Ελλάδα και Κλιματική Αλλαγή

Η στάση ζωής (ΣΖ) του ανθρώπινου είδους την περίοδο που διανύουμε δεν θα καθορίσει απλά το μέλλον της χώρας, αλλά της ανθρωπότητας και εν τέλει του πλανήτη. Όποιος/Όποια δεν το καταλαβαίνει πρέπει να σκεφτεί βάζοντας τη θέση του/της εντός του κοινωνικού συνόλου όπως διαμορφώνεται. Τα ερωτήματα του προβληματισμού είναι απλά. Τι στραβό κάνω; Πώς να το διορθώσω; Από πού να ξεκινήσω; Και εν τέλει γιατί να το κάνω; Τώρα, αν αξίζει ή όχι τον κόπο, αυτό πρέπει να το δούμε σε προσομοιώσεις πείνας και μεγάλων στερήσεων στοιχειωδών κοινωνικών αγαθών.

Πρόσφατα, στη διεθνή συνδιάσκεψη της Γλασκώβης για την κλιματική αλλαγή ειπώθηκαν πολλά. Το αποτέλεσμα, όμως, διαισθητικά, αξιολογείτε κατά πολύ μικρότερο των προσδοκιών. Και αυτό γιατί οι βασικοί παίχτες του παιχνιδιού είτε απουσίαζαν είτε είχαν σχεδόν μηδενική συνεισφορά στην επίλυση του μείζονος ζητήματος για το περιβάλλον.

Ποια είναι τα δεδομένα; (1) Η κλιματική αλλαγή δεν είναι σενάριο του Χόλυγουντ, είναι ένα γεγονός που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, δηλαδή ζούμε την απαρχή της (π.χ. δεν νοούνται θερμοκρασίες των 50^oC, σε περιοχές όπως ο Καναδάς, Σιβηρίας, κ.ά.), (2) Η παγκόσμια οικονομία δεν μπορεί να συνεχίσει τους ξέφρενους ρυθμούς ανάπτυξης για την ανάπτυξη που στηρίζεται απλά και μόνο στην κατανάλωση για την κατανάλωση (π.χ. δεν νοείται το παγκόσμιο ΑΕΠ να έχει τριπλασιαστεί μέσα σε μία 20ετία, ενώ η φτώχια και οι ανισότητες στον κόσμο να πολλαπλασιάζονται ραγδαία), (3) Οι διεθνείς οργανισμοί βρέθηκαν κατώτεροι των περιστάσεων στην αντιμετώπιση των κινδύνων της δημόσιας υγείας, ασφάλειας και κοινωνικής συνοχής, και (4) ο πλανήτης κατοικείται από ένα είδος ( Homo sapiens) του οποίου η συμπεριφορά θυμίζει τα παράσιτα εκείνα που έχουν πολλούς ενδιάμεσους ξενιστές, τους οποίους μετά την ολοκλήρωση του κάθε σταδίου ανάπτυξης δεν χρειάζεται, γιατί σχεδόν πάντα βρίσκει κάποιον άλλον ξενιστή για αντικαταστάτη. Δυστυχώς, δεν έχουμε άλλον πλανήτη για μετοίκιση.

Στην έννοια της κλιματικής αλλαγής συμπεριλαμβάνονται οι έννοιες της βιοποικιλότητας και των εκφάνσεων που αυτή εμπεριέχει. Και για να γίνει σαφές, η επιβίωση του κόσμου, θέλουμε δε θέλουμε, στηρίζεται στην ύπαρξη τροφής. Χωρίς "τροφή" δεν μπορεί να επιβιώσει καμία μορφή ζωής. Η διατήρηση, όμως, της τροφής προϋποθέτει την κανονικότητα των βιορυθμών (σημείωση: χωρίς επικονιαστές δεν υπάρχει τροφή), την υγεία και την αναπαραγωγική αποτελεσματικότητα.  

Τον τελευταίο καιρό η επιστήμη δοκιμάστηκε και δοκιμάζεται κάτω από το σκληρό πρόσωπο της πανδημίας. Οι δοκιμασίες δείχνουν πως η επιστήμη δεν είναι πάντα αρεστή στους ανθρώπους. Ιδίως όταν θίγονται ατομικά και συλλογικά συμφέροντα. Παρόλα αυτά η επιστήμη οφείλει να λέει την αλήθεια και μάλιστα με έναν τέτοιο τρόπο ώστε να την επαληθεύει. Με άλλα λόγια η επιστήμη θεραπεύει, θεραπεύεται και θεμελιώνει (3Θ).

Έτσι λοιπόν η επιστήμη θέλοντας να βάλει σε σκέψεις τον παγκόσμιο πληθυσμό προσπαθεί, χρόνια τώρα, να τον πείσει πως κάτι σοβαρό τρέχει με το κλίμα και την ανθρώπινη συμπεριφορά sensu lato. Πως πρέπει να κατανοηθεί η έννοια του χρόνου σε σχέση με την ανθρώπινη ιστορία.

Στην πραγματικότητα οι ανθρώπινες κοινωνίες άρχισαν να αναπτύσσονται και να οργανώνουν οικισμούς μόλις πριν από 10.000 χρόνια. Στη διάρκεια των 10 χιλιάδων χρόνων το ανθρώπινο είδος κατάφερε όσα δεν κατάφεραν οι ηφαιστειακές εκρήξεις στο βάθος των εκατομμυρίων χρόνων. Οι φθορές που έχει προκαλέσει το είδος μας μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα δεν έχει ιστορικό προηγούμενο. Παρά τους πολέμους, τις επιδημίες, τις φυσικές καταστροφές, τις ανίατες  ασθένειες (π.χ. καρκίνος κ.ά.), ο πληθυσμός του είδους μας έχει φτάσει κοντά 7,5 δισεκατομμύρια, με όλες τις προβλέψεις να αναφέρουν πως μέχρι το 2050 το εύρος του πληθυσμού μας θα κυμαίνεται μεταξύ των 7,5 – 12 δισ. Και το 2050 δεν είναι μακριά. Αντιθέτως, είναι πολύ κοντά, αν σκεφτούμε πως σήμερα κάτω από τις χειρότερες συνθήκες επιβίωσης του πληθυσμού μας, καταναλώνουμε μιάμιση (1,5) φορά το ετήσιο παραγόμενο προϊόν του πλανήτη. Όλες οι προβλέψεις λένε πως μέχρι το 2030 θα καταναλώνουμε δύο πλανήτες σε ετήσια βάση. Είναι λοιπόν προφανές πως όταν από ένα ταμείο τραβάς πάντα τα διπλάσια από όσα βγάζεις κάποια στιγμή το ταμείο θα κλείσει αναγράφοντας τη λέξη, φαλιμέντο. 

Οι ανθρωπογενείς επιδράσεις πάνω στον έμβιο κόσμο οδήγησαν την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα να δημιουργήσει κατάλληλους δείκτες παρακολούθησης των οικοσυστημάτων. Να όπως αυτούς που έχουμε για τους καρκινικούς δείκτες, τους δείκτες της χοληστερίνης, κ.ό.κ.  Ένας από αυτούς τους δείκτες είναι και ο Δείκτης Ζωτικότητα του Πλανήτη (Living Planet Index). Επί της ουσίας ο δείκτης αντανακλά τις αλλαγές στην υγεία των οικοσυστημάτων του πλανήτη με την παρακολούθηση των τάσεων επιβίωσης σε πάνω από 14.000 πληθυσμούς ειδών σπονδυλωτών. Λειτουργεί, σαν ένας χρηματιστηριακός δείκτης, που παρακολουθεί την αξία ενός συνόλου μετοχών στο χρόνο, αλλά και ως άθροισμα μετοχών στις καθημερινές συναλλαγές.

Ο Δείκτης Ζωτικότητας του Πλανήτη (LPI), αρχικά υπολογίζει τον ετήσιο ρυθμό μεταβολής του πληθυσμού κάθε είδους στο σύνολο των διαθέσιμων δεδομένων από το 1970 μέχρι σήμερα. Οι πληθυσμοί αυτοί αξιολογούνται ως σημεία αναφοράς καλής κατάστασης των οικοσυστημάτων. Οι έρευνες αποκαλύπτουν επίσης πως η ανθρώπινη επίδραση στους πληθυσμούς αυτούς είναι ραγδαία επιδεινούμενη από τα μέσα του 19^ου αιώνα. Κύριες αιτίες της επιδείνωσης, η κλιματική αλλαγή, η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, η απώλεια των ενδιαιτημάτων, τα ξενικά είδη και η ρύπανση των οικοσυστημάτων. Στη ρύπανση των οικοσυστημάτων πρόσφατα έχει προστεθεί ένας επιπλέον, μουλωχτός, κίνδυνος. Πρόκειται για την πλαστική ύλη η οποία άρχισε να μπαίνει στην τροφική αλυσίδα με άγνωστες συνέπειες στην υγεία του ανθρώπου και των άλλων έμβιων οργανισμών.  Φυσικά το φαινόμενο των επιπτώσεων της πλαστικής ύλης είχε ειπωθεί από την επιστημονική κοινότητα, εκεί στα μέσα της δεκαετίας του 1970, αλλά τότε όλοι κρατούσαν τον χαρταετό της ανάπτυξης για την ανάπτυξη. Βλέπετε λοιπόν πως η επιστήμη επιβεβαιώνεται αργά ή γρήγορα.

Έτσι φτάσαμε σ’ έναν άλλον δείκτη, αυτόν της Βιολογικής Ικανότητας των Οικοσυστημάτων (ΒΙΟ), δηλαδή της ικανότητας των οικοσυστημάτων να αναγεννιούνται ώστε να καλύπτουν τις απαιτήσεις του ανθρώπινου πληθυσμού. Στην παγκόσμια κατανομή της βιο-ικανότητας των χωρών κυρίαρχο ρόλο για την αποκατάσταση της βιο-ικανότητας του πλανήτη παίζουν οι ακόλουθες πέντε χώρες, Κίνα, Ρωσία, ΗΠΑ, Βραζιλία και Ινδία που αθροιστικά καλύπτουν πάνω από το 50% της επιφάνειας του πλανήτη. Οι χώρες αυτές οφείλουν με κάποιο τρόπο να αναπτύξουν πολιτικές ορθολογικής διαχείρισης των φυσικών πόρων. Δυστυχώς, όμως, η συνδιάσκεψη στην Γλασκώβη έδειξε την αδυναμία άσκησης σοβαρής περιβαλλοντικής πολιτικής. Οι φτωχές χώρες γίνονται φτωχότερες και οι πλούσιες πλουσιότερες. Και εδώ δεν έχει να κάνει με εργασιομανείς και τεμπέληδες. Το διεθνές οικονομικό μοντέλο δεν είναι φιλικό για την οικονομική ανεξαρτησία των φτωχών χωρών.

Η βιο-διπλωματία, με στόχο την εφαρμογή της βιοπολιτικής βρίσκεται επί τάπητος. Η χώρα μας με την μεγαλύτερη σε μήκος ακτογραμμή στη Μεσόγειο και το μεγαλύτερο ποσοστό ενδημικών ειδών χλωρίδας, οφείλει να αναπτύξει διεθνή εκστρατεία μιας περιβαλλοντικής πολιτιστικής ενημέρωσης. Να αναπτύξει πρωτοβουλίες ανάπτυξης συμμαχιών φιλικά προσκείμενων χωρών του Μεσογειακού τοπίου ευαισθητοποιώντας και ενεργοποιώντας πολιτικές όπως αυτές που προάγουν άλλες χώρες (π.χ. Γαλλία, Ιταλία). Τα εργαλεία υπάρχουν αρκεί να μπουν σε διαβαθμισμένη εφαρμογή πιέσεων.

Μπορεί η δήλωση του πολυβραβευμένου Diamond J. M. ( βλ. ΝΕΑ 23-24/5/2020), πως “Ένα παγκόσμιο πρόβλημα απαιτεί παγκόσμια λύση”, να είναι η πραγματικότητα, ωστόσο πολλές φορές οι λύσεις γεννιούνται όταν πολλοί μικροί συσπειρωθούν γύρω από μια μεγάλη ιδέα. Το υπουργείο Εξωτερικών τα τελευταία χρόνια εργάζεται με πολλές και σημαντικές επιτυχίες που αξίζουν πολλά εύσημα. Θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο, όμως, να αναπτύξει και τον κλάδο της βιο-διπλωματίας, στην οποία η χώρα μας μπορεί να έχει σημαντικό μέρισμα ακριβώς λόγο τις ιδιαιτερότητας του φυσικού της περιβάλλοντος.