Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων: Για να μη λείπει η ανθρωπιά

Έρχεται μια οποιαδήποτε ημέρα της εβδομάδας – δεν έχει σημασία ποια. Το θέμα είναι ότι πρέπει να φύγεις, αναγκάζεσαι να φύγεις για να ζήσεις και πρέπει να χωρέσεις σε μια βαλίτσα τα είδη πρώτης ανάγκης. Βασικά, εκεί μέσα, σε ένα σακ βουαγιάζ, πρέπει να αποθέσεις όλη τη ζωή σου και να εγκαταλείψεις τη χώρα σου.

Έχεις δώσει πολλά «μαύρα» χρήματα σε λαθροδιακινητές, ξέρεις ότι θα μπεις σε μια -ας την πούμε «λέμβο»- την οποία θα πρέπει να βουλιάξεις φτάνοντας «απέναντι», για να σε περισυλλέξουν ως ναυαγό. Ξέρεις ότι κάποιοι θα πνιγούν σε αυτή την προσπάθεια, ίσως και το παιδί σου, ξέρεις ότι είσαι στο άγνωστο με βάρκα την ελπίδα, αλλά δεν ξέρεις πού θα φτάσεις. Το βέβαιο είναι ότι άφησες πίσω σου δικούς σου ανθρώπους που δεν μπόρεσαν να φύγουν μαζί σου. Με άλλα λόγια, έμεινε εκεί όλη η ζωή και η περιουσία σου, εκείνη που δεν μετριέται με ντουβάρια και καταθέσεις, αλλά με ανθρώπους που έχουν το αίμα σου.

Η Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων καθιερώθηκε με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στις 4 Δεκεμβρίου 2000 και τιμάται κάθε χρόνο στις 20 Ιουνίου, με αφορμή την υπογραφή της Σύμβασης της Γενεύης για το Καθεστώς των Προσφύγων, το 1951. Από τότε μέχρι σήμερα, και παρά την πρόοδο που έχει συντελεστεί στην ανθρωπότητα, η προσφυγιά και η αναγκαστική μετανάστευση δεν έχουν εξαλειφθεί – το αντίθετο συμβαίνει: ο αριθμός των ανθρώπων που διαφεύγουν από τον πόλεμο, τις διώξεις και τις συγκρούσεις έφτασε σχεδόν τα 80 εκατομμύρια, μόνο το 2019. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο αριθμό που έχει δει ποτέ η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στα, περίπου, 70 χρόνια λειτουργίας της.

Αντίστοιχα, το Διεθνές Δίκαιο ορίζει ότι «πρόσφυγες είναι οι άνθρωποι που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να επιστρέψουν στις χώρες τους εξαιτίας βάσιμου φόβου δίωξης, με βάση τη φυλή, το θρήσκευμα, τις πολιτικές τους πεποιθήσεις, την εθνικότητά τους ή τη συμμετοχή τους σε μία ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα». Αυτή είναι και η επίσημη απάντηση σε όλους εκείνους τους ρατσιστές, τους μισαλλόδοξους, τους εθνικιστές, τους ξενοφοβικούς, που προτάσσουν πολύ εύκολα «ναι, περνάνε δύσκολα εδώ, γιατί δεν γυρνάνε στα σπίτια τους;». Οι άνθρωποι αυτοί έφυγαν από τον τόπο τους κυνηγημένοι, προσπαθούν να γλιτώσουν από το θανατικό που έχει πέσει στην πατρίδα τους και -σε κάποιες περιπτώσεις, όχι μόνο στην Ελλάδα- έρχονται αντιμέτωποι με προκλήσεις, βία και ατάκες «να πάτε στη χώρα σας, δεν χωράτε εδώ».

Όλα αυτά σε μία κατάσταση την οποία από καθαρή τύχη δεν ζεις, με όλη τη σημασία της λέξεως «τύχη», επειδή θα μπορούσες να έχεις γεννηθεί -για παράδειγμα- στη Συρία. Και να έπρεπε, δηλαδή, να την εγκαταλείψεις άρον άρον παίρνοντας μαζί σου μια αλλαξιά ρούχα, για να πας στην Ευρώπη να σωθείς. Να έπρεπε να θαλασσοπνιγείς μέχρι την Ελλάδα για να έρθεις αντιμέτωπος με μπάρμπεκιου χοιρινών και πλακάτ «να φείγουν οι κσένοι», ενώ οι «άνθρωποι» που τα κρατούν να στα κραδαίνουν στο πρόσωπο και να σου λένε «άμα τους θες να τους πάρεις σπίτι σου».

Η λέξη «άνθρωποι» μπήκε σε εισαγωγικά, επειδή ακριβώς αυτό χρειάζεται στη βάση του «εορτασμού» της η Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων: την ανθρωπιά μας. Την αγάπη για άλλους ανθρώπους που θα μπορούσαμε να είμαστε στη θέση τους – ποιος ξεχνά ότι οι πρόγονοί μας ήταν πρόσφυγες; Αλλού άνθησαν, για αλλού τους εκρίζωσαν, εκείνοι έχασαν τα πάντα, αλλά όχι την ανθρωπιά τους.

Από τις 2 Μαρτίου 2019, από την ημέρα που ο Μπεχράκης τράβηξε το τελευταίο καρέ του και κάνει «κλικ» σε άλλες διαστάσεις, κάθε φορά που ακούω τη λέξη «πρόσφυγας» και «μετανάστης», εκείνον θυμάμαι. Ο Γιάννης αποτύπωσε την Ιστορία μέσα στον φακό του, έβαλε στο διάφραγμα της μηχανής του και το προσφυγικό δράμα στο Αιγαίο – ένα μέρος της σύγχρονης ιστορίας. Η εφημερίδα Guardian τον βράβευσε με τον τίτλο «Φωτογράφος της χρονιάς», λόγω της αποτύπωσης του Μεταναστευτικού στην αληθινή του διάσταση. Όπως έχω γράψει ξανά, ο Γιάννης Μπεχράκης, έχοντας μέσα του αίμα πρόσφυγα, δεν ήταν ένας απλός φωτογράφος-δημοσιογράφος, ήταν ένας επαγγελματίας που εργαζόταν με γνώμονα την ανθρωπιά. Αυτό που χρειάζονται, δηλαδή, εκείνοι που ήρθαν και στη χώρα μας όχι ως τουρίστες, αλλά ως πρόσφυγες και μετανάστες.

Η Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων, λοιπόν, αυτό είναι: μια υπόμνηση, ένα κίτρινο ποστ στο ψυγείο, αυτό που μας δίδαξε ο Γιάννης Μπεχράκης: «Να μην ξεχάσω να είμαι άνθρωπος».