Ο κόσμος αλλάζει εκθετικά: Προσδεθείτε και μην καπνίζετε

Είχα την τύχη να συμμετάσχω πριν καμμιά δεκαριά μέρες σε μια διήμερη επανένωση (reunion) στο Harvard Business School. Και λέω τύχη γιατί όχι μόνο συνάντησα παλιούς γνωστούς και γνώριμους αλλά και λαμπρά μυαλά, πρώην και νυν καθηγητές κα μη. Βρεθήκαμε λοιπόν στο HBS campus, στην άλλη μεριά του ποταμού Charles, απέναντι από την κύρια πανεπιστημιούπολη, και συμβολικά απέναντι από το ΜΙΤ όπου βρίσκεται ο Τσόμσκι (Chomsky). Οι παρακάτω παρατηρήσεις και η ανάλυση στηρίζονται σε κάποιο βαθμό σε αυτά που συζητήθηκαν σε αυτή την επανένωση.

Ξεκινάμε με κάποιες παρατηρήσεις. Η Κίνα είναι πλέον νούμερο ένα σε ΑΕΠ (GDP) βασισμένο σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης. Σε ονομαστικό ΑΕΠ βέβαια, οι ΗΠΑ εξακολουθούν να υπερτερούν  της Κίνας, και κατά κεφαλήν οι ΗΠΑ εξακολουθούν να υπερτερούν των μεγάλων οικονομιών. Η πλειοψηφία των Αμερικανών, 60%, εναντιώνονται στην παγκοσμιοποίηση, δηλαδή στην ολοκλήρωση και αλληλεξάρτηση των παγκόσμιων οικονομιών. Ο κόσμος ήταν παρομοίως παγκοσμιοποιημένος πριν τον Πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, που ακολουθήθηκε από την μεγάλη οικονομική κρίση. Ο νοών νοείτω…

H παγκοσμιοποίηση έδωσε φτερά στο λαϊκισμό εναντίον της καθεστηκυίας τάξης, του συστήματος και των ελίτ, και οδήγησε σε αλλαγή των πολιτικών συσχετισμών. Ο κόσμος είναι απογοητευμένος λόγω της ανισότητας του εισοδήματος και του πλούτου. Η αναδιανομή του εισοδήματος δεν επέλυσε το πρόβλημα, όπως είδαμε στην Γαλλία. Η ανισότητα μειώθηκε αλλά οι άνθρωποι παρέμειναν δυστυχείς γιατί θέλουν περισσότερη δικαιοσύνη, περισσότερο σεβασμό, περισσότερο λόγο ύπαρξης.

Στο γεωπολιτικό πεδίο, τι είδε ο κ. Πούτιν; Είδε την επίθεση στο Καπιτώλιο της Ουάσιγκτον από τους οπαδούς του Τραμπ στις 6 Ιανουαρίου του 2021. Είδε την βιαστική και χαοτική απομάκρυνση των αμερικανικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν. Βλέπει δυστυχώς ένα γερασμένο και επιρρεπή σε γκάφες Πρόεδρο. Όσο και να τον συμπαθείς, δεν είναι αυτός που ήταν. Όλα αυτά ήταν σινιάλα αδυναμίας για τον κ. Πούτιν που ερμηνεύει τα πάντα με τη δύναμη του ενός ανδρός.

Έτσι η Ρωσία ξαναέκανε επέμβαση στην Ουκρανία. Οι υπάρχουσες κυρώσεις λόγω Κριμαίας, και οι προβλεπόμενες κυρώσεις, δεν την σταμάτησαν. Και η μεν Ουκρανία δεν έχει τη δύναμη να κερδίσει, παρόλη τη Δυτική βοήθεια, η δε Ρωσία δεν έχει τη διάθεση να χάσει. Ο κ. Πούτιν δεν μπορεί να χάσει. Τι μέλλει γενέσθαι λοιπόν; Πρώτο σενάριο: Αδιέξοδο και παρατεταμένος πόλεμος. Δεύτερο σενάριο: η Ρωσία αρχίζει να χάνει οπότε χρησιμοποιεί πυρηνικά όπλα. Τρίτο σενάριο: η Ρωσία κερδίζει οπότε συνεχίζει με Λιθουανία (δεν μπορεί να αφήσει το Καλίνινγκραντ μόνο του βέβαια), Λάτβια, Εσθονία, Φινλανδία, Πολωνία και βλέπουμε. Και στις τρείς περιπτώσεις ο κόσμος χάνει. Το μέλλον είναι αβέβαιο.

Αλλά η Ρωσία έχει υψώσει το μπόι της παραπάνω από τις οικονομικές δυνάμεις της. Σε ονομαστικό GDP είναι μεταξύ Καναδά και Ιταλίας. Το ίδιο κάνει και ο μιμητής της, η Τουρκία, που είναι μεταξύ Ολλανδίας και Ταΐβάν.

Στο οικονομικό πεδίο, έχουμε προβλήματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες, ενεργειακή ανεπάρκεια και έκρηξη στις τιμές της ενέργειας, πληθωρισμό και επιτόκια που αυξάνουν αλματωδώς (εκτός από την Τουρκία που όλος, μα όλος ο κόσμος τη ζηλεύει βρε παιδί μου, φτού μη την ματιάσουμε). Ο παγκόσμιος στασιμοπληθωρισμός δεν αποκλείεται.

Τώρα βέβαια, ο πληθωρισμός προκλήθηκε και από αυξημένη ζήτηση αλλά και από αύξηση του κόστους παραγωγής και μειωμένη προσφορά λόγω προβλημάτων στην εφοδιαστική αλυσίδα και ελλείψεων ενέργειας. Χρησιμοποιούμε τα κατάλληλα εργαλεία για την καταπολέμηση του προβλήματος ή μόνο ανεβάζουμε τα επιτόκια; Τροφή για σκέψη. Νομίζετε ότι τα πλαφόν και οι επιδοτήσεις θα μας λύσουν το πρόβλημα;

Στο επιχειρηματικό πεδίο βλέπουμε περιορισμούς ρευστότητας. Και πολλές εταιρίες στην Αμερική δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες κερδοφορίας.

Οι χρεωμένες χώρες αρχίζουν να αντιμετωπίζουν υψηλότερα επιτόκια για το χρέος τους. Αυτό είναι εν δυνάμει βόμβα μεγατόνων. Οι χώρες που έξυπνα παρέτειναν την ληκτότητα του χρέους τους είναι τυχερές. Η Αμερική δυστυχώς δεν το έκανε.

Όταν η παγκόσμια οικονομία ανακάμψει, μας περιμένουν περισσότερες κοσμογονικές αλλαγές από αυτές που έχουν ήδη ξεκινήσει. Μιλάμε για την «Εκθετική Εποχή» που θα είναι άνευ προηγουμένου, στηριγμένη στo computing και την τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence), την roboconomy, και την τεχνολογία blockchain. Δεν θα αφήσει κανένα τομέα ανέγγιχτο, από Ιατρική μέχρι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες. Όπου και να πας στο Silicon Valley, για τεχνητή νοημοσύνη μιλάνε. Η εξέλιξη είναι απίστευτη.

Είναι ο συνδυασμός αξίας του προϊόντος (product value), αξίας δικτύου (network effects με ευρεία έννοια), και αξίας στοιχείων (big data) που θα κάνουν την ειδοποιό διαφορά. Αναφερόμαστε σε εταιρείες όπως την Amazon, την Apple, την Meta (Facebook), την Netflix, την Google, την Microsoft, την Alibaba κ.λ.π. που συνεργάζονται μεταξύ τους σε κάποιο βαθμό. Ο Big Brother είναι εδώ για να μείνει. Μιλάμε για τεράστιες εταιρίες. Πόσο μεγάλες θα τις αφήσουν τα κράτη να γίνουν, αν τα κράτη έχουν τη δύναμη να τις σταματήσουν;

Επίκειται ανταγωνισμός και μεγάλη σύρραξη Δύσης-Ανατολής. Μετά τη Ρωσία που επενέβη στην Ουκρανία, η Κίνα πιθανόν να επέμβει στην Ταΐβάν. Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Intel δήλωσε ότι οι περιορισμοί που επιβλήθηκαν πρόσφατα στις εξαγωγές της βιομηχανίας ημιαγωγών από τις ΗΠΑ στην Κίνα ήταν αναπόφευκτοι καθώς η Αμερική επιδιώκει να διατηρήσει την τεχνολογική ηγεσία στον ανταγωνισμό με την Κίνα. Μέχρι στιγμής, η Αμερική έστελνε τεχνολογία στην Κίνα όπου το κόστος παραγωγής είναι πολύ μικρότερο. Στην αρχή έστελνε τεχνολογικά κομμάτια μέσω αρθρωτής παραγωγής ώστε να μην παρέχεται ολοκληρωμένη τεχνολογία. Σταδιακά όμως, οι Κινέζοι κατόρθωσαν να ολοκληρώσουν την τεχνολογία, να την αναπαράγουν και να την εξελίξουν.

Η συγκέντρωση της εξουσίας στην Κίνα, το Σαββατοκύριακο που μας πέρασε, αντιμετωπίστηκε αρνητικά για τις κινεζικές εταιρίες. Ο ηγέτης της Κίνας εξασφάλισε τρίτη θητεία και φαίνεται να προετοιμάζει την Κίνα για αναμέτρηση με τη Δύση. Ο ρυθμός ανάπτυξης της κινεζικής οικονομίας αναμένεται να επηρεαστεί.
Εν κατακλείδι, όταν αυταρχικοί ηγέτες συγκεντρώνουν υπερβολική εξουσία, ένα είναι σίγουρο. Αναμένονται κοσμογονικές γεω-πολιτικο-οικονομικές αναταραχές. Ο κόσμος θα αλλάξει. Όπως έλεγαν το πάλαι ποτέ στις πτήσεις, προσδεθείτε και μην καπνίζετε. Δυστυχώς, την τελευταία παραίνεση την αγνόησε η Ρωσία, και από ότι φαίνεται πάει να την αγνοήσει και η Κίνα, και το φερέφωνο της Ρωσίας η Λευκορωσία, και ο γείτονας η Τουρκία.

* Αυτό το άρθρο περιέχει αυστηρά προσωπικές απόψεις που δεν αντιπροσωπεύουν το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας