Οι ωμές λεπτομέρειες ενός βιασμού, και το Θέατρο ως εξιλαστήριο θύμα

Αυτές τις ημέρες οι ειδήσεις των τηλεοπτικών καναλιών πολιορκούνται από τις καταγγελίες και κυρίως από τις αναλυτικές περιγραφές των βιασμών. Σε πρόσφατο άρθρο μου αναφέρθηκα στην επαχθή αυτή πράξη που προσβάλλει βάναυσα και ανεπανόρθωτα την ελευθερία και την προσωπικότητα του θύματος. Και υποστήριξα την ανάγκη να αφυπνιστεί η πολιτεία, η κοινωνία, η παιδεία και η δικαστική αρχή, ώστε ένας λειτουργικός πολιτισμός και ένα κράτος δικαίου να προστατεύουν τον άνθρωπο ως αξία. Κάθε, θεωρώ, φυσιολογικός άνθρωπος τάσσεται απόλυτα με το μέρος του θύματος, αποδοκιμάζοντας πλήρως οτιδήποτε έχει σχέση με αυτή την αποτρόπαια «πράξη».

Στο άρθρο μου εκείνο επέμεινα, όμως, ότι η περιγραφή των λεπτομερειών του βιασμού στις ειδήσεις ή σε εκπομπές αμφιβόλου ποιότητας, δεν προσθέτουν στην ουσία της υπόθεσης την οποία οφείλει να αναλάβει αποκλειστικά και εξονυχιστικά η δικαστική αρχή. Αντιθέτως, η υπερέκθεση των λεπτομερειών και των φριχτών σκηνών που προηγήθηκαν της πράξης, παρέχουν επώδυνες και αχρείαστες πληροφορίες για ένα γεγονός που είναι απολύτως καταδικαστέο. Τι περισσότερο μπορεί να προσφέρει η δημόσια υπερανάλυση του εγκληματικού σκηνικού, που με τόση «εμβρίθεια» περιγράφει ένας δημοσιογράφος; Ακόμη και αν η περιγραφή γίνει από το ίδιο το θύμα, δεν θα έπρεπε για λόγους στοιχειώδους κοινωνικής αισθητικής, να μην αναφέρονται όλες οι αηδιαστικές και ανατριχιαστικές λεπτομέρειες;

Μια πολύ προσεκτική και επιγραμματική αναφορά στην είδηση, όπως γίνεται σε κάθε πολιτισμένη χώρα, θα αρκούσε. Προξενεί, όμως, αλγεινή εντύπωση η ευκολία με την οποία τα κανάλια και οι δημοσιογράφοι, αναπαράγουν την αθλιότητα της πράξης. Με άλλα λόγια αναπαράγουν την ίδια χυδαιότητα... Σχεδόν περιχαρείς, καθώς βρήκαν θέμα «πιασάρικο», αναλώνονται σε μακροσκελή και αρρωστημένα σενάρια. Προφανώς στοχεύοντας στον εντυπωσιασμό και στην τηλεθέαση, δεν διστάζουν να δώσουν στην δημοσιότητα κάθε αποκρουστική περιγραφή.

Ένα ολόκληρο αφήγημα ή χρονογράφημα για κάθε περίπτωση βιαστή! Λες και απευθύνονται σε μια κοινωνία που ευρισκόμενη σε ομαδική παράκρουση απολαμβάνει την περιγραφή πορνό κακίστης αισθητικής. Οι κραυγές των παιδιών, ο σαρκασμός του βιαστή, η σεξουαλική του παραφροσύνη καθώς κυνηγάει το θύμα! Όλα ζωντανεύουν. Το μανιακό κυνήγι της τηλεθέασης απ’ τη μια, και η αδηφάγα περιέργεια του κοινού για ό,τι πιο διαστροφικό υπάρχει απ’ την άλλη, συνθέτουν έναν λυπηρό από κάθε άποψη κοινωνικό παραλογισμό. Κι ενώ, έστω κι έτσι, θα μπορούσε να δοθεί μια βαθύτερη ερμηνεία της ψυχολογικής νοσηρότητας του δράστη και της ψυχολογικής εξουθένωσης του θύματος, όλα δίνονται απλώς με την διαστροφική και διεφθαρμένη λογική της κλειδαρότρυπας.

Εξάλλου, καθώς σε κάθε κοινωνική αμαρτία και υπερβολή θα πρέπει να υπάρξει και το απαραίτητο εξιλαστήριο θύμα, στην περίπτωση των βιασμών αυτό είναι το θέατρο. Ο αποδιοπομπαίος τράγος στον οποίο η κοινωνία φορτώνει όλα της τα κρίματα, είναι ένας «χώρος», απρόσωπος, που δεν μπορεί να μιλήσει, και δεν μπορεί επομένως να προστατεύσει τον εαυτό του, παρά μόνο παρακολουθεί λαβωμένο τις ευθύνες που του αποδίδονται. Και καθώς συνωμοτούν όλα εναντίον του, όταν στους τηλεοπτικούς σταθμούς μεταδίδονται τα περιστατικά των βιασμών, το φόντο των ρεπορτάζ διανθίζεται με πλάνα από μια αίθουσα θεάτρου, ή από ηθοποιούς που κάνουν πρόβα ή από θεατρικά θεωρεία, κ.ά. Συνδέοντας, όμως, συνειρμικά τον βιασμό με τις θεατρικές εικόνες, απογυμνώνουν το θέατρο ως χώρο και ως λειτουργία, καθώς το ταυτίζουν με οίκο ανοχής, ή αλλιώς… πορνείο. Είναι δίκαιο αυτό;

Οι άνθρωποι του θεάτρου, οι ηθοποιοί, είναι, όντως, από τα πιο προβεβλημένα πρόσωπα, που προξενώντας δια των ρόλων τους συναισθήματα θεωρούνται πρόσωπα οικεία. Έτσι, πάντα ο κόσμος ενδιαφέρεται για την προσωπική ζωή και τις ιδιαιτερότητές τους. Πίσω, όμως, από την φαινομενική αγάπη του κοινού, συχνά κρύβεται μια ασυνείδητη επιθυμία του να τους απομυθοποιήσει, να αποδομήσει τον θαυμασμό με τον οποίο τους περιέβαλε, ακόμη και να τους κατασπαράξει, να τους τσαλαπατήσει. Τα τηλεοπτικά κανάλια κι οι εφημερίδες του κίτρινου τύπου, έχοντας πλήρη γνώση αυτού του ενδιαφέροντος του κόσμου για τους ηθοποιούς, το εκμεταλλεύονται στο έπακρον. Έτσι, όταν ζητήματα κακοποίησης και βιασμού αφορούν σε γνωστούς ηθοποιούς αυτά αποκτούν μεγάλες διαστάσεις και, παρεκκλίνοντας, καταλήγουν σε φτηνό κουτσομπολιό. Μ’ αυτόν τον τρόπο εκτονώνεται όμως, και τελικά αποδυναμώνεται κι υποβαθμίζεται, η σοβαρότητα του ζητήματος.

Ο θεατρικός χώρος υφίσταται μια σημαντική τρώση, δυσανάλογη πάντως, της προσφοράς του. Τι ευθύνη φέρει το θέατρο, ως τέχνη, αν ορισμένα από τα στελέχη του έχουν εγκληματικές τάσεις ή σεξουαλικές διαστροφές; Μήπως αυτό εντοπίζεται μόνο στο θέατρο; Ή, μήπως λόγω της προβολής του κάνει περισσότερο πάταγο; Και αυτοί οι λίγοι, οι διεστραμμένοι, μπορεί να χαρακτηρίζουν ολόκληρο το θέατρο, ως σύνολο; Δεν υπάρχει και μια ευρεία βάση σημαντικών ηθοποιών και άξιων καλλιτεχνών, που στηρίζουν την θεατρική σκηνή και παράγουν σπουδαίο έργο υποκριτικής τέχνης; Δεν έχει το θέατρο μια βαθιά πορεία μέσα στο χρόνο, με την ανάδειξη του λόγου, της μουσικής, του χορού, της φαντασίας; Δεν συνιστά ο χώρος αυτός έναν τόπο μοναδικό, που μπορεί να τέρψει, να επιμορφώσει, να συγκινήσει, να δημιουργήσει; Έναν τόπο όπου η τέχνη μπορεί να προκαλέσει μυστήριο και μαγεία;

Η γενίκευση, επομένως, με την οποία μηδενίζεται ο θεατρικός τομέας, συλλήβδην, είναι εντελώς ανυπόστατος. Αλλά είναι και παραπλανητικός. Γιατί, αν δεχτούμε ότι οι διαστροφές, η παιδεραστία και οι βιασμοί, αποτελούν χαρακτηριστικά του θεάτρου, τότε υποκρινόμαστε ότι, δήθεν, όλοι οι άλλοι τομείς είναι άμεμπτοι! Κάτι το οποίο είναι εξαιρετικά αναληθές. Σε κάθε τομέα μπορεί να παρεισφρήσει κάποια διεστραμμένη προσωπικότητα, που τρώγεται με τις σάρκες της για να επιβεβαιώσει την εξουσία της μέσω της χειραγώγησης των άλλων. Όπου κινείται ο άνθρωπος μπορεί να μεταφέρει, μαζί με τη σκιά του, και τα πάθη του. Κανένας τομέας δεν είναι υπεράνω υποψίας. Ή, μήπως, ο καλλιτεχνικός χώρος είναι έκφυλος και βίαιος, ενώ ο εργασιακός χώρος, αντίθετα, αποτελεί μια ειδυλλιακή όαση;

Ο εργασιακός χώρος είναι, εν τέλει, ο πιο κακοποιητικός. Εκεί αναδεικνύονται όλες μαζί οι παθογένειες, οι εκβιασμοί, οι αδικίες, η ψυχολογική βία. Διαταραγμένοι, με συμπλέγματα κατωτερότητας, με κίνητρα ταπεινά, που θέλουν να αισθανθούν σημαντικοί - αλλά εις βάρος σου, εκχυδαΐζουν την καθημερινότητα και σου σκοτώνουν τα όνειρα. Η εξουσία, πολλές φορές, και μάλιστα εκείνη την οποία η πολιτεία αδυνατεί να την ελέγξει, παρέχει μια επιφανειακή κάλυψη, για να κρύψει κανείς την εσωτερική του ανικανότητα και τα μεγάλα του πάθη. Αλλά, άθελά του, φανερώνεται η αθλιότητά του… Ρωτήστε και τον Μακιαβέλι, κάτι γνωρίζει επ’ αυτού.

Αφήστε, επομένως, το θέατρο να αναπνεύσει. Μην παρασύρεστε από την ανικανότητα της πολιτείας να το διαφυλάξει. Ιδιαίτερα το Εθνικό Θέατρο, με την τόση προσφορά στην αρχαία τραγωδία, στο κλασικό έργο, στο νεότερο. Θα έπρεπε να αποτελεί το κόσμημα της Ελλάδας! Είναι εξαιρετικά οδυνηρό το γεγονός ότι η πολιτεία, η κυβέρνηση, δεν διαθέτουν τους θεσμούς να περιβάλλουν όμορφα και σωστά τον εθνικό μας αυτό πλούτο, την πολιτιστική μας κληρονομιά. Είναι μεγάλη ντροπή η ελληνική πολιτεία να προσφέρει αυτόν τον υπέροχο δημιουργικό χώρο ως βορά στα θηρία, ποιώντας η ίδια την νήσσαν. Εκεί μέσα άφησαν την πνοή τους τόσα «Ιερά Τέρατα» του θεάτρου και της τέχνης. Προσωπικά θεωρώ ευλογημένη τη στιγμή που, μεταξύ άλλων, στο χώρο αυτό, σπουδάζοντας εκεί, συνέπεσα με τον Αλέξη Μινωτή, και λυπάμαι που τώρα θα τρίζουν τα κόκαλά του…