«Καταράκτης» της Ρόδου: Σώθηκε από θαύμα η «μηχανή του χρόνου» που έφεραν οι Ιταλοί το 1935

Στα παλιοσίδερα ενός παλιατζίδικου βρέθηκαν τα κομμάτια του περίφημου «καταρράκτη» που έχει ταυτίσει την παρουσία του με την ιστορία της Ρόδου και σώθηκε χάρις τη συντονισμένη προσπάθεια πιστών φίλων του Πολιτιστικού συλλόγου «Ελεούσα, Διμυλιά - "Το Φουντουκλί"» και ευαισθητοποιημένων πολιτών.

Τα κομμάτια της σπάνιας μηχανής κοπής μεγάλων κορμών δέντρων βρέθηκαν το πρωί της Τετάρτης 24/6 μετά από συντονισμένη προσπάθεια επώνυμων και ανώνυμων πολιτών που έβαλαν ρεφενέ για να μαζέψουν τα χρήματα για να τα αγοράσουν πριν δοθούν για πολτοποίηση. Μάλιστα έγινε έρανος μέσω facebook και συγκεντρώθηκε το ποσό των 1.200 Ευρώ για να αγοραστούν τα κομμάτια του από τον παλιατζή. Συμμετείχαν και Ιταλοί απόγονοι των εργατών στην Ρόδο οι οποίοι μάλιστα έδωσαν την διαβεβαίωση πως έχουν τα πρωτότυπα σχέδια της μηχανής και είναι σε θέση να την κάνουν και πάλι λειτουργική!

Η μηχανή έφερε επανάσταση στη Ρόδο την δεκαετία του ΄30. Ηταν γνωστή με το όνομα «καταρράκτης» διότι την ώρα της κοπής των τεράστιων κορμών έβγαζε σπίθες και έτρεχε άφθονο νερό πάνω στις λεπίδες για να μειωθεί η θερμοκρασία.

Η είδηση έγινε δεκτή με ανακούφιση και ικανοποίηση από τους κατοίκους της Ρόδου καθώς τις τελευταίες ημέρες είχε ξεσπάσει έντονη διαμάχη για την καταστροφή της σπάνιας μηχανής αλλά και άλλων αντικειμένων που βρίσκονταν εντός του παλιού καρνάγιου στο κεντρικό λιμάνι του νησιού που γκρεμίστηκε από μπουλντόζες στο πλαίσιο έργων του Δήμου Ροδίων και του Λιμενικού Ταμείου για την κατασκευή σύγχρονου ξύλινου πεζόδρομου.

«Θαύμα η εύρεση του θησαυρού»

«Είμαστε πολύ χαρούμενοι για αυτή την εξέλιξη. Θα χαρακτήριζα ένα μικρό θαύμα την εύρεση των κομματιών της σπάνιας μηχανής που είναι ένας θησαυρός για τον τόπο μας. Η μηχανή κόπηκε για να μεταφερθεί για παλιοσίδερα αλλά ευτυχώς εκεί που έχει κοπεί η ζημιά δεν είναι ανεπανόρθωτη. Είναι δυνατή η συγκόλληση. Πολλοί άνθρωποι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο για να βρεθούμε σε επικοινωνία και με συντονισμένες προσπάθειες να βρούμε τα κομμάτια της μηχανής η οποία τεμαχίστηκε για να μεταφερθεί από τον χώρο που βρισκόταν στο παλιό καρνάγιο στο λιμάνι της Ρόδου στην επιχείρηση με τα παλιοσίδερα. Σώσαμε ένα σπάνιο κειμήλιο της ιστορίας μας όπως και το παλιό βαγονέτο», είπε στο ethnos.gr η Ειρήνη Τόλιου που είναι μέλος του συλλόγου αλλά και προϊσταμένη των ιστορικών αρχείων του κράτους με βαθιά γνώση της ιστορίας των Δωδεκανήσων.

 Οπως είπε η Ειρήνη Τόλιου η μηχανή αυτή έφερε κοντά την Ρόδο με περιοχή της βόρειας Ιταλίας απ΄όπου το 1935 ξεκίνησαν οι εργάτες για να εργαστούν στο σμαραγδένιο νησί: «Ο πρώην πρόεδρος της κοιλάδας του Φιέμμε Raffaelle Zancanella ξεκίνησε το ταξίδι της έρευνας αφήνοντας σε όλους μας ένα ανεξίτηλο αποτύπωμα. Μέσα σε 10 χρόνια εκδόθηκε ένα βιβλίο, παρουσιάστηκαν δύο ντοκιμαντέρ, επισκεφθήκαμε τις Ιταλικές Άλπεις, γιορτάσαμε τα 80 χρόνια από την δημιουργία του campochiaro, Ελεούσας με τη φωτογραφική έκθεση του Νίκου Κασέρη και τις μακέτες του Μάνου Χατζηκαντή και μόλις το 2019 ολοκληρώσαμε την αδελφοποίηση των πολιτιστικών συλλόγων Ελεούσας - Διμυλιάς «Το Φουντουκλι» αλλά με τον σύλλογο Pro Loco Mollina di Fiemme και τα Γενικά Αρχεία του Κράτους στη Ρόδο».

Σώζεται άλλη μία ίδια στην Ιταλία

Πρόκειται για μία σπάνια μηχανή κοπής μεγάλων ξύλων που έφεραν στο σμαραγδένιο νησί οι Ιταλοί το 1935 και όμοια της διασώζεται άλλη μία στη Βόρεια Ιταλία. Ηταν η εποχή της μεγάλης βιομηχανικής άνθισης και για την ιταλοκρατούμενη Ρόδο είχε εκπονηθεί σχέδιο ανάπτυξης της. Ο «καταρράκτης» ήταν μία επαναστατική κατασκευή για την εποχή του.

Όταν οι Ιταλοί επένδυσαν στη Ρόδο

Αρχικά η μηχανή ήρθε από την Ιταλία και τοποθετήθηκε στο χωριό Campochiaro που βρίσκεται στο κέντρο της Ρόδου και σήμερα ονομάζεται Προφήτης Ηλίας. Στην περιοχή υπήρχαν τεράστιοι κορμοί πεύκων που φύτευαν οι Ιταλοί για να παράγουν ξυλεία, ενώ μερικοί από τους εργάτες και απόγονοι τους έχουν συστήσει δυναμικό σύλλογο σε περιοχή των ιταλικών Άλπεων που έχει αδελφοποιηθεί με «Ελεούσα, Διμυλιά, Το φουντουκλί» και ανταλλάσσουν επισκέψεις και πληροφορίες γύρω από την αξιοποίηση του μηχανήματος αλλά και άλλων ντοκουμέντων της εποχής.

Από τα χέρια του καραβομαραγκού φτιάχτηκαν σπάνια σκαριά

Με αυτό το μηχάνημα έκοψαν την ξυλεία που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή όλων των κτιρίων που κατασκευάστηκαν στη Ρόδο από το 1935 και έχει κηρυχτεί μνημείο βιομηχανικής κληρονομιάς.

Μετά την απελευθέρωση της Ρόδου από τους Ιταλούς στις 31 Μαρτίου 1947 η ζωή στο νησί άλλαξε και η οικογένεια Σαλαχούρη που διατηρεί μέχρι και σήμερα εργοστάσιο επιπλοποιίας απέκτησε τον «καταρράκτη» αλλά στα μέσα της δεκαετίας του 1980 την παραχώρησε στον καραβομαραγκό Μιχάλη Χατζηνικολάου με καταγωγή από τη Σύμη ο οποίος για περισσότερο από 30 χρόνια την χρησιμοποίησε για να κατασκευάσει όλα τα μεγάλα σκαριά των Δωδεκανήσων.

Ο μάστρο Μιχάλης Χατζηνικολάου βρίσκεται εν ζωή και σήμερα είναι 94 ετών. Δεν γνωρίζει τίποτα για το γκρέμισμα του καρνάγιου στις αρχές της προηγούμενης εβδομάδας, ενώ σχεδόν καθημερινά λέει στα παιδιά του αλλά και σε εκπροσώπους των φορέων της Ρόδου που τον επισκέπτονται πως «δεν θα πεθάνω εάν δεν μου φτιάξετε το μουσείο με τη μηχανή και τα εργαλεία μου» ενώ είχε προτείνει να φτιάξει και πρωτότυπα σκαριά για να μπουν στο μουσείο.

Διαμάχη για το γκρέμισμα του τελευταίου καρνάγιου

Το καρνάγιο του Χατζηνικολάου που ήταν το τελευταίο μεγάλο καρνάγιο πλοίων στα Δωδεκάνησσα γκρεμίστηκε χωρίς να διασωθούν τα πολύτιμα και σπάνια εργαλεία που βρίσκονταν εντός των τειχών του και κάτω από τις παλιούς τσίγκους. Στο νησί έχει ξεσπάσει μεγάλη διαμάχη σχετικά με το γκρέμισμα του καρνάγιου χωρίς προηγουμένως να αφαιρεθούν και να καταγραφούν τα σπάνια εργαλεία που υπήρχαν στο εσωτερικό του.

«Εγκλημα σε βάρος της ιστορίας»

Ο γιατρός Μαρτίνος Κανελλάκης οραματίζονταν την κατασκευή ενός ναυτικού μουσείου στη Ρόδο αλλά απογοητεύεται βλέποντας πως δεν υπάρχει διάθεση και βούληση από την τοπική αυτοδιοίκηση: «Υπάρχει μία ομάδα ανθρώπων εδώ και χρόνια προσπαθεί να δημιουργήσει ένα ναυτικό μουσείο και να περισώσει τα τελευταία απομεινάρια μιας μεγάλης παράδοσης. Στη Ρόδο δημιουργήθηκε το πρώτο ναυτικό δίκαιο και στη Ρόδο υπήρχε η αρχαία τριήρης "τριμιολίνα" που είχε την ιδιαιτερότητα να κατεβάζει το κατάρτι και να γίνεται επίπεδη πλατφόρμα. Με βάση τα εργαλεία και τα σχέδια των τελευταίων συμιακών καραβομαραγκών είχαμε σχεδιάσει το πρώτο μουσείο, αλλά όπως βλέπετε κανείς δεν ενδιαφέρεται. Πήγαν και γκρέμισαν το τελευταίο καρνάγιο χωρίς να προστατεύσουν τα εργαλεία. Εντάξει σώθηκε τεμαχισμένος ο καταράκτης αλλά η ζημιά είναι μεγάλη. Χάθηκαν τα σπάνια καλούπια των μεγάλων καραβιών, χάθηκαν σπάνια εργαλεία, χάνουμε τις μαρτυρίες των τελευταίων καραβομαραγκών. Αυτά είναι εγκλήματα σε βάρος της ιστορίας μας. Προσωπικά είμαι απογοητευμένος και προσπαθώ να βρω κουράγιο να συνεχίσω τουλάχιστον την προσπάθεια για την διάσωση παλιών τυπογραφείων και άλλων κειμηλίων που υπάρχουν στη Ρόδο και μέρα με τη μέρα καταλήγουν στα σκουπίδια».