Η Έβδομη Σφραγίδα: O «Άμλετ» του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν

Η «Έβδομη Σφραγίδα» και τα άλλα αριστουργήματα του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν που ακολούθησαν - οι Άγριες Φράουλες, ο Άνθρωπος με τα Δύο Πρόσωπα και η Πηγή των Παρθένων - ήταν τόσο σημαντικά για στην εξέλιξη του παγκόσμιου κινηματογράφου όσο το Νέο Κύμα στη Γαλλία ή το έργο των Φελίνι, Αντονιόνι και Μπερτολούτσι στην Ιταλία. Το έργο του Μπέργκμαν απέδειξε ότι ο κινηματογράφος μπορεί να ασχοληθεί με ουσιώδη φιλοσοφικά και ανθρώπινα ζητήματα και να προσεγγίσει ένα ευρύ κοινό.

Η μεγαλοφυΐα του Μπέργκμαν του επέτρεψε να απεικονίσει τον τρόμο της εποχής του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και να τον υπερβεί, έτσι ώστε «Η Έβδομη Σφραγίδα» να συνεχίζει να συναρπάζει κάθε νέα γενιά με την πολύπλοκη διερεύνηση της αγάπης, της αυτοθυσίας και των προβλημάτων του πόνου και του θανάτου. Με τη συγκεκριμένη ταινία ξεκίνησε τη διεθνή καριέρα του ο σκηνοθέτης της, Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, και έγινε κινηματογραφικός αστέρας ο 27χρονος πρωταγωνιστής της, Μαξ φον Σίντοου.

Με την πρώτη ματιά, η ταινία θα φαινόταν ανυπόφορη. Διαδραματίζεται στον Μεσαίωνα, σε μια εποχή που η πανούκλα μάστιζε την Ευρώπη, η ορθόδοξη θρησκεία ήταν εγκλωβισμένη στη μάχη με τον παγανισμό και την απογοήτευση που προκάλεσαν οι Σταυροφορίες, και περιγράφει την καταδικασμένη προσπάθεια ενός ιππότη να προλάβει τον θάνατο. Ωστόσο, σχεδόν όλοι όσοι βλέπουν την «Έβδομη σφραγίδα» μένουν έκπληκτοι και ενθουσιασμένοι από την οπτική της μεγαλοπρέπεια και εμπνέονται από τους δύο βασικούς χαρακτήρες.

Η «Έβδομη Σφραγίδα» πήρε τον τίτλο της από το βιβλίο της Αποκάλυψης και το 1956 η απειλή της Αποκάλυψης φαινόταν τόσο απτή όσο πρέπει να ήταν στη μεσαιωνική Σουηδία. Ωστόσο, ο Μπέργκμαν αρνείται να υποκύψει στην απαισιοδοξία που διακατέχει όλους τους γύρω του- ταυτίζεται πότε με τον ιππότη, πότε με τον κυνικό ιπποκόμο του. Οι χαρακτήρες του καταφέρνουν να ξεπεράσουν τον φόβο του θανάτου και όχι το γεγονός του θανάτου, και αν, όπως ανακαλύπτει ο ιππότης, μπορεί κανείς να πετύχει έστω και μια πράξη καλοσύνης, τότε ο μακρύς αγώνας της ζωής θα δικαιωθεί.

Η δεκαετία του 1950 ήταν η πιο γόνιμη δεκαετία του Μπέργκμαν. Γύρισε την «Έβδομη Σφραγίδα» ενώ ήταν μέλος του Δημοτικού Θεάτρου του Μάλμε στη νότια Σουηδία. Ο Μπέργκμαν χρησιμοποιούσε τον ίδιο πιστό θίασο ερμηνευτών και τεχνικών από ταινία σε ταινία και από έργο σε έργο. Η «Έβδομη Σφραγίδα» προέκυψε από ένα σύντομο ηθικοπλαστικό έργο που είχε γράψει ο Μπέργκμαν στις αρχές της δεκαετίας του 1950, αλλά είναι τόσο ευφάνταστη η χρήση πραγματικών τοποθεσιών από τον ίδιο, και τόσο άρτιο το μοντάζ του, που κάθε έννοια θεατρικότητας εξορίζεται από την οθόνη. Η ταινία είναι γεμάτη εικόνες που έχουν γίνει σύμβολα του παγκόσμιου κινηματογράφου - ο ιππότης Αντόνιους Μπλοκ που αντιμετωπίζει τον Θάνατο πάνω σε μια σκακιέρα, η πομπή των σημαιοφόρων ή ο «Χορός του Θανάτου».

Ο Μπέργκμαν ξορκίζει τους δαίμονές του

Παρά τους πλούσιους διαλόγους της, η «Έβδομη Σφραγίδα» παραμένει μια προσωπική ταινία με τη βαθύτερη έννοια του όρου. Ο Μπέργκμαν ξορκίζει τους δικούς του δαίμονες, τον δικό του φόβο για το αιώνιο σκοτάδι, και προς έκπληξη και χαρά του αυτή η διαδικασία έχει προσελκύσει το κοινό σχεδόν σε κάθε γωνιά του κόσμου. Είναι σαν για πρώτη φορά στον κινηματογράφο κάποιος να τόλμησε να θέσει δημοσίως τα πιο βασικά ερωτήματα που θέτει ο καθένας μας στον εαυτό του- να απεικονίσει και να αναλύσει στην οθόνη τις αμφιβολίες και τους φόβους, τους πόθους και τις προσδοκίες, για τις οποίες οι περισσότεροι κινηματογραφιστές δεν μπορούν να βρουν μια «οπτική γλώσσα». Και τοποθετώντας το δράμα του σε ένα ιστορικό πλαίσιο, ο Μπέργκμαν εξασφάλισε ότι αυτό παραμένει αιώνιο.

Γυρισμένο με ένα μικρό συνεργείο και με ταπεινό προϋπολογισμό, σε μόλις 35 ημέρες γυρισμάτων, η «Έβδομη Σφραγίδα» χαρακτηρίζεται από μια εξαιρετική αυθεντικότητα. Ο θεατής νιώθει τη μεσαιωνική ατμόσφαιρα και αποδέχεται τον νεαρό Μαξ φον Σίντοου ως έναν ασπρομάλλη, κουρασμένο από τον κόσμο επιζώντα των Σταυροφοριών.

Τα σκηνικά του Π.Α. Λούντγκρεν αντικατοπτρίζουν τις τοιχογραφίες που ως παιδί ο Μπέργκμαν κοιτούσε όταν επισκεπτόταν τοπικές εκκλησίες με τον πατέρα του. Η μουσική επένδυση του Έρικ Νόρντγκρεν απηχεί την άγρια, ομορφιά της Carmina Burana του Καρλ Ορφ. Η κινηματογράφηση του Γκούναρ Φίσερ (ο οποίος εργάστηκε σε όλες τις σπουδαίες πρώτες ταινίες του Μπέργκμαν) δημιουργεί σε κάθε εικόνα, κάθε σεκάνς, ένα κρυστάλλινο βάθος και λεπτομέρεια. Εκτός από τον Γκρεγκ Τόλαντ και τον μετέπειτα συνεργάτη του Μπέργκμαν Σβεν Νίκβιστ, κανείς δεν έχει φτάσει τη φωτεινή, σχεδόν παραισθησιογόνο λάμψη του φωτισμού του Φίσερ στην «Έβδομη σφραγίδα».

Η προσεκτική παρακολούθηση της ταινίας αποκαλύπτει την εξαιρετική ισορροπία του Μπέργκμαν ανάμεσα στο ζοφερό και το ανέμελο, το σκληρό και το σατιρικό. Κάθε συνάντηση με τον Θάνατο δίνει τη θέση της σε ένα γήινο, χιουμοριστικό επεισόδιο. Κι εκεί που νιώθουμε ότι μπορούμε με ασφάλεια να δεχτούμε τα χαλαρά πειράγματα μεταξύ, για παράδειγμα, του γαιοκτήμονα και του σιδερά, ο Μπέργκμαν μας αρπάζει και μας βυθίζει στην καρδιά του σκότους. Η «Έβδομη Σφραγίδα» αποπνέει μεγαλοφυΐα και συναίσθημα όπως ίσως καμία άλλη ευρωπαϊκή ταινία. Παραμένει το μεγάλο πρωτοποριακό αριστούργημα του Μπέργκμαν, ο «Άμλετ» του, ο «Φάουστ» του.

Με πληροφορίες απο criterion.com