Ταξίδι στη Σαμοθράκη του '80 μέσα από μια έκθεση φωτογραφίας

Ήταν ένας ασφαλτοστρωμένος δρόμος, ένα ξενοδοχείο έξι δωματίων με κοινές τουαλέτες και ντους και λιγοστοί νέοι, κυρίως από την περιοχή της Θράκης, μαζί και κάποιοι ξένοι που επέλεγαν το νησί για τουρισμό. Το καράβι από την Αλεξανδρούπολη έκανε τρεις ώρες. Ήταν το ΣΑΟΣ(Ι), απόκτημα της εταιρίας λαϊκής βάσης που ίδρυσαν στη Στουτγάρδη μετανάστες με καταγωγή από την περιοχή.

Η Σαμοθράκη της δεκαετίας του ΄80 ήταν ένα νησί παρθένο, «παράδεισος» για όσους ήθελαν ηρεμία, αλλά και για τους αρχαιολόγους. Αυτή την Σαμοθράκη συστήνει στο κοινό ο αρχαιολόγος, επίτιμος έφορος Αρχαιοτήτων, Δημήτρης Μάτσας, μέσα από μια σειρά φωτογραφιών εκείνης της εποχής. Η περιοδική έκθεση φωτογραφίας έχει τίτλο «Η Σαμοθράκη της δεκαετίας του ΄80 με την ματιά του αρχαιολόγου Δημήτρη Μάτσα», εγκαινιάζεται το Σάββατο 28 Σεπτεμβρίου στο Αρχαιολογικό Μουσείο του νησιού, όπου και θα παραμείνει για έναν ολόκληρο μήνα. 

Τη διοργανώνουν οι Εφορείες Αρχαιοτήτων Έβρου και Ροδόπης, σε μια κοινή προσπάθεια γνωριμίας του κοινού με το ανακαινισμένο και υπό επανέκθεση Αρχαιολογικό Μουσείο Σαμοθράκης, στο πλαίσιο του εορτασμού των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

«Όταν πρωτοπήγα στη Σαμοθράκη, ήταν Ιούλιος του 1980 κι εγώ ήμουν νεαρός αρχαιολόγος της ΙΘ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Υπήρχε ένας ασφαλτόδρομος που συνέδεε το λιμάνι, την Καμαριώτισσα, με τη Χώρα, το μεγαλύτερο χωριό τότε και πρωτεύουσα του νησιού και τμήμα ενός άλλου στο νότιο οδικό άξονα του νησιού, που έφτανε λίγο πριν το χωριό Αλώνια. Το υπόλοιπο οδικό δίκτυο που είχε διανοιχθεί στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, ήταν χωματόδρομος με ακραίες απολήξεις τον οικισμό των Θέρμων βόρεια και το χωριό Προφήτης Ηλίας νότια.

Την Παλαιόπολη, με τον γνωστό αρχαιολογικό χώρο, συνέδεε με τη Χώρα ένα γραφικό μονοπάτι, προέκταση προς τα βόρεια του νότιου παραδοσιακού μονοπατιού που οδηγούσε στα χωριά Αλώνια, Ξεροπόταμος, Λάκκωμα και Προφήτης Ηλίας», λέει ο κ. Μάτσας στο ethnos.gr. O αρχαιολόγος έμενε στο ένα και μοναδικό ξενοδοχείο, το Ξενία Παλαιόπολης με έξι δωμάτια που είχαν κοινές τουαλέτες και ντους. Το Ξενία είχε χτιστεί στα μέσα της δεκαετίας του ’50 σε σχέδια του Αμερικανού S. M. Shaw, ο οποίος είχε σχεδιάσει και το κτίριο του Αρχαιολογικού Μουσείου.

Στην ευρύτερη περιοχή της Παλαιόπολης, στην κορυφή ενός λοφίσκου κοντά στη θάλασσα, μόλις είχε ολοκληρωθεί η κατασκευή του σημαντικού από αρχιτεκτονική άποψη σπιτιού του Αμερικανού διευθυντή των ανασκαφών στο Ιερό των Μεγάλων Θεών, J. R. McCredie, σε σχέδια του Π. Μυλωνά.

«Η Χώρα, οι κάτοικοι της οποίας μου διαμαρτύρονταν έντονα κάθε φορά που με συναντούσαν, επειδή το χωριό τους είχε πρόσφατα κηρυχθεί παραδοσιακός οικισμός, φιλοξενούσε τότε μεγάλο μέρος του πληθυσμού του νησιού· εκεί βρισκόταν η Αστυνομία, το Ταχυδρομείο, η Αγροτική Τράπεζα, τα περισσότερα παντοπωλεία, οι τεχνίτες, ανάμεσα στους οποίους και δύο που έφτιαχναν σαμάρια… Η αρχιτεκτονική της Χώρας ήταν μοναδική στη λιτότητα και τις αποχρώσεις της. Η Καμαριώτισσα μόλις είχε αρχίσει να αναπτύσσεται, ενώ η οικονομία του νησιού βασιζόταν κυρίως στην κτηνοτροφία, τη γεωργία (κυρίως καλλιέργεια δημητριακών και ελαιοκομία) και τα εμβάσματα των Σαμοθρακιτών της Δυτικής Γερμανίας, όπου, κυρίως στη Στουτγάρδη, ζούσε μία άλλη Σαμοθράκη», συμπληρώνει. Οι φωτογραφικές λήψεις της έκθεσης χρονολογούνται από το 1981 μέχρι το 1989, την πρώτη δεκαετία της παρουσίας στη Σαμοθράκη του  Δημήτρη Μάτσα, που επόπτευε τις ανασκαφές στο Μικρό Βουνί και τον Βρυχό, την αρχαιολογική επισκόπηση της Σαμοθράκης στο δυτικό πεδινό τμήμα του νησιού, την εθνοαρχαιολογική έρευνα της παραδοσιακής διαχείρισης του νερού, ενώ παράλληλα διενεργούσε τις αυτοψίες της υπηρεσιακής καθημερινότητας.

Καρπός της πρώτης ώσμωσής του με το παρελθόν και το παρόν του νησιού είναι αυτές οι εικόνες που αποτυπώθηκαν με  μια Nikon FM και  αναδεικνύουν την αρμονική σχέση του ανθρωπογενούς με το φυσικό περιβάλλον.Η δεκαετία αυτή ήταν η τελευταία που στη Σαμοθράκη λειτουργούσαν ακόμη προ – και πρωτοβιομηχανικά τεχνικά συστήματα, όπως νερόμυλοι και λαδόμυλοι και που ο χρόνος συνέχιζε να αποτελεί μια αργή, κυκλική επανάληψη, μια περίοδο στον απόηχο της προϊστορίας και πρωτο-ιστορίας, που ερευνούσε τότε ο αρχαιολόγος.

Την συγκεκριμένη περίοδο ο Δημήτρης Μάτσαας αποτέλεσε και ενεργό μέλος της τοπικής κοινωνίας και για μία διετία ήταν πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Σαμοθράκης.

Στην περιοδική έκθεση οι επισκέπτες θα δουν τις ρεματιές που σχηματίζει περιμετρικά ο μοναδικός σε νησιωτικά περιβάλλοντα κεντρικός ορεινός όγκος, που στο βόρειο Αιγαίο συναγωνίζεται σε επιβλητικότητα το όρος Άθως, την αρχιτεκτονική της Χώρας και της Σαμοθρακίτικης υπαίθρου, ως η ανθρωπογενής προέκταση των πετρωμάτων της Σαμοθράκης, τα καλντερίμια που χαρακτήριζαν τμήματα του παραδοσιακού οδικού δικτύου, τις ασχολίες των κατοίκων, τη θάλασσα, τα τρεχούμενα νερά, και τον άνθρωπο, είτε ως μορφή, πάνω στην οποία το τοπίο έχει αφήσει μία διαχρονική πάτινα, είτε στο πλαίσιο της κοινωνικής συναναστροφής, όπως οι σκηνές καφενείου που ο φωτογραφικός φακός καταγράφει από μακριά, είτε στην άσκηση του πιο παραδοσιακού επαγγέλματος στο νησί, αυτό του βοσκού, όπως τον συνάντησε ο φωτογράφος στις περιοδείες του.