Καστέλι Χανίων: Ανθρωποθυσία ύστερα από σεισμό 7R πίσω από τα ευρήματα

Φανταστείτε το. Ένας τρομαχτικός σεισμός, μεγέθους 6,5 έως 7,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ γίνεται σε μία μυκηναϊκή πόλη του 13^ου αι.π.Χ.. Οι κάτοικοι αντικρύζουν το έδαφος να πάλλεται και τη γη να ανοίγει μπροστά στα πόδια τους. Πανικοβάλλονται. Και τρέχουν να σωθούν…Αργότερα όσοι από αυτούς έχουν επιβιώσει, θέλουν να εξευμενίσουν τις χθόνιες, θεϊκές δυνάμεις που θεωρούν ότι έχουν προκαλέσει τη μεγάλη καταστροφή. Έτσι στη μεγάλη αυλή του ανακτορικού κέντρου της πόλης διοργανώνουν ως δημόσια προσφορά και ύψιστη πράξη εξευμενισμού των θεών, την τελετουργική θυσία και τον διαμελισμό 43 προβάτων, κατσικιών κι αγριοκάτσικων, 4 γουρουνιών και 2 βοδιών. Δεν αρκεί μόνον αυτό. Μαζί με τα ζώα θυσιάζουν και μία νεαρή (οπωσδήποτε κάτω των 20 ετών) γυναίκα…

Ναι είναι αυτονόητο. Η αρχαιολογία «λέει» ιστορίες και αυτήν ακριβώς τη συναρπαστική, διαφωτιστική, αλλά και «τρομακτική» ιστορία αφηγούνται και τα ευρήματα στην Κυδωνία των μυκηναϊκών χρόνων, στο Λόφο Καστέλλι δηλαδή της Παλαιάς Πόλης Χανίων, όπου διεξάγεται συστηματική ανασκαφική έρευνα από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων υπό τη διεύθυνση της επίτιμης γενικής διευθύντριας αρχαιοτήτων και πολιτιστικής κληρονομιάς δρος Μαρίας Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, με τη συμμετοχή της μόνιμης συνεργάτιδας, αρχαιολόγου της Εφορείας Ευτυχίας Πρωτοπαπαδάκη. Στο πλαίσιο αυτής της ανασκαφής, πριν από λίγα χρόνια σε απαλλοτριωμένο οικόπεδο στην οδό Κατρέ, αρ. 1  είχε έρθει στο φως θυσία πολλών ζώων, η οποία χρονολογείται στα χρόνια της υστερομινωικής/μυκηναϊκής Κυδωνίας (ειδικά στον 13^ο αι. π.Χ.). Στην ίδια τελετουργική πράξη, προς μεγάλη έκπληξη, περιλαμβανόταν και η θυσία μιας νεαρής γυναίκας.

Η μεγάλη αυλή του «ανακτόρου»

Η έρευνα συνεχίστηκε και τα ευρήματα που εντοπίστηκαν κατά τη φετινή περίοδο (Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2019) συμπλήρωσαν πολλά από τα κενά της ιστορίας. Φέτος λοιπόν και σύμφωνα με την ανακοίνωση της Μαρίας Βλαζάκη, το ολιγομελές συνεργείο τεχνητών που απασχολήθηκε στον χώρο της πολύ δύσκολης ανασκαφής της οδού Κατρέ έφερε στο φως την επέκταση προς νότια της μεγάλης αυλής, όπου είχε πραγματοποιηθεί η θυσία. Το δάπεδο της αυλής ήταν φτιαγμένο από ισχυρό κονίαμα (tarazza), πάχους περίπου10 εκ., χαρακτηριστικό των μυκηναϊκών ανακτόρων της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ενισχύθηκε έτσι η άποψη ότι ο χώρος είναι τμήμα του μυκηναϊκού ανακτόρου της Κυδωνίας. Μέχρι στιγμής έχει αποκαλυφθεί συνολικά έκταση περίπου 150 τμ του δαπέδου, χωρίς να έχουν εντοπιστεί τα όρια της αυλής, πλην του βόρειου άκρου της. Στο βόρειο αυτό σημείο αρχίζουν τοιχογραφημένες κατασκευές, γεγονός που ενισχύει ακόμη περισσότερο τη σπουδαιότητα του συγκεκριμένου χώρου του ανακτορικού κέντρου της Κυδωνίας. Η σύσταση του δαπέδου μελετάται από τη συνεργάτιδα της ανασκαφής και καθηγήτρια του Πολυτεχνείου Κρήτης Νόνη Μαραβελάκη.

Η θυσία

Ήδη από τις προηγούμενες ανασκαφικές περιόδους είχε διαπιστωθεί ότι η μεγάλη αυλή χρησιμοποιείτο γενικώς για τελετουργικές πράξεις τον 13 αι. π.Χ. Κορυφαίο και μοναδικό επεισόδιο υπήρξε η θυσία της νεαρής γυναίκας και των ζώων σύμφωνα με τη μελέτη της ζωοαρχαιολόγου Δ. Μυλωνά και της αρχαιολόγου-ανθρωπολόγου Ph.McGeorge. Η θυσία αυτή ακολούθησε ένα καταστροφικό σεισμό ισχύος 6.5 έως 7.5 βαθμών της κλίμακας ρίχτερ, σύμφωνα με την έρευνα του Πολυτεχνείου Κρήτης από τους καθηγητές Εμμ. Μανούτσογλου και Α. Βαφείδη. Τα διαμελισμένα σώματα τοποθετήθηκαν στο κομματιασμένο και «ανοιγμένο» από τον σεισμό δάπεδο και σφραγίστηκαν με πέτρες και πλάκες.

«Η σύνδεση της νεαρής γυναίκας με τελετουργικές πράξεις δεν πρέπει να μας παραξενεύει, καθόσον η ελληνική μυθολογία διαθέτει άφθονα παραδείγματα  εξαγνιστικής θυσίας κυρίως παρθένων, σε περιόδους λοιμών και λιμών ή άλλων εξαιρετικών περιστάσεων και συχνά πριν από πολεμική σύρραξη. Οι μύθοι των νέων γυναικών στο ρόλο εξιλαστήριων θυμάτων, ένα θέμα ιδιαίτερα αγαπητό στις αρχαίες τραγωδίες, ίσως ανάγονται στα μυκηναϊκά χρόνια και παρουσιάζονται ως πράξεις βαθιάς υποταγής και ευλάβειας στο θείο, ως είδος διαπραγμάτευσης με τις χθόνιες δυνάμεις και όχι ως άγριες και αδίστακτες σφαγές», επισημαίνει στην ανακοίνωση της η κα Βλαζάκη.

Σεισμικό ρήγμα

Η φετινή έρευνα προχώρησε στην περιοχή ενός ενεργού σεισμικού ρήγματος που εντοπίστηκε στον χώρο και που τον διατρέχει από δυτικά προς τα ανατολικά. Τα αποτελέσματα υπήρξαν ξεκάθαρα ως προς τη δράση των αλλεπάλληλων σεισμών στην περιοχή του λιμανιού των Χανίων και έχουν αποτυπωθεί δραματικά εντός των ορίων του κατ’ επανάληψη ενεργοποιούμενου ρήγματος. Π.χ. ο φοβερός σεισμός του 4^ου αι. μ.Χ., ισχύος 8.3 έως 8.8 βαθμών της κλίμακας ρίχτερ - έχει καταγραφεί ως ο σφοδρότερος στη Μεσόγειο- που ισοπέδωσε τις κρητικές πόλεις και προκάλεσε σφοδρό παλιρροϊκό κύμα μέχρι και την Αλεξάνδρεια, στον χώρο του ρήγματος της οδού Κατρέ 1 έκοψε και κατακρήμνισε ισχυρούς τοίχους και αλλεπάλληλα στρώματα  και άφησε συντρίμμια από το πέρασμά του.

Το παλλόμενο δάπεδο

Η επιφάνεια του πολύ ισχυρού δαπέδου της μυκηναϊκής αυλής ήταν ήδη κατακερματισμένη από τον σεισμό του 13^ου π.Χ. Εντυπωσιάζουν οι διακυμάνσεις  της επιφάνειας του δαπέδου που αποκαλύφθηκαν στην πορεία του ίδιου του ρήγματος, με απότομες πτώσεις και αντίστοιχες απότομες ανυψώσεις του έως και 60 εκ. Το ισχυρό και κομματιασμένο δάπεδο συμβάλλει καθοριστικά στον εντοπισμό και την αποκάλυψη της συγκλονιστικής εικόνας του ενεργού ρήγματος, κάτι που δεν θα ήταν το ίδιο εάν επρόκειτο για χωμάτινο δάπεδο. Έτσι, το σπουδαίο αρχαιολογικό εύρημα καθίσταται ταυτόχρονα και σπουδαίο φυσικό εύρημα. Πρόκειται για ένα ιστορικό μνημείο πολιτισμού αλλά και σημαντικό μνημείο της φύσης. Είναι ένας μάρτυρας των στοιχείων του ρήγματος αν ήταν χωμάτινο το δάπεδο, το σημείο θα είχε επουλωθεί.

Η εικόνα του «παλλόμενου δαπέδου» προκαλεί δέος. Εύκολα πλέον μπορεί κανείς να κατανοήσει τον τρόμο που είχε προκαλέσει ο σεισμός του 13^ου π.Χ. στους προϊστορικούς κατοίκους του ανακτορικού κέντρου της Κυδωνίας, αλλά και να ερμηνεύσει τους λόγους της μεγαλειώδους θυσίας. Επίσης, ενδιαφέροντα αποτελέσματα αναμένονται από τις αναλύσεις για έλεγχο DNA του σκελετικού υλικού της νεαρής γυναίκας αλλά και των πολεμιστών των τάφων της Κυδωνίας της ίδιας περιόδου, καθώς και για διατροφικές συνήθειες και παθογένειες στη μυκηναϊκή Κρήτη. Οι αναλύσεις γίνονται στα εργαστήρια του Max Planck Institute for the Science of Human History στην Jena της Γερμανίας. Τέλος, η μελέτη της δρος Ανάγιας Σαρπάκη στο αρχαιοβοτανικό υλικό της ανασκαφής Κατρέ 1 προσθέτει πολλά στις γνώσεις των τελετών που διεξάγονταν στον χώρο.