποίησης ως μέσο έκφρασης και προβολής κοινωνικών και πολιτικών θεμάτων;

Όσοι γράφουν ποίηση, και όχι μόνο, κινούνται μέσα στην κοινωνία και τους αφορά ό,τι αφορά και τους άλλους ανθρώπους. Προσπαθούν να εκφράσουν και ν' αναδείξουν πτυχές της πραγματικότητας που, πολλές φορές, δεν είναι ορατές με την πρώτη ματιά. Φυσικά, η αποτύπωση αυτή ενέχει πολύ υποκειμενισμό, καθώς οι εξωτερικές εικόνες έχουν την εσωτερική αντανάκλαση στον συγγραφέα, περνούν από το φίλτρο των συναισθημάτων του και κατόπιν εκφράζονται με τον προσωπικό του τρόπο. Είναι λογικό η ποίηση ν' ασχολείται και να αναδεικνύει θέματα κοινωνικοπολιτικά, αφού αυτά επηρεάζουν τη ζωή όλων των πολιτών.

Όμως, ας είμαστε προσγειωμένοι. Η ποίηση μπορεί να δώσει ερεθίσματα για σκέψη, μπορεί να προκαλέσει συγκινήσεις ακόμα και συγκλονισμό. Στο πρακτικό πεδίο της δράσης, όμως, δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, κάτι που υποστηριζόταν παλαιότερα. Μπορεί, όμως, να συνεισφέρει στην αφύπνιση συνειδήσεων κι αυτό να συμβάλει στην ανάληψη πρωτοβουλιών για καλυτέρευση της ζωής και της ποιότητάς της. Συνηθίζω να συνοψίζω το παραπάνω ως εξής: Έργο των διανοητών να κάνουν τους ανθρώπους καλύτερους. Έργο των πολιτικών να κάνουν τον κόσμο καλύτερο. Έργο των πολιτών να τα κάνουν και τα δυο μαζί. Ασφαλώς δύσκολο. Όπως βλέπετε το μεγαλύτερο βάρος πέφτει στους ώμους των πολιτών. Μπορεί, όμως, να γίνει διαφορετικά;

Το δεύτερο κομμάτι της ποιητικής διλογίας είναι αφιερωμένο κυρίως στον έρωτα. Ποιον ρόλο πιστεύετε ότι διαδραματίζει ο έρωτας στην ανθρώπινη εμπειρία και στη διαμόρφωση της ταυτότητάς μας;

Δεν πρωτοτυπώ λέγοντας ότι ο έρωτας είναι το κορυφαίο συναίσθημα και κορυφαίο βίωμα στη ζωή των ανθρώπων. Είναι μαγεία και μέθη, ανάταση, ζωογόνος δύναμη και πηγή δημιουργίας, αλλά και πόνος. Απαιτεί από εμάς να υπερβούμε τον εαυτό μας. Εννοείται ότι αναφερόμαστε στο έρωτα ως βαθύ συναίσθημα, που πλημμυρίζει όλο μας το είναι και όχι μόνο ως γενετήσια πράξη, ως απλό σεξ αποστερημένο από κάθε συναίσθημα. Ασφαλώς και διαμορφώνει την ταυτότητά μας, αφού η παρουσία του προσδίδει χαρά και συναισθηματική ισορροπία, πράγματα που απουσιάζουν όταν λείπει και τη θέση τους μπορεί να πάρει ίσως η μελαγχολία και συχνά η επιθετικότητα.

Μπορεί ο έρωτας ν’ αποτελέσει τη συγκολλητική ουσία που μπορεί να ενώσει τα τεμαχισμένα μας κομμάτια;

Αρχικά, θα πρέπει να επισημάνω ότι τα τεμαχισμένα μας κομμάτια οφείλονται σήμερα στην επικράτηση και αποθέωση του ατομικισμού, που οδηγεί τους ανθρώπους στον ωφελιμισμό και τους βυθίζει στον ναρκισσισμό χωρίς καμία έγνοια για τους άλλους. Ο έρωτας μπορεί να μας ενώσει με τον «αλλον», αφού μας καλεί να υπερβούμε το «εγώ». Κι αυτό γιατί απαιτεί την ετερότητα, την ύπαρξη του ετέρου, του «άλλου». Και όχι μόνο την ύπαρξη, αλλά και το δόσιμο στον «άλλον». Μ’ αυτή την έννοια μπορεί να ενώσει τα τεμαχισμένα κομμάτια μας μέσα από το δόσιμο του ενός στον άλλο και να συμβάλει στην ενοποίηση μιας θρυμματισμένης κοινωνίας όπως η σημερινή.

Στη δική σας περίπτωση, πώς έχει επηρεάσει ο έρωτας τη ζωή σας και τον τρόπο που βλέπετε τον εαυτό σας;

Η ύπαρξή του, με επηρέασε βαθιά με τον τρόπο που περιέγραψα στις δύο προηγούμενες απαντήσεις μου. Όπως και η απουσία του.

Όταν κρατήσατε στα χέρια σας το βιβλίο, πώς νιώσατε και ποιες ήταν οι πρώτες σας σκέψεις;

Ένιωσα ικανοποίηση όχι όταν πήρα στα χέρια μου το βιβλίο, αλλά νωρίτερα όταν ο εκδοτικός οίκος Κάκτος προέκρινε την έκδοσή του και μου έδωσε τη δυνατότητα να μεταφέρω τις σκέψεις μου και τα συναισθήματά μου σ’ ένα κοινό μικρό ή μεγάλο (κατά κανόνα μικρό, αφού είναι γνωστό ότι δεν είναι πολλοί οι αναγνώστες της ποίησης), ελπίζοντας ότι θα μπορέσω να αγγίξω κάποιες ευαίσθητες χορδές τους.

Ποια είναι η αγαπημένη σας ώρα, μέσα στην ημέρα, που γράφετε;

Δεν μπορώ να πω ότι υπάρχει κάποια αγαπημένη ώρα. Κάθε στιγμή μπορεί να υπάρξει το ερέθισμα για το ξεκίνημα της συγγραφής. Αυτό, όμως, σημαίνει ότι προυπήρχε συσσώρευση συναισθημάτων και σκέψεων, άμορφων ακόμα, που διεκδικούσαν να πάρουν μορφή και να βγουν στο χαρτί. Πολλές φορές συμβαίνει το βράδυ και όχι μέσα στην ημέρα. Στη συνέχεια, που αρχίζει η πιο επίπονη διαδικασία για να πάρει το ποίημα την τελική μορφή του, και πάλι δεν υπάρχει συγκεκριμένο ωράριο.

Ως ποιητής, ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σας;

Είναι ο φόβος ότι μπορεί να έρθει κάποια στιγμή, που θα πάψω να αισθάνομαι δονήσεις και συγκλονισμό για πράγματα που προηγουμένως με συγκλόνιζαν και να νιώσω ότι δεν έχω τίποτα να πω και να έχει εκλείψει η ζωτική μου ανάγκη για γράψιμο.

Τι κάνει ένα έργο να αντέχει στο χρόνο;

Κυρίως η θεματολογία του για θέματα που είναι στον πυρήνα του ενδιαφέροντος των ανθρώπων και αγγίζουν τις αγωνίες και τις ελπίδες τους, που ουσιαστικά, αν παραβλέψουμε τα εξωτερικά στοιχεία, είναι ίδιες σε όλες τις εποχές από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Από εκεί κι έπειτα είναι ο τρόπος προσέγγισης αυτών των θεμάτων και η έκφραση σκέψεων και συναισθημάτων με ειλικρίνεια έτσι που να προσφέρουν συγκινήσεις, αλλά και αισθητική απόλαυση στους αναγνώστες. Ένα έργο, ακόμα κι όταν μιλάει για σκληρά θέματα, πρέπει να προσφέρει αισθητική απόλαυση.

Πώς αντιλαμβάνεστε τη σχέση των νέων με την ποίηση σήμερα; Πιστεύετε ότι η ποίηση εξακολουθεί να έχει σημασία για τους νέους;

Είναι πανθομολογούμενο ότι η ποίηση έχει σήμερα πολύ λίγους αναγνώστες όχι μόνο μεταξύ των νέων, αλλά σε όλες τις ηλικίες. Ίσως είναι η εποχή αντιποιητική, ίσως οι βιοτικές ανάγκες καταλαμβάνουν πολύ μεγάλο χώρο στη δραστηριότητά μας, έτσι που τελικά η ποίηση και κάθε άλλη διανοητική δραστηριότητα βρίσκεται πολύ χαμηλά στην ενασχόλησή μας. Όμως μεγάλη ευθύνη έχουμε και όσοι ασχολούμαστε με την ποίηση. Κι αυτό γιατί μιλάμε στα ποιήματά μας μ’ έναν τρόπο ακατανόητο στους πολλούς, που υποθέτουμε ότι προσδίδει σπουδαιότητα ενώ απομακρύνει τον κόσμο από την ανάγνωση της ποίησης. Έχω τη γνώμη πως όταν κάτι δεν γίνεται κατανοητό η μεγαλύτερη ευθύνη δεν ανήκει σ’ αυτόν που το προσλαμβάνει, αλλά στον τρόπο που το εκφράζουμε.

Επίσης πολλές φορές, η θεματολογία μας είναι μακριά από τα ενδιαφέροντα του κόσμου καθώς γινόμαστε αυτοαναφορικοί. Φυσικά η εσωτερικότητα, που αφορά και προσεγγίζει πολλούς άλλους, είναι καλοδεχούμενη και θετικό στοιχείο του ποιήματος, αλλά όταν μετατρέπεται σε ομφαλοσκόπηση γίνεται αδιάφορη για όλους. Ειδικά, όμως, για τους νέους έχω την αίσθηση και ισχυρές ενδείξεις, από την επαφή μου με αρκετούς, ότι είναι πολλοί αυτοί, που έχουν ισχυρό ενδιαφέρον για την ποίηση και γενικότερα για τη λογοτεχνία και άλλες κατηγορίες γραφής (π.χ. δοκίμια).

Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ποιητές όταν προσπαθούν να φέρουν την ποίηση πιο κοντά στους νέους αναγνώστες;

Να προσπαθήσουν να καταλάβουν τις ανάγκες των νέων, να καταλάβουν πως σκέφτονται, να είναι δίπλα τους στις αγωνίες τους, συμπάσχοντες στους φόβους τους και συνοδοιπόροι στα όνειρά τους. Να εκφράσουν όσα τους περιορίζουν τους ορίζοντες, όσα μπαίνουν εμπόδιο στα όνειρά τους, όσα τους κλέβουν την ζωή. Και φυσικά να τους προσεγγίσουν με τρόπο απλό, κατανοητό και χωρίς ίχνος υπεροψίας. Οι νέοι είναι - ήταν πάντοτε, όλες οι γενιές - πολύ ευαίσθητοι δέκτες μηνυμάτων και πολύ ανοιχτοί στη γνώση και σε κάθε νέο. Ζητούν, όμως, κατανόηση και συζήτηση και όχι ύφος διδακτικό και προσπάθεια επιβολής της γνώμης μας. Προσωπικά τους έχω εμπιστοσύνη και συμπάσχω μαζί τους για το γεγονός ότι, τα τελευταία χρόνια, η κρίση τους χτύπησε περισσότερο απ’ όλους και τους ανάγκασε να κάνουν μεγάλες προσπάθειες όχι για να ευημερήσουν, αλλά για να επιβιώσουν.