Συγκρούσεις και δολοπλοκίες πριν από το ξέσπασμα του πολέμου

ΡΟΜΠΕΡΤ ΧΑΡΙΣ
«Μόναχο»
Μετάφραση: Χρύσα Μπανιά
Σελίδες: 392
Εκδόσεις: Ψυχογιός

Είναι κοινώς αποδεκτό, πλέον, ότι ο πατέρας του ιστορικού μυθιστορήματος είναι ο σερ Ουώλτερ Σκοτ – κάτι που δεν ήταν εξαρχής αυτονόητο, αφού στα μέσα του 17^ου αιώνα είχαν γραφτεί αρκετές ιστορικές αλληγορίες, κυρίως από Γάλλους συγγραφείς. Αλλά έπρεπε να προϋπάρξει η ιστορία ως επιστήμη και το μυθιστόρημα στο μεταξύ να εδραιωθεί ως έργο τέχνης, για να μπορέσει το ιστορικό μυθιστόρημα να αναπτυχθεί ως ιδιαίτερο λογοτεχνικό είδος – κάτι, που βέβαια έγινε σταδιακά.

Πάντως, έπειτα από τον Ουώλτερ Σκοτ οι περισσότεροι μυθιστοριογράφοι θα ακολουθούσαν το παράδειγμά του σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, με τη δημιουργική φαντασία να αποτελεί τη βάση του μυθιστορήματος και το πραγματικό γεγονός τη βάση της ιστορίας. Ο «Ιβανόης» (1819), το διασημότερο έργο του, διαδραματίζεται στην Αγγλία την εποχή του βασιλιά Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου και των Σταυροφόρων.

Ο Ριχάρδος πολεμάει στους Αγίους Τόπους αφήνοντας στη θέση του τον αδελφό του, τον πρίγκιπα Ιωάννη. Ο Ιωάννης, όμως, εποφθαλμιά το θρόνο. Οταν πληροφορείται τα σχέδιά του ο γενναίος ιππότης Ιβανόης, ο οποίος έχει υπηρετήσει πιστά τον Ριχάρδο, αποφασίζει να επέμβει. Μέσα από περιπέτειες, συνωμοσίες, πάθη και ίντριγκες θα θριαμβεύσει τελικά το δίκαιο.

Το πλαίσιο για το ιστορικό μυθιστόρημα είχε τεθεί και μερικά χρόνια μετά ο Εντουαρντ Μπούλγουερ Λύττον θα γράψει τις «Τελευταίες ημέρες της Πομπηίας» (1834) – ένα κλασικό, πια, έργο που τοποθετείται στην καταστροφή της πόλης από την έκρηξη του Βεζούβιου, το 79 μ.Χ., με τον συγγραφέα να αποδεικνύεται πιστός στην ιστορική ακρίβεια. Το μυθιστόρημα αυτό είναι το αποτέλεσμα ενός ταξιδιού του Λύττον στην Ιταλία, το 1833, αλλά και μιας διεξοδικής μελέτης των ηθών και του τρόπου ζωής εκείνης της ρωμαϊκής εποχής.

Από ένα ταξίδι του Γκυστάβ Φλωμπέρ στην Ελλάδα και την Ανατολή έμελλε να προκύψει και η «Σαλαμπώ» (1862) - ένα από τα σημαντικότερα έργα του σπουδαίου Γάλλου συγγραφέα το οποίο εκτυλίσσεται στην Καρχηδόνα το 241 π.Χ. και περιγράφει την εξέγερση των Μισθοφόρων λίγο μετά την προσωρινή παύση του Πρώτου Καρχηδονιακού Πολέμου με τους Ρωμαίους. Αυτό το εμβληματικό ιστορικό μυθιστόρημα, είναι αποτέλεσμα πολύχρονων ερευνών, ενδελεχούς μελέτης του τρόπου ζωής, των ηθών, των εθίμων και των στρατηγικών πολέμου εκείνης της περιόδου.

Αλλά είναι το «Πόλεμος και ειρήνη» (1869) του Λέοντος Τολστόι που θα αποτελούσε το αριστούργημα στην ιστορία του συγκεκριμένου είδους. Και αυτό γιατί το βιβλίο αυτό απεικονίζει εκπληκτικά τη Ρωσία των ναπολεόντειων πολέμων, τις πρώτες νίκες του Ναπολέοντα και την τελική του ήττα, αλλά την ίδια στιγμή παρουσιάζει μέσα από μια επική σύνθεση ένα πανόραμα της ζωής, όπως θα μπορούσε να υπάρξει σε κάθε εποχή – τις ανθρώπινες υπάρξεις υποταγμένες στον χρόνο, στις αλλαγές, στη φθορά, στον θάνατο.

Σε αυτήν την μυθιστορηματική παράδοση εντάσσεται και το μυθιστόρημα «Μόναχο» του Ρόμπερτ Χάρις. Τον Σεπτέμβριο του 1938 ο πρωθυπουργός της Αγγλίας Νέβιλ Τσάμπερλεν επιχειρεί μία ύστατη προσπάθεια να εξασφαλίσει την ειρήνη συναντώντας τον Χίτλερ στο Μόναχο. Με αφορμή αυτό το ιστορικό γεγονός ο Αγγλος συγγραφέας συνθέτει ένα επιδέξιο ιστορικό μυθιστόρημα που είναι, επίσης, ένα πολιτικό θρίλερ γύρω από τις συνωμοσίες και τις ίντριγκες που εξυφαίνονταν εκείνη την εποχή σε Βερολίνο και Λονδίνο. 

Ο Χιου Λέγκατ, ένας από τους προσωπικούς γραμματείς του Τσάμπερλεν και ο Πολ Χάρτμαν, Γερμανός διπλωμάτης και μέλος της αντίστασης κατά του Χίτλερ, υπήρξαν πολύ καλοί φίλοι στην Οξφόρδη, πριν ο Χίτλερ ανέλθει στην εξουσία. Και τώρα, καθώς το μέλλον της Ευρώπης προβάλλει δυσοίωνο, οι δρόμοι τους θα διασταυρωθούν ξανά. Ο Ρόμπερτ Χάρις ελέγχει το υλικό του με αυτοπεποίθηση – άλλωστε, έχει γράψει εξαιρετικά  μυθιστορήματα για το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, από το «Κωδικός: Αίνιγμα» μέχρι το «Fatherland». Αν και το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο τοποθετείται και απλώνεται η πλοκή του μυθιστορήματος θα μπορούσε να το... πνίξει, αφού είναι γνωστό ότι ο πόλεμος δεν απεφεύχθη, εντούτοις οι μικρές λεπτομέρειες τις υπόθεσης παραμένουν ενδιαφέρουσες -χάρη στον συγγραφέα- και κάνουν, εν τέλει, τη διαφορά.

Σε κάθε περίπτωση, το «Μόναχο» συμπυκνώνει πολλές διαφορετικές  ιστορίες, καταφέρνοντας να αποτελέσει μία σύνοψη των γεγονότων που οδήγησαν στο ξέσπασμα του πολέμου, καθώς και να αποτυπώσει τις άγνωστες συγκρούσεις και τις δολοπλοκίες που προηγήθηκαν πριν από την απόλυτη καταστροφή. Κάπως έτσι, η μικρή ιστορία συναντάει για μία ακόμη φορά την μεγάλη Ιστορία, η οποία –όπως κατ’ εξοχήν συμβαίνει στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα- δεν έπαψε ποτέ όχι μόνο να επαναλαμβάνεται, αλλά και να μας εκπλήσσει με τον τρόπο που αυτό συμβαίνει...