Αναμενόμενη παθογένεια μιας ανθρωπογενούς κρίσης

Δεν είναι ιστορικά πρωτόγνωρο, σε περιόδους κρίσης – ιδιαίτερα κοινωνικοπολιτικής και οικονομικής – να εντείνονται οι πολιτικές έριδες, να δοκιμάζονται οι θεσμοί όπως και οι συνοχές του κοινωνικού ιστού, να ενισχύονται οι κοινωνικά διχαστικές τάσεις όπως όμως και οι κοινωνικές κινητοποιήσεις και διεκδικήσεις.

Αυτό που στις μέρες μας είναι ωστόσο εντελώς πρωτόφαντο είναι η μεγάλη ρήξη, η παντελής δυσαρμονία ενός καθόλου ευκαταφρόνητου μέρους της ανθρωπότητας να συνυπάρξει, να συνεννοηθεί και να συμπράξει με κάποιες από τις σημαντικότερες εξουσιαστικές δομές: τις κρατικές και κομματικές, τις δημοσιογραφικές και εκδοτικές, τις επιστημονικές και τις εκκλησιαστικές, στο μέτρο που για πολλούς οι εξουσίες αυτές εκλαμβάνονται ως συστημικές. 

Είναι προφανές ότι έχει εγκατασταθεί στο μυαλό και τις καρδιές αυτών των συνανθρώπων μας – που θα πρέπει ειλικρινώς να ομολογήσουμε, πως ενίοτε και πάρα πολλών από εμάς – μια ριζική δυσπιστία απέναντι σε όσα υποστηρίζονται, προτρεπτικά υποδεικνύονται ή και προστακτικά προσπαθούν να επιβληθούν από τις εκάστοτε εξουσίες.

Και είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό και αποκαρδιωτικό, ότι δυστυχώς η μεγάλη αυτή δυσπιστία – συχνά συνοδευόμενη και από τις διάφορες θεωρίες συνωμοσίας – αφορά ακόμη και στη διεθνή επιστημονική κοινότητα, έτσι τουλάχιστον όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τα διεθνώς αναγνωρισμένα επιστημονικά της ιδρύματα.

Προσπαθώντας να αιτιολογήσει μάλλον κανείς, αλλά ενίοτε και να δικαιολογήσει, το πρωτόγνωρο αυτό φαινόμενο, θα πρέπει να ρίξει, έστω και μια γρήγορη ματιά, στο ευρύτερο πλαίσιο της παγκόσμιας σκηνής, μέσα στο οποίο εκδηλώνεται η τοσο έντονα προβαλόμενη αποκαρδιωτική αυτή ανθρώπινη συμπεριφορά. 

Κατ’ αρχάς, οι διαστάσεις του φαινομένου έχουν τρομακτικά μεγεθυνθεί με την εμφάνιση της πανδημίας Covid-19, αλλά και ΄της προϋπάρχουσας συνολικής κρίσης των αξιών στην παγκοσμιοποιημένη οικονομικά και τεχνοκρατικά ελεγχόμενη καταναλωτική μας κοινωνία, μία καθολική κρίση αξιών, που, κλείνοντας τον κύκλο,  διόλου αμέτοχη δεν είναι, όπως πολλά το καταμαρτυρούν, και με αυτή την εμφάνιση, τη διαχείριση και τη συνεχιζόμενη εξέλιξη της πανδημίας. 

Είναι επίσης σίγουρο ότι η πληθωρική, πολύπλευρη και δύσκολα επεξεργάσιμη ή από τον κάθε χρήστη ελέγξιμη πληροφορία στο διαδίκτυο (που δεν μπορεί συγχρόνως και ανάλογα να φιλτραριστεί και να αξιολογηθεί), συμβάλλει στην αύξηση της εντροπίας κατά τη  διάχυση της πληροφορίας, και κατά τον τρόπο αυτό σε επικίνδυνες παρανοήσεις, μισές αλήθειες, κακοήθεις παραποιήσεις της αλήθειας των μηνυμάτων (fake news), αλλά και μια εννοιολογική και σημασιολογική σύγχυση, που όλα αυτά με η σειρά τους υποδαυλίζουν τα αισθήματα δυσπιστίας. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε, ότι η σύγχυση των εννοιών συμβάλλει επίσης και στην ευκολότερη ανάπτυξη και επιβολή επιτηρητικών, ελεγκτικών και εξουσιαστικών δομών.

Μαζί με τα παραπάνω – και τα όσα ακολουθούν, στα οποία προφανώς εν συντομία μόνο, και διόλου εξειδικευμένα, αλλά ωστόσο υπονοούμενα μπορεί εδώ να αναφερθεί κανείς – υπάρχουν, όχι πάντοτε εύκολα αιτιολογημένες ή δικαιολογημένες: οι ανθρώπινες αστοχίες, οι παραλήψεις ή καθυστερήσεις λήψης μέτρων, οι παλινωδίες, οι αναχρονιστικές επιλογές και οι αναίτια – από κάθε άποψη, επιστημονική και λογική, ηθική και ενσυναισθηματική, διαισθητική ακόμη και οικονομική και κοινωνικο-πολιτική – υποδεικνυόμενες ή αντιδημοκρατικά επιβαλλόμενες πρακτικές, που δεν δημιουργούν το κατάλληλο κλίμα για να αντικαταστήσει η πειθώ την άγνοια, τη σύγχυση και τη δυσπιστία. Συγχρόνως υπάρχουν επίσης και  τα τεράστια οικονομικά συμφέροντα και τα power games των διεθνοποιημένων μεγάλων εταιρειών που καμία πολιτική δύναμη δεν μπορεί να ελέγξει στην εκδίπλωση των πρωτοβουλιών τους, όπως και κατά τις συνεργασίες τους με διαπρεπή ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και διεθνείς επιστημονικούς οργανισμούς, στο πλαίσιο της laissez-faire αγοράς. 

Σε ένα τέτοιας μορφής παγκόσμια εγκαθιδρυμένο πλαίσιο, πόσο αναίτια εμφανίζεται η εικόνα παραλογισμού, δυσπιστίας, σύγχυσης και κοινωνικής δυσαρμονίας, που ολόκληρος ο πλανήτης βιώνει στις μέρες μας;

* Ο Γιάννης Μαρκόπουλος είναι καθηγητής Φιλοσοφίας της Τεχνοεπιστήμης στο ΑΠΘ