Ψυχική Υγεία χωρίς Ταμπού: Μύθοι που Πληγώνουν, Αλήθειες που Θεραπεύουν

Γράφει ο Αντώνης Ντακανάλης
Καθηγητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας

Πώς νιώθεις σήμερα; Μια απλή ερώτηση που συχνά μας ξαφνιάζει. Ειδικά όταν δεν έχουμε συνηθίσει να σταματάμε και να δίνουμε όνομα σε αυτό που αισθανόμαστε. Μπορεί να είναι χαρά, άγχος, θυμός ή εκείνο το «κάτι» που δεν ξέρεις πώς να περιγράψεις, ούτε να ονομάσεις!

Η επιστήμη μας θυμίζει: τα συναισθήματα δεν είναι σωστά ή λάθος. Είναι μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Σήματα ζωής. Ο τρόπος, όμως, που διαχειριζόμαστε αυτά τη σήματα – ιδίως στις δύσκολες στιγμές – είναι αυτός που καθορίζει την ψυχική μας υγεία.

Κι όμως, η καθημερινότητα είναι γεμάτη μύθους γύρω από την ψυχική υγεία που κρατούν τους ανθρώπους μακριά από το να ζητήσουν βοήθεια. Ας τους ξετυλίξουμε έναν-έναν.

Μύθος 1: «Τα προβλήματα ψυχικής υγείας είναι σημάδι αδυναμίας»

Αλήθεια: Οι ψυχικές δυσκολίες δεν έχουν να κάνουν με αδύναμο χαρακτήρα Είναι αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων: γονιδίων, περιβάλλοντος, εμπειριών και συνθηκών ζωής.

Σήμερα, 1 στους 5 ανθρώπους παλεύει με κατάθλιψη, άγχος, κρίσεις πανικού, ψυχοσωματικά ή άλλες μορφές ψυχικής επιβάρυνσης. Ίσως να είναι κάποιος που αγαπάς. Ίσως είσαι κι εσύ ο ίδιος.
Δεν είσαι παράξενος/η, ούτε αποτυχημένος/η. Υπάρχει κόσμος που καταλαβαίνει, που έχει περάσει το ίδιο.

Η αληθινή δύναμη δεν είναι να υποφέρεις σιωπηλά, αλλά να ζητάς στήριξη όταν τη χρειάζεσαι. Όπως ο αθλητής που σταματά να φροντίσει έναν τραυματισμό ώστε να επιστρέψει πιο δυνατός, έτσι κι εμείς δυναμώνουμε όταν ζητάμε βοήθεια.

Μύθος 2: «Η ψυχοθεραπεία είναι μόνο για όσους έχουν συμπτώματα»

Αλήθεια: H ψυχοθεραπεία είναι για όλους. Δεν αφορά μόνο τη διαχείριση κλινικών συμπτωμάτων. Είναι μοχλός ευ ζην, εξέλιξης, αυτογνωσίας, προσωπικής ανάπτυξης, νέας ποιότητας ζωής. Tρόπος να ανακαλύψεις τις δυνάμεις σου, να καταλάβεις καλύτερα τον εαυτό σου, να λύσεις «κόμπους» που σε κρατούν πίσω, να βελτιώσεις τις σχέσεις σου.

Φαντάσου έναν καθρέφτη που σου δείχνει όχι μόνο την εικόνα σου, αλλά και τα συναισθήματα, τους φόβους, τα όνειρά σου. Η ψυχοθεραπεία είναι αυτός ο καθρέφτης: μια διαδικασία που σε βοηθά να δεις καθαρά και να αλλάξεις μοτίβα που σου κλέβουν ενέργεια, που σε κουράζουν και σε εμποδίζουν να προχωρήσεις παρακάτω.

Είναι σαν γυμναστήριο για το μυαλό. Όπως οι μύες δυναμώνουν με την άσκηση, έτσι και ο εγκέφαλος μαθαίνει νέους τρόπους σκέψης και διαχείρισης των συναισθημάτων και των καταστάσεων. Αυτό λέγεται νευροπλαστικότητα — η ικανότητα του εγκεφάλου να αλλάζει, να προσαρμόζεται και να βρίσκει πιο λειτουργικούς τρόπους να ανταποκρίνεται στις καθημερινές προκλήσεις, όπως η δουλειά ή οι σχέσεις.

Οι έρευνες το επιβεβαιώνουν: η ψυχοθεραπεία, φέρνει θετικές αλλαγές σε πολλαπλά επίπεδα — στη λειτουργία του εγκεφάλου, στην ποιότητα της καθημερινότητας, στη διαπροσωπική ζωή. Μια ατομική διαδικασία που λειτουργεί σαν πέτρα που πέφτει στο νερό και απλώνει κύκλους παντού. Για αυτό και πολλοί ξεκινούν όχι επειδή υποφέρουν, αλλά γιατί θέλουν να ζήσουν καλύτερα, πιο ουσιαστικά. Και αυτό απαιτεί γενναιότητα: να αμφισβητήσεις τον τρόπο που ζεις και να πεις: «αξίζω κάτι καλύτερο». Μπορεί η ψυχοθεραπεία να μην αλλάζει τον κόσμο γύρω σου — αλλά αλλάζει τον τρόπο που στέκεσαι μέσα σε αυτόν, και αυτό είναι το πιο ουσιαστικό.

Μύθος 3: «Ο χρόνος θεραπεύει τα πάντα»

Αλήθεια: Ο χρόνος μπορεί να μαλακώσει κάποιες πληγές, αλλά χωρίς φροντίδα πολλές δυσκολίες επιμένουν. Σκέψου ένα πληγωμένο πουλί: μπορεί να ηρεμήσει λίγο με τον χρόνο, αλλά χρειάζεται φροντίδα για να πετάξει ξανά. Έτσι και η ψυχή σου.

Μύθος 4: «Αν ζητήσω βοήθεια, θα πάρω σίγουρα φάρμακα»

Αλήθεια: Η θεραπεία είναι εξατομικευμένη. Τα φάρμακα είναι εργαλεία — όπως η φυσικοθεραπεία για τους μύες ή τα γυαλιά για τα μάτια σου. Σε βοηθούν να δεις καθαρά και σου δίνουν ισορροπία για να συνεχίσεις.

Για κάποιους, τα φάρμακα είναι απαραίτητα, για άλλους όχι. Η ψυχοθεραπεία σε πολλές περιπτώσεις είναι εξίσου αποτελεσματική με τα φάρμακα, ενώ συχνά ο συνδυασμός και των δύο, μαζί με αλλαγές στον τρόπο ζωής, φέρνει τα καλύτερα αποτελέσματα.

Δεν υπάρχει μία λύση για όλους. Υπάρχει ο δικός σου δρόμος, που θα χαράξεις μαζί με τον ειδικό.
Η ουσία είναι να φροντίζεις τον νου σου — χωρίς ντροπή, χωρίς ενοχές.

Μύθος 5: «Η θεραπεία θα με μεταμορφώσει σε άλλον άνθρωπο»

Αλήθεια: Κανένα φάρμακο και καμία ψυχοθεραπεία δεν σβήνει τον πυρήνα σου, την προσωπικότητα σου. Ο στόχος δεν είναι να γίνεις κάποιος άλλος, αλλά να ξαναβρείς τον εαυτό σου – εκείνον που έχει θαφτεί κάτω από άμυνες, φόβους, ρόλους, καταστάσεις ή συμπτώματα που βαραίνουν – υπερβολικό άγχος, αϋπνία, έντονη θλίψη.

Η θεραπεία δεν σε μεταμορφώνει σε άλλον άνθρωπο. Απελευθερώνει τη δύναμη που ήδη έχεις. Δεν τη σβήνει.

Μήνυμα Ημέρας
H ψυχή δεν είναι μόδα, ούτε παιχνίδι.
Η ψυχή είναι το σπίτι μας. Και αυτό το σπίτι χρειάζεται να είναι φροντισμένο.

Και όταν ξεχνάμε να φροντίσουμε την ψυχή μας, εκείνη βρίσκει τρόπους να μας το θυμίσει.
Το σύμπτωμα, όσο κι αν σε πονά, όσο κι αν σε τρομάζει, όσο και εάν σε περιορίζει, δεν είναι εχθρός. Είναι φάρος. Όταν η ψυχή υποφέρει, μιλάει το σώμα. Και το σώμα παίρνει το σχήμα που έχει η ψυχή.

Η κρίση πανικού, η αϋπνία, τα ψυχοσωματικά είναι μηνύματα: «Φρόντισε τον εαυτό σου». Όπως, η χοληστερίνη και το ζάχαρο: σε αναγκάζει να σταματήσεις, να αλλάξεις, έτσι κι αυτά τα συμπτώματα σε ταρακουνούν για να σε σώσουν. Να σου θυμίσουν εσένα που έχεις αφήσει πίσω.

Μην τα δεις σαν τύραννο. Δες τα σαν δάσκαλο. Σου φέρνουν πόνο, αλλά και μήνυμα: «Φρόντισε εσένα». Γι’ αυτό έχει σημασία να τα δείτε, να το ακούσετε, να σας ακούσετε!
Να θυμάστε, η ψυχική υγεία είναι ταξίδι, όχι προορισμός. Και σε αυτό το ταξίδι, υπάρχουν πάντα άνθρωποι και τρόποι να πάρεις βοήθεια. Σήμερα, αύριο, πάντα!

*Ο Αντώνιος Ντακανάλης (Antonios Dakanalis), Καθηγητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου, φέτος κατατάχθηκε για άλλη μία φορά ανάμεσα στους 50 καλύτερους επιστήμονες παγκοσμίως στον τομέα της ψυχικής υγείας και στους 10 καλύτερους παγκοσμίως στη χρήση νέων τεχνολογιών στον τομέα της ψυχικής υγείας και ευεξίας. Είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψυχικής Υγείας και διευθύνει το Διεπιστημονικό Ερευνητικό Κέντρο Νευροεπιστημών, Κλινικής Ψυχολογίας & Ψυχιατρικής και το Εθνικό Ερευνητικό Κέντρο Αριστείας για διατροφικές διαταραχές. Είναι επίσης σύμβουλος Εταιρικών Προγραμμάτων Ψυχικής Υγείας και Eυεξίας (workplace mental health & wellbeing) και μέλος διεθνών επιστημονικών επιτροπών που καθορίζουν κατευθυντήριες οδηγίες σε θέματα ψυχικής υγείας, ψυχιατρικής του τρόπου ζωής, ψυχοθεραπείας και εργασιακής ευημερίας.
Έχει τιμηθεί με περισσότερα από 50 διεθνή βραβεία για το πλούσιο κλινικό, επιστημονικό και συγγραφικό του έργο, το οποίο περιλαμβάνει περισσότερες από 300 δημοσιεύσεις στα πιο έγκριτα επιστημονικά περιοδικά. Ζει στο Μιλάνο και την Αθήνα, συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς για την πρόληψη και αντιμετώπιση ψυχικών διαταραχών και αξιοποιεί την παρουσία του στα ΜΜΕ για την καταπολέμηση του στίγματος.