Παγκόσμια ημέρα Ωκεανών: Η Μεσόγειος γίνεται τροπική θάλασσα - SOS για πίννες και ροφούς

Αν και με την αυστηρή έννοια του όρου η Ελλάδα δεν βρέχεται από κάποιον Ωκεανό εντούτοις η Μεσόγειος θάλασσα έχει χαρακτηριστεί από τους επιστήμονες ως «μικρός Ωκεανός». 

Παρότι η έκταση της αποτελεί λιγότερο από το 1% της συνολικής έκτασης των Ωκεανών του πλανήτη εντούτοις φιλοξενεί στα νερά της το 10% των οργανισμών που συναντώνται και στους Ωκεανούς ως εκ τούτου αποτελεί σημείο αναφοράς για την επιστημονική κοινότητα.

Η παγκόσμια ημέρα Ωκεανών καθιερώθηκε στις 8 Ιουνίου 1992 στη Σύνοδο για τη Γη στο Ρίο Ντε Ζανέιρο όταν 150 ηγέτες απ' όλο τον κόσμο υπέγραψαν τη Συνθήκη για την Βιοποικιλότητα, σε μια προσπάθεια να εμποδίσουν την εξαφάνιση σπανίων ειδών από το ζωικό και φυτικό βασίλειο. 

Οι ιδιαιτερότητες της Μεσογείου

Τι όμως πραγματικά συμβαίνει στις ελληνικές θάλασσες; Πόσο κινδυνεύουν από την αύξηση της θερμοκρασίας και τι επιπτώσεις έχει στην εξέλιξη των ειδών, στην βιοποικιλότητα και πόσο επιβαρυμένες είναι η ελληνικές θάλασσες που αποτελούν ένα κομμάτι της Μεσογείου;

Σύμφωνα με τον Καθηγητή θαλάσσιας βιολογίας στο τμήμα Ωκεακεανογράφιας και Θαλασσιών Βιοεπιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου Δρόσο Κουτσούμπα η ιδιαιτερότητα της Μεσογείου οφείλεται: "Στη στρατηγική της θέση ανάμεσα στη εύκρατη και τροπική βιοκλιματική ζώνη, στο πλούσιο γεωμορφολογικό της ανάγλυφο και στην πολυτάραχη γεωλογική και υδρολογική της ιστορία. Οι επικρατούσες ωκεανογραφικές περιβαλλοντικές παράμετροι – ως αποτέλεσμα της επικοινωνίας της θάλασσας αυτής, που βρίσκεται στο ‘μέσον της Γης’ (εξ ου και το όνομά της), με τον γειτονικό Ατλαντικό Ωκεανό (μέσω των στενών του Γιβραλτάρ), την Μαύρη Θάλασσα (μέσω των στενών του Βοσπόρου) και την Ερυθρά Θάλασσα (μέσω της Διώρυγας του Σουέζ) - αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την συνύπαρξη ειδών διαφορετικών βιογεωγραφικών ομάδων καθιστώντας την έτσι ένα μοναδικό σταυροδρόμι βιοποικιλότητας.  

Στη Μεσόγειο το 30% του παγκόσμιου τουρισμού

Σχετικά με την κατάσταση των οικοσυστημάτων, και των οργανισμών που αυτά φιλοξενούν, στις ελληνικές θάλασσες και στη Μεσόγειο σε σχέση με τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες και τις διαφορετικές πιέσεις που ασκούνται ο καθηγητής Δρόσος Κουτσούμπάς ανέφερε: "Η έντονη ναυσιπλοϊα, οι μεγάλες βιομηχανικές μονάδες και απόβλητα που καταλήγουν στην θάλασσα, μεγάλα αστικά κέντρα στη παράκτια ζώνη και διάθεση απεξέργαστων, πολλές φορές, αστικών λυμάτων, ρύπανση από πλαστικά, ατυχήματα από περιοχές εξόρυξης και διάθεσης πετρελαϊκών υδρογονανθράκων, υπεραλίευση, αλόγιστη τουριστική ανάπτυξη (περισσότερο από 30% των τουριστών σε παγκόσμιο επίπεδο), καταστροφή και κατακερματισμός των φυσικών ενδιαιτημάτων εξαιτίας αναπτυξαικών δραστηριοτήτων αποτελούν ορισμένες από τις κυριότερες ανθρωπογενείς πιέσεις στα θαλάσσια οκοσυστήματα της Μεσογείου. Η κατάσταση αυτή έχει ως αποτέλεσμα να καταγράφεται απώλεια της βιοποικιλότητας και σημαντικές μεταβολές στις βιοκοινότητες των θαλάσσιων οργανισμών, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις είναι εμφανείς οι επιπτώσεις στους πληθυσμούς των θαλάσσιων βιολογικών πόρων (μείωση αποθεμάτων).  Σε συνδυασμό με την αύξηση της θερμοκρασίας του νερού κατά 1,5 βαθμούς έχουν επέλθει σημαντικές αλλαγές”.

Λεοντόψαρα, λαγοκέφαλοι εκτοπίζουν τα αυτόχθονα είδη

Για τις μεγάλες επιπτώσεις που φέρνει η αύξηση της θερμοκρασίας του νερού προφανώς λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου ο Δρόσος Κουτσούμπας λέει: “Τα νερά γίνονται όλο και πιο θερμά και έτσι η Μεσόγειος μετατρέπεται σε μία τροπική θάλασσα. Έχουμε όλο και περισσότερα είδη που εισέρχονται από τα θερμά νερά κυρίως από την Ερυθρά θάλασσα και τον Ειρηνικό Ωκεανό μέσα από τη διώρυγα του Σουέζ. Δεν αποτελεί έκπληξη η έλευση των λεοντόψαρων και των λαγοκέφαλων αλλά και άλλων θερμόφyλων από τα θερμά νερά του Ειρηνικού. Και δεν είναι μόνο αυτά. Υπάρχουν αντίστοιχα είδη στις κατηγορίες των μαλακίων, οστράκων, φυκών και καρκινοειδών που εκτοπίζουν τα αυτόχθονα είδη και οδηγούν σε αλλαγή της βιοποικιλότητας και στις ελληνικές θάλασσες”.

Οι φώκιες και τα είδη υπό εξαφάνιση

Όσον αφορά τις φώκιες μονάχους μονάχους, τις χελώνες καρέτα καρέτα η κατάσταση είναι ακόμα πιο δύσκολη: “ Χαρακτηριστικό παράδειγμα και μάλιστα ‘κρισίμως απειλούμενου είδους προς εξαφάνιση’ αποτελεί για τη Μεσόγειο θάλασσα η Μεσογειακή Φώκια μονάχους μονάχους. Οι πληθυσμοί της Μεσογειακής φώκιας έχουν συρρικνωθεί σε ανησυχητικό επίπεδο. Διασώζονται περίπου 350 με 400 άτομα παγκόσμια και η πλειονότητα εξαπλώνεται στις ελληνικές θάλασσες (Ιόνιο Πέλαγος, Θάλασσα των Κυθήρων και κυρίως Αιγαίο Πέλαγος – Βόρειες Σποράδες, Λήμνος, Άγιος Ευστράτιος, Ψαρρά, Κάρπαθος, κ.α.).

Oι χελώνες πνίγονται με πλαστικά

Η θαλάσσια χελώνα καρέτα καρέτα αν και έχει εξελικτική ιστορία μεγαλύτερη από 40.000.000 χρόνια, σήμερα, και ιδιαίτερα σε ότι αφορά τους πληθυσμούς του είδους στη Μεσόγειο, θεωρείται ένα ‘απειλούμενο είδος’, κυρίως εξαιτίας της καταστροφής ή υποβάθμισης των ενδιαιτημάτων της, των υψηλών ποσοστών θνησιμότητας από αλιευτικά εργαλεία ή διερχόμενα σκάφη, της ρύπανσης από πλαστικά (οι θαλάσσιες χελώνες πνίγονται καταπίνοντας πλαστικές σακούλες που τις περνούν ως μέδουσες που αποτελούν μέρος της λείας τους) αλλά, επιπρόσθετα, και της επίδρασης της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής.

Ευάλωτα τα δελφίνια

Τέλος, οι πληθυσμοί του κοινού δελφινιού μειωθεί δραματικά στις ελληνικές θάλασσες τα τελευταία χρόνια καθώς, όπως και άλλα είδη κητωδών, είναι τα άτομα του είδους είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στις πιέσεις από αλιευτικά εργαλεία, την ρύπανση, την χρήση ηχοβολιστικών για τον εντοπισμό φυσικών πόρων και στρατιωτικούς σκοπούς.

Απειλούνται 43 είδη ψαριών

"Φυσικά, εκτός από τα περισσότερο γνωστά είδη σπονδυλωτών ζώων που προαναφέρθηκαν, υπάρχουν και πολλά είδη άλλων θαλάσσιων οργανισμών, τα οποία βρίσκονται σήμερα υπό την απειλή της εξαφάνισης ή την δραματική μείωση των πληθυσμών  τους. Σαραντατρία (43) από τα 600 είδη ψαριών της Μεσογείου είναι ‘απειλούμενα’ ή ‘τρωτά’ είδη, ενώ 15 είναι ‘κρισίμως απειλούμενα’ είδη (κυρίως Καρχαρίες και Σελάχια)".

Η πίννα

Εξαφανίζονται πίννες, ροφοί, χταπόδια

Οπως τονίζει ο καθηγητής Δρόσος Κουτσούμπας "αν και λιγότερο γνωστά στο ευρύτερο κοινό, πολυάριθμα είναι και τα θαλάσσια ασπόνδυλα τα οποία βρίσκονται σήμερα με την απειλή της εξαφάνισης. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται τα μαλάκια πίννα, πετροσωλήνας, χτένι, γαϊδουροπόδαρο, μπουρού, τρίτωνας, τα καρκινοειδή αστακοί κ.α. Τα είδη αυτά σήμερα προστατεύονται με βάση τόσο την Εθνική Νομοθεσία όσο και την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία (Οδηγία προστασίας Οικοτόπων και Ειδών 92/43)".

Η γνωστή μας πίννα ανήκει στην οικογένεια δίθυρων μαλακίων βρίσκεται σε κατάσταση κινδύνου: “Η πείνα είναι ενδημικό μαλάκιο που το απαντούσαμε σε όλες τις ελληνικές θάλασσες αλλά τα τελευταία χρόνια έχουν καταρρεύσει οι πληθυσμοί. Ένα είδος πρωτόζωου και ένα βακτήριο προσβάλλουν τις πίννες και έτσι το είδος δυστυχώς οδεύει προς εξαφάνιση και πρέπει να ληφθούν άμεσα μέτρα”.

Σε καλύτερη κατάσταση η Ελλάδα

Σύμφωνα με τον καθηγητή Δρόσο Κουτσούμπα υπάρχουν και καλά νέα έστω και αν είναι περιορισμένα: “Αν θέλουμε να διατυπώσουμε και μία αισιόδοξη άποψη χωρίς αυτό να σημαίνει εφησυχασμό, είναι πως το θαλάσσιο οικοσύστημα της Ελλάδας έχει υψηλή βιοποικιλότητα και συγκριτικά με άλλα σημεία του πλανήτη είναι σε καλύτερη κατάσταση. Εξαίρεση αποτελούν οι θάλασσες που γειτνιάζουν με τα μεγάλα αστικά κέντρα όπως ο Σαρωνικός Κόλπος που επιβαρύνεται από την δραστηριότητα στην Αττική και ο Θερμαϊκός Κόλπος που επιβαρύνεται από την δραστηριότητα στη Θεσσαλονίκη”.

Μακριά από το στόχο του 10% οι προστατευόμενες περιοχές

Οπως τονίζει η σημερινή ημέρα όπως και η ημέρα του περιβάλλοντος καθιερώθηκαν για να μας υπενθυμίζουν τις υποχρεώσεις μας, να κάνουμε τον απολογισμό των δράσεων μας και να βάζουμε στόχους για το μέλλον: “Η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση πρέπει να αγγίξει μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας και ειδικά τα μικρά παιδιά. Είμαστε πίσω στους στόχους που έχουμε θέσει. Εδώ και 20 χρόνια είχαμε θέσει έναν μεγάλο στόχο. Το 2020 στη Μεσόγειο το 10% να είναι προστατευόμενες περιοχές. Βρισκόμαστε στο 2021 και οι προστατευόμενες περιοχές είναι μόλις το 4% της Μεσογείου. Πρέπει να κάνουμε δουλειά. Δεν γίνονται αυτά από τη μία μέρα στην άλλη. Υπάρχουν πολλά απειλούμενα είδη. Η ενίσχυση των προγραμμάτων Νatura 2000 είναι η λύση, με την προϋπόθεση πως δεν θα μένουμε μόνο στους χαρακτηρισμούς αλλά θα δημιουργούμε φορείς διαχείρισης και εποπτείας αλλιώς δεν έχει νόημα”.

Η μεγάλη ευκαιρία για εναλλακτικό θαλάσσιο τουρισμό

Τέλος σε ερώτηση για το ρόλο που μπορεί να παίξει η Ελλάδα στην ευαισθητοποίηση των χωρών που βρέχονται από τη Μεσόγειο είπε: "Η Ελλάδα και οι Θάλασσες της, που στις περισσότερες περιοχές χαρακτηρίζονται από υψηλή ποικιλότητα, είναι σε μια προνομιούχα θέση και μπορεί να παίξει ηγετικό ρόλο σε επίπεδο Μεσογείου, όχι μόνον σε ότι αφορά την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας, αλλά και σε ότι αφορά τα θέματα της βιώσιμης ανάπτυξης υπό το πρίσμα της Γαλάζιας Οικονομίας. Είναι προφανές ότι η χώρα μας μπορεί, και επιβάλλεται, να επενδύσει στρατηγικά στην διατήρηση και στην αύξηση της βιοποικιλότητας καθώς αυτό αυτή η προσέγγιση μπορεί να μας δώσει προστιθέμενη αξία και σε δραστηριότητες που σχετίζονται με τον Τουρισμό και ευρύτερα την οικονομία".

Το παράδειγμα με το πάρκο της Αλοννήσου

"Η δημιουργία του πρώτου ενάλιου μουσείου με το ναυάγιο στην Αλόννησο είναι σε θετική κατεύθυνση. Η Ελλάδα μέσω των ήδη αναπτυγμένων θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών αλλά και νέων που θα δημιουργηθούν μπορεί να αποτελεί το επίκεντρο εναλλακτικών μορφών Τουρισμού στο παράκτιο και θαλάσσιο περιβάλλον – π.χ. καταδυτικός και αλιευτικός τουρισμός) ενισχύοντας έτσι τις δραστηριότητες για βιώσιμη ανάπτυξη. Οι θάλασσες μας έχουν υψηλή βιοποικιλότητα (μεγάλο αριθμό από σφουγγάρια, κοράλια, μαλάκια, ψάρια, κ.α.), ενδιαφέροντες βυθούς με πολλά γεωμορφολογικά ανάγλυφα και υποθαλάσσιους σχηματισμούς (π.χ. λιβάδια Ποσειδωνίας, υφάλους, θαλάσσια σπήλαια), και όλα αυτά πρέπει και να προβληθούν και να προστατευθούν πριν να είναι αργά, ενώ, παράλληλα, μπορεί να συμβάλλουν στην αύξηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού και στην ενίσχυση της βιώσιμης ανάπτυξης.  .

Η λειτουργία του παρατηρητηρίου

"Η υλοποίηση και η λειτουργία Παρατηρητηρίου Παράκτιου και Θαλάσσιου Τουρισμού στη Μεσόγειο με έδρα την Ελλάδα, σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (ΠΟΤ), που προωθεί το Υπουργείο Τουρισμού και το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, είναι ένα θετικό βήμα στην κατεύθυνση αυτή. Γενικά μπορούμε να κάνουμε πολλά για τους Ωκεανούς και τις θάλασσές μας και αυτό πρέπει να γίνει όσο το δυνατόν γρηγορότερα πριν να είναι αργά και η κατάσταση γίνει μη αναστρέψιμη. Οι Ωκεανοί είναι συνυφασμένοι με την ζωή στον πλανήτη μας, τον ‘Γαλάζιο Πλανήτη’, και έτσι πρέπει  να διατηρηθούν". 

Όλες οι ειδήσεις

Self test: Σταματά η δωρεάν διάθεση στα φαρμακεία στις 19 Ιουνίου

Wall Street Journal – Κορονοϊός: Τα δύο σενάρια για την προέλευσή του

Roland Garros: Στις κερκίδες ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης – Οι πανηγυρισμοί για τη νίκη της Μαρίας Σάκκαρη

Σάλος με τη φανέλα της Εθνικής Ουκρανίας - Αναγράφει σύνθημα συνεργατών των Ναζί!