Λωβοκομείο Χίου: Το μακροβιότερο υγειονομικό ίδρυμα στη χώρα μας - Πώς είναι σήμερα

Ο χαρακτηρισμός του Λωβοκομείου της Χίου ως διατηρητέου Μνημείου δόθηκε το 2011 από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού, αλλά αυτό δεν στάθηκε ικανό να σώσει το ιστορικό συγκρότημα που έχει έτος ιδρύσεως το 1378. Ο αδυσώπητος χρόνος και η εγκατάλειψη μοιραία το οδηγούν στη λήθη.

Το Λεπροκομείο της Χίου ιδρύθηκε στα τέλη του 13ου ή στις αρχές του 14ου αιώνα από τους Γενουάτες όταν το νησί ανήκε στη Δημοκρατία της Γένοβας(1346 -1566). Η λέπρα που αργότερα μετονομάστηκε επιστημονικά «Νόσος του Χάνσεν» ήταν μια ασθένεια ήδη γνωστή στο νησί από τον 10^ο αιώνα.

Το Λωβοκομείο σύμφωνα με τη χιώτικη ντοπιολαλιά, είναι η «Σπιναλόγκα» της Χίου και αποτελεί το μακροβιότερο υγειονομικό ίδρυμα της Ελλάδας το οποίο χτίστηκε αποκλειστικά για την αντιμετώπιση της λέπρας. Από τη Βυζαντινή περίοδο το Άσυλο των Λεπρών ήταν στην ίδια περιοχή που είναι σήμερα. Βρίσκεται βορειοδυτικά της Χώρας της Χίου στη θέση Σήφι του Κοφινά μέσα σε μια έκταση 548 στρεμμάτων πευκοδάσους και καρποφόρων δέντρων και οι εγκαταστάσεις του καταλαμβάνουν 1.820 τ.μ. γης.

Το ίδρυμα προσέφερε ουσιαστική περίθαλψη στους ασθενείς του τηρώντας τις τακτικές επισκέψεις δύο γιατρών για να τους εξετάσουν σε αντίθεση με τα υπόλοιπα άσυλα όπως αυτό στην Σπιναλόγκα της Κρήτης όπου οι λεπροί κατόπιν της εκεί εγκατάστασής τους εγκαταλείπονταν στη μοίρα τους.

Η ιστορία του Λωβοκομείου της Χίου είναι ογκώδης. Το 1457 ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι προσβλήθηκε από την αρρώστια η πριγκίπισσα Μαρία Ιουστινιάνη κόρη του Πάρη και σύζυγος του ηγεμόνα της Λέσβου ∆ομήνικου Γατελούζου και εγκαταστάθηκε εκεί. Σε διαθήκη του 16ου αιώνα του Β. Ιουστινιάνη, το άσυλο αναφέρεται ως «Νοσοκομείο του Αγίου Λαζάρου» ή «Καλό χωριό» ή «Ιερό Νοσοκομείο των ασθενών» ή «Λωβοχώριον». Κατά τον Χιώτη Ιστορικό Γεώργιο Ζολώτα η λέπρα ήλθε στη Βολισσό της Χίου τον Μεσαίωνα από μετανάστες ή αιχμαλώτους που προέρχονταν από περιοχές της Ασίας. Το έτος 1737, όπως αναγράφεται σε ανάγλυφη πινακίδα, κοντά στο αρχικό Λωβοκομείο των Γενουατών οικοδομήθηκαν νέοι οικίσκοι για τους λεπρούς από κάποιον δωρητή ονόματι Καλβοκορέση του κλάδου των Μουζάλα (από το 1346 υπάρχουν πηγές που αναφέρονται στην οικογένεια Κολβοκορέση ή Κορέση).

Στα προεπαναστατικά χρόνια ο αριθμός των οικημάτων είχε φτάσει τα 30 ενώ η δυνατότητα φιλοξενίας ασθενών ήταν έως 130. Το 1822 η Χίος πυρπολήθηκε και οι κάτοικοι της σφαγιάστηκαν. Οι λεπροί ακολούθησαν την τύχη των υπολοίπων κατοίκων του νησιού πλην 5 τροφίμων με τον τότε εφημέριο του Λωβοκομείου πατέρα Άνθιμο Πουλάκη που διασώθηκαν κρυμμένοι σε στοά μέσα από την οποία διέρχεται ποτάμι. Το ίδρυμα επίσης πυρπολήθηκε. Τέσσερις χιλιάδες κάτοικοι πέθαναν τότε και επτά χιλιάδες τραυματίστηκαν. Από το 1822 μέχρι το 1835 η λειτουργία του ανεστάλη λόγω της ερήμωσης του νησιού συνέπεια της τρομερής Σφαγής της Χίου. Το 1845 ξεκίνησε η επαναλειτουργία του (ουσιαστικά η ανοικοδόμησή του ιδρύματος φαίνεται να ξεκινά δειλά το 1831 με πρωτεργάτη τον δραστήριο πατέρα Άνθιμο Πουλάκη). Κατά την χρονιά αυτή το ίδρυμα περιελάμβανε 30 οικήματα για την παραμονή των ασθενών τα οποία περιβάλλονταν από κήπους με λουλούδια που φρόντιζαν οι ίδιοι.

Το 1847 το ίδρυμα λειτουργούσε κανονικά πια και δεχόταν ασθενείς από άλλα νησιά του Ελλαδικού χώρου χωρίς διακρίσεις εθνικότητας ή οικονομικής κατάστασης. Το 1858 φαινόταν να διαθέτει αξιοσημείωτη ακίνητη περιουσία φερόμενη από δωρεές. Το 1881 (πενήντα χρόνια μετά την επαναλειτουργία του) το Λωβοκομείο Χίου κατέρρευσε από τον καταστροφικό σεισμό που έπληξε την Χίο και ανακαινίστηκε εκ νέου το 1885 με δωρεές ευπόρων Χιωτών. Το 1892 έγιναν επιπλέον επισκευές και περιτοιχισμοί ενώ 2 χρόνια αργότερα το 1894 επισκευάστηκαν και πάλι τα οικήματα των ασθενών. Όμως παρά τις ανακαινίσεις το ίδρυμα φαινόταν ότι ακόμα έπασχε σοβαρά. Από το 1900 εύποροι Χιώτες της διασποράς κινητοποιούνταν από τον Μ. Καλβοκορέση για την ανακαίνιση του. Την περίοδο αυτή φαίνεται εφημέριος ο Άγιος Άνθιμος Βαγιάνος ο οποίος οργάνωσε το Λωβοκομείο. Το 1905 η κατάσταση των οικίσκων όπου παρέμεναν 40 ασθενείς ήταν τραγική ενώ το ίδρυμα αδυνατούσε να ανταποκριθεί στις ανάγκες του.

Το 1909 με σχέδια του μηχανικού Ι. Βερικέτη και με τη συνδρομή της Λονδινείου Επιτροπής και πολλών εύπορων Χίων του Λονδίνου και των Παρισίων με πρωτοστάτες την οικογένεια Λ. Καλβοκορέση κατασκευάσθηκαν εκ θεμελίων υπερσύγχρονες και πολυτελείς για την εποχή εγκαταστάσεις εντός των οποίων φιλοξενήθηκαν και έτυχαν ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης περίπου 250 Χανσενικοί. Κτίστηκαν επίσης 14 αντισεισμικά περίπτερα με 2 ευρύχωρα δωμάτια το κάθε ένα με στεγασμένο υπαίθριο χώρο για την παραμονή των ασθενών, ένα μικρό μαγειρείο όπου στο εσωτερικό του παρασκευάζονταν φαγητά από το προσωπικό ενώ οι δύο χώροι εστίασης των ασθενών ήταν εξωτερικοί καθώς και η τουαλέτα. Τα νέα υπερσύγχρονα οικήματα διέθεταν αλεξικέραυνο ενώ έγινε ειδική κατασκευή για την προμήθεια άφθονου νερού και ειδική μελέτη για το αποχετευτικό δίκτυο.

Επιπλέον για τις ανάγκες των ασθενών κτίσθηκαν λουτήρες με δυνατότητα θερμού νερού, ιατρείο και φαρμακείο. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν άριστης ποιότητας και πολλά εισήχθηκαν από το εξωτερικό: Αγγλία, Γαλλία και Λυθρί (Ερυθραία Μ.Ασίας). Δημιουργήθηκαν δηλαδή υποδομές με όλες τις προδιαγραφές ώστε το ίδρυμα να φιλοξενήσει και να περιθάλψει τους ασθενείς με αξιοπρέπεια και με τις καλύτερες δυνατές συνθήκες, αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι σε παρόμοια ιδρύματα δεν υπήρχαν καν τέτοιου είδους παροχές. Συγκεκριμένα τα στρώματα είχαν φτιαχτεί στο Λονδίνο από κοκοφοίνικα για να αναπνέει το δέρμα. Στο μπάνιο υπήρχε συνεχή ροή ζεστού νερού και από μαρτυρίες γνωρίζουμε ότι εφαρμόστηκαν πρωτοποριακές θεραπείες στους ασθενείς για την καταπολέμηση της αρρώστιας. Η νέα είσοδος απέκτησε μνημειώδη μορφή.

Οι όψεις των κτηρίων είναι χρωματισμένες σε 2 αποχρώσεις (κεραμιδί και ώχρα). Πλούσιος επίσης ήταν ο διάκοσμος στους εσωτερικούς χώρους. Οι κολώνες εισήχθησαν από την Αγγλία και τα κεραμίδια από τη Μασσαλία, τα τούβλα από την Μικρά Ασία (πιθανότατα από το Λυθρί) και ο χρωματισμένος σοβάς είναι πατητή πορσελάνη. Εκτός από τον σχεδιασμένο χώρο με τις μαρμάρινες μπανιέρες υπήρχε καζάνι που επέτρεπε τη συνεχή παροχή ζεστού νερού. Την περίοδο αυτή νοσηλεύτηκαν 34 ασθενείς. Προέρχονταν από τη Χίο, τη Μυτιλήνη, την Κρήτη, την Πελοπόννησο, τα μικρασιατικά παράλια και από τα νησιά των Κυκλάδων.

Οι τάφοι του Λωβοκομείου από την εποχή των Γενοβέζων ήταν 15 πανομοιότυποι, χτιστοί και απλώς αριθμημένοι. Επάνω στους τάφους δεν γράφονταν ονόματα. Αυτό ήταν αποτέλεσμα μιας πολιτικής που είχε υιοθετηθεί στο συγκεκριμένο ίδρυμα. Η ανωνυμία των τάφων προστάτευε τις οικογένειες των λεπρών από τον κοινωνικό στιγματισμό ακόμα και μετά τον θάνατο του ασθενή. Στα αρχεία του Λωβοκομείου δεν υπάρχουν ανάλογες αναφορές για ονόματα, ούτε οι συγγενείς γνώριζαν που ήταν θαμμένος ο λεπρός.

Κατά το έτος 1923 στο ίδρυμα εκτός του ιερέα υπηρετούσαν πέντε γυναίκες που ανέλαβαν την περιποίηση των ασθενών ενώ προσελήφθη και ιατρός ο οποίος δύο φορές την εβδομάδα επισκεπτόταν τους ασθενείς. Το 1925 πάλι με δαπάνες Καλβοκορέση επισκευάζεται ο δρόμος από Κοφινά προς το άσυλο. Το 1933 το Λωβοκομείο περιελάμβανε 16 αυτόνομες μονάδες από τις οποίες οι 12 ήταν των δύο δωματίων και οι υπόλοιπες του ενός. Η σύνδεση των δύο ανεξάρτητων μονάδων γινόταν με μία μικρότερη η οποία περιελάμβανε τους χώρους εξυπηρέτησης (κουζίνα - τουαλέτα). Υπήρχαν ακόμα: εστιατόριο, μαγειρείο, Εφορείο (χώρος αναψυχής), αποθήκη και πλυντήρια. Είχε ανακαινιστεί και ο Ναός του Λαζάρου του Λεπρού. Τέλος ορίστηκε και ο χώρος του νεκροταφείου με 12 νέους λιθόκτιστους ομοιόμορφους τάφους όπου όσοι απεβίωναν θάβονταν πάλι σε ανώνυμους αριθμημένους για το γνωστό λόγο του κοινωνικού στιγματισμού. Υπάρχει αναρτημένη μαρμάρινη πλάκα με τους δωρητές του ασύλου μετά την επισκευή του.Το αριστερό φύλλο της καγκελένιας εισόδου αναγράφει πλέον τη χρονολογία της ίδρυσης του ιδρύματος από τους Γενοβέζους το 1378.

Το 1957 το άσυλο «παροπλίσθηκε». Μαρτυρίες αναφέρουν ότι στην πραγματικότητα ολοκληρώθηκε δύο χρόνια αργότερα δηλαδή τη χρονιά που χονδρικά έκλεισαν όλα τα λεπροκομεία της χώρας, συνέπεια της ανακάλυψης από τον Νορβηγό γιατρό Χάνσεν της Δαψόνης, του φαρμάκου κατά του μυκοβακτήριου της λέπρας.

Το 1959 το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας δεν ανανέωσε την σύμβαση νοσηλείας των ασθενών και το Λωβοκομείο διέκοψε οριστικά την λειτουργία του. Οι τελευταίοι 8 ασθενείς μεταφέρθηκαν σε αντίστοιχο ίδρυμα στην Αγία Βαρβάρα Αττικής με σκοπό την αποθεραπεία τους. Όμως μετά από μικρό χρονικό διάστημα επέστρεψαν και ζήτησαν να παραμείνουν στο άσυλο λόγω των καλών συνθηκών διαβίωσης. Στην επέμβαση της αστυνομίας για την εκκένωση του χώρου μεσολάβησαν οι κάτοικοι και μετά από επικοινωνία με τον Πατέρα Άγιο Νικηφόρο Τζανακάκη επέστρεψαν ξανά στο Νοσοκομείο Λοιμωδών Νοσημάτων στην Αγία Βαρβάρα, στην Αττική.

Στις 8 Σεπτεμβρίου 2011 το Λωβοκομείο της Χίου χαρακτηρίσθηκε ως Μνημείο από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού. Δυστυχώς ο χαρακτηρισμός του Λωβοκομείου ως διατηρητέου ιστορικού μνημείου δεν στάθηκε ικανός για να το σώσει καθώς ο αδυσώπητος χρόνος και η εγκατάλειψη το οδήγησαν στη λήθη. Τον περασμένο Ιούλιο η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου σε συνέντευξη που παραχώρησε σε τοπικά μέσα, ανακίνησε το θέμα εκφράζοντας την προοπτική διάσωσης και αξιοποίησης αυτού του μοναδικού ιστορικού μνημείου της Χίου. Ευχής έργον.

Πηγές:  Βικιπαίδεια, σχετικό άρθρο από τον συγγραφέα Γιάννη Μακριδάκη, αναφορές από το ιστορικό αρχείο του Γεωργίου Ζολώτα καθώς και λοιπές.

* Αναφορές από διατριβή και βιβλίο του Ανδρέα Μιχαηλίδη, Ιατρός Ρευματολόγος, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και Βουλευτής Χίου

**Το βίντεο αποτελεί απόσπασμα από ταινία μικρού μήκους του εκπροσώπου του τοπικού πολιτιστικού συλλόγου Κοφινά, κου Μπάμπη Κοιλιάρη και είναι σχετική με την αναβίωση της τότε ζωής των ασθενών στο Λωβοκομείο Χίου με σκοπό να γίνει γνωστή η αξία αυτού του ιστορικού συγκροτήματος)

Φωτογραφίες: copyright Βίκη Κουτρή

Όλες οι ειδήσεις

Καιρός - Μαρουσάκης: Βροχές, καταιγίδες, σε 2 φάσεις η κακοκαιρία

Συναγερμός στην κυβέρνηση για «τσουνάμι» ακρίβειας - Αγώνας δρόμου για αντισταθμιστικά μέτρα

ΣΥΡΙΖΑ: Με το βλέμμα στο «τσαλακωμένο προφίλ» Μητσοτάκη προετοιμάζεται για τη ΔΕΘ

Μίκης Θεοδωράκης: «Τα έκανε όλα για την Ελλάδα» - Η συγκλονιστική μαρτυρία 2 αδελφών που μεγάλωσαν στο πλευρό του